Beber un pouco de alcol todos os días ou un atracón a fin de semana?: «O patrón de consumo anglosaxón é menos prexudicial que o mediterráneo»
ENFERMIDADES
A enfermidade hepática por alcol engloba a todas as patoloxías causadas pola bebida, desde o fígado graxo, que é reversible, ata a cirrosis || Os expertos lembran que non existe unha cantidade segura
14 ago 2023 . Actualizado á 17:23 h.O alcol aparece como un factor causal en máis de 200 enfermidades e trastornos. Relaciónase tanto con problemas de saúde mental, como física, entre os que destacan algúns tipos de cancro, a cirrosis hepática ou a enfermidade cardiovascular. Os datos mostran que é a substancia adictiva máis consumida en España. De feito, máis do 90% da poboación de entre 15 e 64 anos recoñece probalo ao longo da súa vida. Ademais, a idade de inicio na contorna nacional sitúase aos 14 anos tanto en mozos como en mozas, cifras alarmantes para os expertos. Estudos recentes do Ministerio de Sanidade mostran que a conduta tamén cambia. Agora destaca o binge drinking ou consumo por atracón, especialmente nos mozos que toman combinados. Esta práctica, que se basea en inxerir tanta cantidade como sexa posible nun curto espazo de tempo, trae consecuencias máis aló dun coma etílico. Quen o fai non quedan exentos, a longo prazo, do dano hepático.
Aquí reside o quid da cuestión. O fígado é o principal sufridor do abuso do alcol e, aínda que resiste moito, chega un punto no que ceda ante a enfermidade hepática por alcol. Un termo que engloba a todas as patoloxías deste órgano derivadas dun consumo excesivo. Non é para menos, pois a maior parte de bebida inxerida é depurada polo fígado. Con todo, cando se supera a súa capacidade de metabolización, prodúcese un cúmulo de tóxicos que, en poucas palabras, danan as células hepáticas.
A enfermidade hepática por alcol, tamén coñecida como hepatopatía por alcol, divídese en tres fases protagonizadas por unha ou outra enfermidade. «O alcol é un potente tóxico sobre o noso fígado, cuxo consumo continuado dá lugar a un dano que vai progresando ao longo dos anos ata poder condicionar unha enfermidade hepática crónica grave», detalla Marta Casado, presidenta da Fundación Española do Aparello Dixestivo (FEAD) e hepatóloga no Hospital Universitario Torrecárdenas (Almería).
A primeira etapa caracterízase polo fígado graxo, unha condición benigna e reversible mediante a abstinencia. Coa metabolización do alcol no fígado, «prodúcese moito estrés oxidativo. O aparello respiratorio das células sofre unha falta de osíxeno importante e isto é precisamente o que condiciona o depósito de graxa no fígado», explica o doutor Santiago Tomé Martínez de Rituerto, hepatólogo do Hospital Clínico de Santiago e membro da Asociación Española para o Estudo do Fígado (AEEH). Así aparece o fígado graxo alcohólico. O experto explícao como o fai na súa consulta: «Se temos unha sarten con restos de aceite, e botámoslle auga e deterxente, quedan unhas pequenas gotas. Isto é o mesmo que sucede no fígado», indica. Estas marcas poden ser microscópicas e, tamén, de maior tamaño. Este último permitirá que sexan visibles en ecografía.
Se isto progresa pode evolucionar cara á hepatite alcohólica leve, que aínda que se pode solucionar con abstinencia, a súa forma máis grave pode levar á morte. É habitual que se descubra mediante alteración na analítica, pois supón unha inflamación do fígado. «O simple feito de beber alcol de forma excesiva produce un aumento da permeabilidade intestinal. Isto fai que, fundamentalmente, as bacterias poidan pasar ao sangue. O polisacárido destes microorganismos produce unha activación inflamatoria motivada polo alcol», detalla o doutor do centro galego. Noutras palabras, as bacterias van descansar a resposta do sistema inmunitario, que para defender ao organismo, tamén atacará ao hepatocito.
Para rematar, atópase a cirrosis, que é irreversible. Nesta, a activación inflamatoria pode levar á formación dunha especie de cicatrices no órgano: «As células estreladas, situadas nos sinusoides hepáticos (vasos do interior do fígado) actívanse, como consecuencia da agresión inflamatoria derivada do alcol e producen a matriz da fibrose», detalla o hepatólogo. Así, unha vez o consumo de alcol e os seus efectos prolongáronse no tempo, «o fígado énchese de cicatrices, por así dicilo, e chega un punto no que colapsa o propio fígado», explica o experto. Neste punto, prodúcese unha cirrosis hepática.
