Risco de melanoma: «No verán, o correcto sería utilizar roupa que nos cubra ben ou polo menos que teña mangas»

Cada verán soan as mesmas voces de alerta dando a coñecer o perigo da cultura do bronceado. Porse moreno custe o que custe, aínda sabendo que aos poucos se están varrendo físgoas da nosa saúde cutánea. O cancro de pel é unha realidade que crece en cifras e rexións afectadas, este luns é o Día Europeo da Prevención do Cancro de Pel. Ao contrario do que podía suceder no pasado, os distintos tipos que alberga o paraugas desta enfermidade déixanse ver tamén en España.

Outrora, por exemplo, era (e segue sendo) un problema recoñecido en zonas do Pacífico como Australia ou Nova Zelandia. «Alí hai moitísimo sol, pero a xente ten fototipos propios do norte de Europa, porque foron os que emigraron. Por esta razón, é un problema social e económico, co cal, as campañas son moi intensas respecto á protección solar. tal e como sucede aquí co tabaco», explica Rosa María Marti, catedrática de Dermatoloxía da Universidade de Lleida e xefa da sección de Dermatoloxía do Hospital Universitario Arnau de Vilanova de Lleida.

Que si. O típico prototipo de surfista ou surfista californiana que pasa moitas horas baixo o sol pode quedar moi ben en pantalla, pero fóra da ficción pedresa diferente. Un consello? Mellor non exporse, que botarse crema. 

A guía definitiva sobre a protección solar: hai cremas que son mellores que outras?, como elixir a máis adecuada para a nosa pel?

Cinthya Martínez

Polo momento, a maioría de españois ten suspendida a materia de cultura solar. Quen pon a nota? Os casos en alza deste tipo de tumores. É máis, todos os anos na costa pódense ver os distintos perfís ante a inminente chegada da calor: o que non se pon crema, o que come na praia, o que lla bota só ao chegar, o que pasa o día ou o que ten o escote queimado. Segundo a Asociación Española contra o Cancro, con datos extraídos da Axencia Internacional para a investigación do Cancro da OMS, durante o ano 2021 detectáronse en España 27.940 casos de tumores de pel (5.767 de melanoma, e 22.173 pacientes doutros tipos).

En cambio, no 2012 houbo 24.431 persoas diagnosticadas, das cales 5.079 pertencían ao melanoma, e 19.352 a outros cancros. Con todo, «os números están a aumentar, probablemente moito máis do que reflicten as estatísticas dado que moitos non se recollen nos rexistros», apuntan desde a campaña Euromelanoma. Un descoñecemento que salgue caro. 

Que é o cancro de pel?

O cancro de pel é unha enfermidade maligna, producida pola división e crecemento descontrolado das células que o forman. «Estas teñen capacidade para invadir os tecidos e estruturas sas de ao redor e nalgúns casos, chegar a outros órganos a distancia», sinalan desde a AECC. 

Que tipos existen?

Cando se fala de cancro de pel adóitase xeneralizar, con todo existen diferentes tipos que se distinguen, esencialmente, polo que prodúceo. Falamos do coñecido melanoma, e dos carcinomas cutáneos non melanoma, con menos fama pero máis frecuentes. 

Melanoma

O melanoma non é o máis habitual, «pero si dos máis graves», sinala Rosa María Marti. Deriva dos melanocitos, «que son as células que fabrican a melanina e que dan cor á nosa pel», explica a experta nesta enfermidade. De aí, a cor característica deste tipo de lesións: marrón ou negro. Cando son pequenos «pódense confundir cun lunar», indica. 

Gran parte dos melanomas xorden na pel que foi exposta ao sol, xa sexa por un impacto continuado, como sucede cunha persoa que traballe ao aire libre, ou debido ás exposicións intermitentes, que derivan nas  queimaduras solares na praia. 

Así, «cando os danos producidos por esta radiación superan a capacidade que o corpo ten de reparalos, prodúcense mutacións nestas células que as fan perder o control da súa proliferación. Se esta non é detida polas propias células, ou se o sistema inmune non é capaz de detectalas e destruílas, o melanoma aparece», explica a Sociedade Española de Oncoloxía Médica (SEOM).  

