Síntomas reais sen causas claras, así son os trastornos funcionais: «Ás veces, cunha distracción o problema desaparece»
ENFERMIDADES
No ámbito dixestivo, estas enfermidades poden afectar a un 15% da poboación, mentres que unha de cada mil persoas ten un trastorno funcional a nivel neurolóxico
10 dic 2025 . Actualizado á 13:01 h.Algunhas enfermidades defínense polas súas causas e outras, en cambio, por un síntoma ou un conxunto deles. Os trastornos funcionais non se poden definir por ningunha destas dimensións, senón máis ben pola relación difusa entre ambas as. Trátase dun tipo de afeccións nas que aparecen síntomas físicos vinculados a un fallo no funcionamento do sistema nervioso. Entre eles, son frecuentes os trastornos neurolóxicos, así como tamén os dixestivos, que afectan a unha proporción significativa da poboación. Pero a pesar do seu relativamente alta prevalencia, a falta de coñecemento sobre estas enfermidades fai que sexa difícil identificalas e tratalas.
Trastornos neurolóxicos funcionais (TNF)
O trastorno neurolóxico funcional (TNF) é unha enfermidade na que aparecen síntomas do sistema nervioso que non se poden atribuír a unha enfermidade neurolóxica nin a outra patoloxía médica. Con todo, os síntomas son reais, incontrolados e chegan a causar unha incapacidade considerable nos pacientes. As manifestacións poden variar segundo o tipo de trastorno, pero adoitan incluír afectación no movemento, nos sentidos, parálises nalgunhas partes do corpo ou dificultade para camiñar. A gravidade pode variar e estes problemas poden volverse recorrentes ou persistentes.
Un grupo importante dentro dos TNF é o dos trastornos do movemento. «No noso ámbito, hai diferentes cadros que poden aparecer como tremor, que é unha oscilación rítmica dunha man, unha perna ou outra parte do corpo. Pode haber posturas anormais, como un brazo que se retorce, sacudidas esporádicas, debilidade ou problemas ao camiñar», describe o doutor Álvaro Sánchez Ferro, coordinador do Grupo de Estudo de Trastornos do Movemento da Sociedade Española de Neuroloxía (SEN).
A principal característica destes trastornos, observa Sánchez Ferro, é que «non adoitan coincidir cos patróns que vemos en enfermidades convencionais. Adoitan ser máis variables, ás veces cambian en intensidade ou nas súas características». Para o experto, isto é clave. «Ás veces, se ao suxeito lle fas facer unha tarefa que lle produce certa distracción, o síntoma desaparece», sinala, aclarando enfáticamente que este conxunto de patoloxías non son comparables aos trastornos facticios, nos que un individuo pode finxir unha serie de síntomas, ou provocalos de xeito deliberado, a fin de obter algún beneficio ou atención médica.
A variabilidade podería deberse a que as causas son diferentes das que subxacen a outros tipos de enfermidades neurolóxicas. «Relaciónanse ás veces con estresores ambientais, con situacións que nos producen estrés psicolóxico ou con outras enfermidades ou cambios vitais. Non é que se dane o cerebro, as súas estruturas nin as conexións que ten, senón que, transitoriamente, a comunicación que teñen entre si esas neuronas está alterada, por iso é un problema máis de función que de estrutura», detalla o experto. Esta é a principal hipótese. Neste sentido, os TNF vinculáronse a cambios en zonas do cerebro relacionadas co control emocional e motor. «Pénsase que isto é o que leva a que se produzan esas alteracións», explica Sánchez Ferro.
O problema á hora de establecer o diagnóstico é que non é doado delimitar unha zona do cerebro ou unha rede neuronal específica que estea afectada. «Non temos ningunha proba que teña esa resolución. Este é un gran reto», observa o experto. No outro extremo, existe o risco de catalogar como trastorno funcional unha alteración cuxa causa subxacente sexa outra. «Eu vin a pacientes con enfermidades como párkinson que estaban diagnosticados de trastorno funcional», sinala.
Estímase que os TNF do ámbito do movemento afectan a unha de cada mil persoas. Con todo, Sánchez Ferro sinala que esta cifra podería non ser exacta: «Como non temos unha proba definitiva, hai que entender estes datos nese contexto». En España hase creado un rexistro de trastornos do movemento funcionais, o que permitirá avanzar no coñecemento actual acerca destas enfermidades para mellorar o diagnóstico e o tratamento. «Ter datos máis obxectivos contribuirá a que non sexa un diagnóstico por exclusión, senón que realmente poidamos chegar a realizalo mediante probas», sostén o experto, aínda que aclara que todo isto «aínda está en botas».
Trastornos funcionais dixestivos
Os trastornos funcionais do aparello dixestivo son patoloxías crónicas con síntomas gastrointestinais persistentes, como dor abdominal, inflamación, pesadez, diarrea ou estreñimiento, que non se explican por unha enfermidade orgánica subxacente. Os máis comúns inclúen a síndrome do intestino irritable (SII), a dispepsia funcional ou o estreñimiento funcional. Este tipo de trastornos «son moi frecuentes na poboación. Hai entre un 10 e un 15% das persoas que os padecen», observa o doutor Roi Ribera, médico especialista en Nefroloxía e Aparello Dixestivo.
A nivel dixestivo, este grupo de enfermidades diagnostícanse polo descarte das causas orgánicas e doutros factores que poidan provocar os síntomas. «Non hai unha causa definida. Sábese que hai moitos factores que inflúen. Entre eles, unha tendencia xenética, pero tamén outras circunstancias como o estrés, a alimentación, o sedentarismo e outros elementos do estilo de vida. «Sábese que un factor importante é o emocional. As persoas que teñen tendencia ao estrés, a inquedanza ou a depresión poden ter un maior risco de desenvolver este tipo de trastornos funcionais», sinala o especialista.
As patoloxías de tipo funcional divídense, de xeito aproximado, en dous tipos. Por unha banda, están as que se manifestan en trastornos altos, «que adoitan recibir o nome de dispepsia, con síntomas como hinchazón, náuseas, malestar, pesadez despois das comidas ou dispepsia, e logo hai outros que son trastornos funcionais localizados na zona baixa do tracto dixestivo, como a síndrome de intestino irritable, nos que adoitan predominar máis a diarrea, o estreñimiento ou os gases», caracteriza Ribeira.
Neste tipo de trastornos, «o traballo máis difícil por parte do médico é explicar ao paciente que ten algo crónico, de que a causa non é doado de identificar e que probablemente o maior impacto que vai lograr para que iso mellore está relacionado con hábitos con identificar patróns e facer cambios no estilo de vida», explica o experto. «A parte positiva é que non é algo maligno, pero ten tamén unha parte negativa, que é que o tratamento non é unha pastilla, senón que engloba moitos máis aspectos que inclúen hábitos, control do estrés e non sempre é doado porlle solución», sinala.
O futuro neste tipo de enfermidades pasará por entender mellor a conexión entre o sistema dixestivo e o cerebro. «A nivel da fisiopatología, estes trastornos caracterízanse por unha maior sensibilidade do aparello nervioso dixestivo. É máis susceptible a que se liberen certos neurotransmisores que favorecen a aparición de síntomas. Tamén se cre que xoga un papel importante a microbiota intestinal. Destes campos de estudo poderanse obter dianas terapéuticas máis concretas que axuden a mellorar este tipo de síntomas», conclúe Ribeira.