«De cada cen bebedores, só 20 van desenvolver unha enfermidade hepática terminal e significativa»
De entre todos os consumidores de alcol excesivos, «o 90% vai facer unha lesión que nós consideramos obrigada, que é o fígado graxo», indica o doutor Santiago Tomé Martínez de Rituerto. Desta ampla maioría, entre un 20 e 30%, pola propia evolución da enfermidade, «poderán desenvolver unha patoloxía inflamatoria asociada ao fígado graxo, que é a hepatite alcohólica aguda, ou unha fibrose alcohólica progresiva que acabará derivando no que se coñece como cirrosis hepática», indica o experto galego.
Isto é, para o doutor, unha clara mostra do permisivo que é o fígado respecto ao alcol. «De 100 bebedores excesivos que estean na barra dun bar, sabemos que só 20 van desenvolver unha enfermidade hepática terminal e significativa», precisa o hepatólogo. Diferenzas explicadas mediante outros factores de risco e que condicionan o profesional en consulta. «A min condicióname moito as visitas que fago a estes enfermos, porque se sei que o paciente é potencialmente reversible, insistirei moitísimo máis na importancia da abstinencia, que aínda que é máis importante en todos, nuns máis que en outros», precisa. Para o doutor do centro galego, existe unha variable á que se debe prestar especial atención: «A inflamación asociada, un compoñente que podemos modular bebendo ou non bebendo alcol, por iso, para nós é crucial que non se faga», explica.
Non todas as persoas teñen o mesmo risco
Que un grupo de pacientes vaian a máis no progreso da enfermidade hepática por alcol, e outros non, depende de varios factores. Un deles é o o sexo, «sabemos que as mulleres son máis sensibles que os homes, é dicir, que unha unidade de alcol é moito máis deleteria para elas», precisa o doutor do centro galego.
Outro é a dose e a forma de beber, «pois non é o mesmo tomar todos os días que só dous ou tres á semana. O patrón de consumo máis anglosaxón é menos prexudicial que o mediterráneo, pois aquí está máis instaurado tomar viño todos os días. Isto é peor porque o estrés oxidativo que se produce como consecuencia do alcol é continuado no fígado», explica o experto. Precisamente, os hepatólogos apostan por deixar uns días de descanso entre inxesta e inxesta, a condición de que a persoa non queira deixar de beber. Outro dos factores é a raza, «unha parte da poboación asiática, por exemplo, teñen unhas encimas que provocan que cada vez que beben alcol ponse vermellos, porque lle produce moitos vasodilatación», precisa o experto, que engade: «Isto condiciónalles para que beban menos», un feito nada desdeñable. Para rematar, o grao de sobrepeso que poida presentar unha persoa, «aquelas con exceso de peso sofren máis as consecuencias do alcol que o indefinido delgado. É un cofactor moi importante para facer dano no fígado», indica.
Gramos de alcol prexudiciais
O efecto tóxico da bebida sobre o fígado está condicionado polos gramos inxeridos e a frecuencia dos grolos: «O patrón que máis habitualmente asóciase a esta enfermidade é o continuado. O consumo intermitente tamén pode facelo, aínda que adoita deberse a grandes cantidades», indica a presidente da FEAD. Aínda que non existe «unha cantidade que sexa segura», precisa a doutora Casado, si hai uns mililitros que establecen o límite do excesivo.
Para referirse ao permitido con seguridade, que non recomendable, os hepatólogos falan da unidade de bebida estándar, que equivale a dez gramos de alcol. Ou o que é o mesmo, un terzo de cervexa ou un vaso de viño. «Falamos de consumo excesivo ao tomar máis de dúas unidades básicas nas mulleres e catro ou máis nos homes. Todo o que supere estes límites, é prexudicial», detalla a doutora Casado.
Iso si, a experta lembra que cada vez son máis os estudos que mostran que o único seguro é non beber alcol: «É certo que hai un limiar que se considera como o límite prexudicial, pero nunca hai un consumo seguro. Iso é cero, especialmente, nos pacientes que teñen enfermidade hepática de base», indica a doutora Casado.
Asintomática ata acadar a gravidade
O fígado é tan resistente, como silencioso. Cando dá síntomas, é probable que a deterioración poida considerarse avanzado. Non só iso, senón que se pode presentar cunha gran manifestación de signos alarmantes en función da gravidade do cadro: «Oscilando desde pacientes sen síntomas (asintomáticos) con só o fígado agrandado (hepatomegalia) e aumento da GGT (gammaglutamil transferasa) e transaminasas na analítica ata outros cun cadro de insuficiencia hepática que pode acabar co falecemento do paciente», precisa a Fundación Española do Aparello Dixestivo.