Maior risco de metástase

Aínda que o melanoma é pouco frecuente, xa que supón aproximadamente o 5% dos tumores de pel, é tamén o máis perigoso. O seu risco de metástase é maior: «Con volumes pequenos, é dicir, con profundidades de máis de catro milímetros, as probabilidades de metástases a distancia son bastante altas», explica a doutora Marti, que engade: «Necesitamos diagnosticar o carcinoma a un tamaño moito máis pequeno para que, coa extirpación cirúrxica, asegurémonos que non chegue a outras partes», explica a catedrática da Universidade de Lleida. Pola contra, o crecemento das células tumorais pode producirse con gran velocidade: «Non só son capaces de crecer moi rápido, senón que poden invadir os tecidos adxacentes e colonizar órganos secundarios», indica Berta Casar, investigadora do Ibbtec (CSIC-UC-Sodercan) e especializada en estudar os mecanismos do cancro de pel. 

A orixe principal da metástase é aínda descoñecido. No entanto, hai sospeitas que poden explicalo: «Os melanocitos producen a melanina que nos protexe do sol. Ao estar adestradas para aguantar a radiación ultravioleta sen morrerse, crese que cando son malignas, tamén poden aguantar a quimioterapia e a radioterapia», sinala Marti. 

Resistencia que pon de manifesto a importancia do medicamento innovador no tratamento do cancro: «Actualmente, só pode tratarse cos tratamentos personalizados, que traballan todo o sistema inmune. Conseguiuse frear un melanoma diseminado con medicamento que se dá por vía xeral, xa sexan en inxeccións ou en pastillas», explica a experta. Un feito relativamente recente: «Fai cinco ou dez anos, se un paciente tiña metástase non se adoitaba curar», explica. 

Carcinomas cutáneos non melanomas

No outro lado da balanza atópanse os carcinomas cutáneos, dos cales o máis frecuente é o cancro cutáneo non melanoma. Neste diferéncianse dous tipos. O basocelular, «que é o máis común de todos. Ten moita agresividade local no lugar no que nace, pero o seu crecemento é moi lento e practicamente nunca se disemina ao resto do corpo», precisa a xefa de Dermatoloxía no hospital catalán. O segundo tipo, menos frecuente que o anterior pero máis que o melanoma, é o carcinoma escamento: «Só se disemina ao resto do corpo ocasionalmente», engade a experta. 

O crecemento destes tumores é «moi lento e ten pouca tendencia a invadir ganglios ou producir metástase a distancia», explican desde a AECC. Isto favorece ao seu índice de curación, que é moi alto, aínda cando as persoas que o padecen tardan meses (ou incluso anos) en acudir ao médico. 

Ademais, caracterízase por ter un bo prognóstico. É dicir, en xeral «pode dicirse que collen a tempo», responde a experta. A intervención cirúrxica adoita pór o punto e final ao tumor. Con todo, o problema deste tipo de cancro é o impacto estético: «Hai que ter en conta que a maioría de carcinomas son na cara, polo que unha operación dun tumor grande pode alterar a forma do nariz, boca pálpebras e orellas», sinala a doutora.

A mortalidade, en cambio, é relativamente baixa: «Pode suceder que se son moi grandes e reaparecen non se poidan extirpar. Nese caso pode infiltrarse profundamente e matar ao paciente», explica. Existen casos, pero son moi pouco frecuentes. 

Factores de risco: mellor non tomar o sol

O melanoma é un dos tumores que máis está a aumentar en incidencia en occidente, «debido probablemente aos hábitos de exposición solar e quizá tamén a unha maior concienciación da poboación que consulta máis ás súas dermatólogos ante a aparición de lesións na pel», sinala a SEOM. 