O máis habitual é que se a enfermidade avanzou cara a un estadio grave, o paciente poida ter febre, coloración amarela da pel e d a parte branca dos ollos, ouriños escuros, acumulación de líquido no abdome, así como na extremidades inferiores, náuseas ou vómitos, cansazo, perda de apetito ou, incluso, encefalopatía hepática, unha alteración do nivel de conciencia que pode derivar en tendencia ao soño, desorientación, tremor nas mans e, nos casos máis graves, estados de axitación e coma.
A doutora Marta Casado sempre describe o fígado como «o gran traidor»: «En xeral, non ten no seu interior terminais nerviosas e por tanto, non doe». Por iso, a maioría de enfermidades hepáticas non ten signos de alarma. É máis, «ás veces descóbrese por casualidade ao ver unha alteración nos valores relativos ao fígado das análises», indica a experta. A manifestación clínica só se produce en etapas avanzadas. É asintomática, a moitos pásalles desapercibida, e «ese é o motivo polo que moitas persoas que consomen alcol non teñen a sensación ou a consciencia de estar enfermo», engade a presidenta da FEAD. Isto, á súa vez, relaciónase co atraso e o infradiagnóstico existente.
A abstinencia, o único tratamento
O tratamento de base en calquera das fases da enfermidade hepática por alcol é a abstinencia. Esta resulta clave para previr e reverter. Se a enfermidade está a dar os seus primeiros pasos, o fígado logra recuperarse con totalidade. En cambio, se evolucionou ata provocar cirrosis, deixar o alcol de lado mellora a función do órgano, diminúe as complicacións e, polo menos, evita que o dano vaia a máis. Á súa vez, a Fundación Española do Aparello Dixestivo precisa que suplementar con certas vitaminas do grupo B pode axudar á recuperación.
«Na prevención da enfermidade hepática por alcol recoméndase limitar o consumo de alcol e no tratamento, a abstinencia absoluta», detalla a doutora Casado, que engade: «En estadios precoces, o fígado é un órgano moi agradecido a deixar de beber», indica. Isto quere dicir que se un paciente abandona este mal hábito cando a enfermidade non pasou ao segundo ou terceiro nivel, «en tres meses pode estar totalmente normal», describe. Un logro que con cirrosis complícase porque adoita ser reversible, «pero mellora o prognóstico da enfermidade», detalla.
O doutor Santiago Tomé Martínez de Rituerto coincide en que a abstinencia é o camiño principal, «especialmente, para o que xa desenvolveu algún tipo de enfermidade hepática», sinala. Para a hepatite alcohólica grave tamén se pon amais da mesa o tratamento con corticosteroides, «pois hai un grupo que se beneficia». Pola súa banda, e como última opción, se en caso de fibrose hepática a abstinencia non é posible e o problema se descompensa, ou a hepatite acada un estado moi grave, «temos o transplante».
A entidade nacional lembra que o alcoholismo é unha enfermidade, máis aló do dano fisiolóxico que poida facer, e como tal se debe controlar desde unidades de saúde mental. É máis, diferenciar entre un paciente con dependencia e consumo excesivo, e outro que só cumpra coa última condición, reside a clave do tratamento. Para o primeiro grupo, «será necesario apoiarse na unidade de psiquiatría e adiccións», detalla o doutor galego. Con todo, o experto lembra que este tipo de enfermidade non só se asocia ao suxeito que antes se describía como «alcohólico». Tamén existe un perfil de home que, no plano social, pode consumir tres ou catro copas de viño cos seus amigos ao saír do traballo pola mañá, e outras tantas pola tarde, «que nunca se emborracha, nin ten dependencia, chéganos ao hospital cunha cirrosis descompensada», indica o experto. A enfermidade pasoulle totalmente desapercibida e non sería, ata o final do progreso, cando se manifestou. «Todos teñen un consumo prexudicial de alcol pero o que marca a diferenza entre un e outro é a dependencia», aclara o doutor Tomé Martínez de Rituerto.
A pesar de que o amplo abano de tratamentos axuden e, en moitos casos, revertan a situación, a mellor pastilla é a prevención, «facendo un consumo responsable do alcol e evitan que os mozos se inicien a idades temperás», precisa a FEAD. Unha tarefa que, polo momento, queda suspensa.