Como preparar a túa pel para o sol en catro pasos

Laura Miyara

A radiación ultravioleta adoita ser a causa principal do cancro de pel. É máis, é o factor ambiental de maior peso en todos os tipos. As dúas clases de radiación ultravioleta ás que nos expomos acadan diferentes profundidades da pel segundo o tipo que sexa. Así, «o dano dos raios ultravioleta sobre o ADN e os tecidos é proporcional ao tempo e á intensidade coa que nos acadan», explican desde Euro melanoma, que engade: «o cal é diferente segundo o tipo de pel que os recibe». 

Por iso, os profesionais sosteñen que unha exposición excesiva non trae nada bo. No mellor dos casos, provocará engurras e envellecemento da pel, no peor, algún tipo de cancro de pel. 

Con todo, quen di que algo de sol é necesario ten toda a razón: «Os raios UVB estimulan a produción de vitamina D3, que é importante para o crecemento, desenvolvemento de ósos e moitas outras funcións», sinala a campaña internacional. Con todo, unha pequena dose diaria é suficiente. 

Aínda que o peso do sol é innegable «e a única causa coñecida no melanoma», sinala a catedrática da Universidade de Lleida, «tamén existen factores constitucionais que favorecen ou protexen de desenvolver un cancro deste tipo», engade a profesora.

Así as cousas, a exposición puntual, excesiva e intermitente á radiación ultravioleta está relacionada cunha maior probabilidade, o que pode explicar que «os melanomas se localizan preferente en zonas non expostas ao sol de forma habitual como é o caso das costas e as pernas», detalla a AECC. Adóitase desenvolver, especialmente, en persoas de pel e ollos claros con dificultade para broncearse e que ademais, sufrisen queimaduras solares na infancia ou na adolescencia. 

Pola súa banda, os carcinomas cutáneos aparecen, sobre todo, a partir dos 50 anos. O perfil máis afectado son as persoas maiores que se expuxeron ao sol de forma crónica: «Respecto ao melanoma, parece ser que serían peores as queimaduras do sol. En cambio, existen outros tipos de cancros de pel máis relacionados coa exposición crónica, a cal sucede por exemplo en persoas que traballan ao aire libre», detalla a dermatóloga.  

Os usuarios de cabinas solares, expostos á radiación solar durante todo o ano

Como era de agardar, as cabinas de sol tamén entran dentro do grupo “para evitar”. «De seu, son malas. A diferenza co sol, é que este só pódese tomar en certas épocas do ano, mentres que as cabinas están dispoñibles todos os días. Ademais, os usuarios destas instalacións, tamén van despois á praia. Non adoitan acudir exclusivamente ás cabinas», sinala a xefa de dermatoloxía do Hospital Universitario Arnau de Vilanova de Lleida. Algo que, de seu, aumenta o risco. 

Quen teñen máis probabilidades de padecer cancro de pel?

Aínda que é certo que os cancros de pel son máis comúns en persoas maiores de 50 anos, que se expuxeron ao sol durante varias décadas, tamén pode aparecer a calquera idade e en calquera individuo. Con todo, suma puntos cumprir algunha das seguintes características: 

• Pel clara ou con facilidade para sufrir queimaduras solares
• Sufriron queimadura solares durante a infancia ou con frecuencia na idade adulta
• Pasan moito tempo ao sol, xa sexa por lecer ou por traballo
• Utilizan cabinas de bronceado
• Teñen máis de 50 lunares en todo o corpo
• Teñen algún familiar con cancro de pel
• Son maiores de 50 anos
• Realizóuselles un transplante de órgano

Así as cousas, a exposición puntual, excesiva e intermitente ao sol está relacionada cunha maior probabilidade, o que pode explicar que «os melanomas se localizan preferente en zonas non expostas ao sol de forma habitual como é o caso das costas e as pernas», detalla a AECC. Adóitase desenvolver, especialmente, en persoas de pel e ollos claros con dificultade para broncearse e que ademais, sufrisen queimaduras solares na infancia ou na adolescencia. 

Sinais de alarma: lesións na cara ou no tronco

Os cancros de pel poden facerse ver mediante calquera tipo de lesión na pel, xa sexan manchas, costras, nódulos ou úlceras, así como cunha evolución nas mesmas (crecemento, distinta forma ou cor, sangrado ou proído). Estes signos de alerta deben ser suficientes para consultar a situación cun dermatólogo.

Para iso pode resultar útil a regra do ABCDE. O A corresponde a asimetría: «É dicir, que a metade da lesión sexa plana ou avultada ou doutras cores», indica Rosa María Martí. A B é de bordos. Se estes son irregulares ou dentados, poderíase sospeitar. A C é de cor: «Un melanoma pode ter diversas cores á parte do marrón claro ou negro na mesma lesión. Pode ser branco, agrisado ou avermellado», sinala a profesora da Universidade de Lleida. «O D vén do diámetro. Se está por amais dos 6 milímetros e ademais, outras características pódenos facer pensar nun melanoma. Finalmente, a E que pertence á evolución», explica a profesora Marti.

Se a lesión cambiou nun tempo relativamente breve (como moito, tres anos) si podería facer pensar que se trata dunha lesión anormal. Por regra xeral, un cancro de pel non provoca ningún tipo de síntomas. «Se viñese acompañado de dor de ósos, de cabeza, falta de apetito ou adelgazamento, podería ser mostra de metástase», detalla a dermatólogo. Nese caso, a revisión dos expertos non chegaría tarde, «senón tardísimo», apunta. 

O aspecto das lesións de carcinoma cutáneo non melanoma é moi variado. A diferenza do melanoma non están pigmentadas de cor marrón «porque as células que as fabricas son son as da melanina». Pola contra, preséntanse como manchas ou vultos que van crecendo «de forma sostida ao longo dos meses, e que se ulceran con moita facilidade», conta a doutora, que engade: «Aparécelle unha ferida pequena no centro que sangra un pouco, parece que cura pero co simple rozamento dunha toalla volve abrir», engade. 

Prevención, con roupa e evitando as horas máis cálidas

O cancro de pel ten bastantes papeletas para evitarse. «Pode verse e por tanto, detectarse nunha fase temperá, e o seu principal factor de risco, que é a exposición a raios UV, pódese reducir», indican desde Euro Melanoma. A profesora Marti Laborda propón varias medidas en materia de prevención: «Na medida do posible hai que evitar as horas de sol intenso. Isto serían dous antes e dous despois do mediodía, o que equivale máis ou menos de 12 a 4», explica a doutora. 

Uso de roupa protectora

«Sobre todo nos meses de verán, o correcto sería utilizar roupa que nos cubra ben ou polo menos que teña mangas, levar un gorro con ás e aínda que non teña que ver co cancro de pel, utilizar lentes de sol», explica a dermatóloga. 

Evita a luz solar directa durante o verán, cando a radiación UV está nos seus máximos niveis

«Na medida do posible hai que evitar as horas de sol intenso. Isto serían dous antes e dous despois do mediodía, o que equivale máis ou menos de 12 a 4», explica a doutora. 

Busca a sombra e aplica regularmente os protectores solares.

Nese sentido, e especialmente na contorna urbana, a doutora Marti recomenda aproveitar as sombras naturais e arquitectónicas: «Indo pola beirarrúa que non dá o sol e cubríndonos por edificios ou árbores», explica. 

Extremar as medidas de protección no caso dos nenos, «xa que durante esta etapa da vida os danos do sol teñen unha maior influencia en aumentar o risco de cancro de pel». 

Para rematar, a fotoprotección soar

«Entendéndoa como un filtro, e non como unha pantalla, por moito que ás veces nola intenten vender así», precisa. Para a experta non é cuestión de «pola e estar todo o día ao sol», senón de manter as medidas anteriores e estender a crema de forma regular e despois de cada zambullida ou actividade con suor. 

Con todo, isto non é todo. Tamén existe a prevención secundaria, que implica a detección do cancro de pel e as súas fases máis temperás. Como conseguila? Mediante as autoexploraciones regulares. 

Onde adoitan aparecer?

«O melanoma pode estar no tronco e extremidades. Con todo, os carcinomas adoitan aparecer na cara, unha zona que foi exposta ao sol durante toda a vida», comenta a doutora Marti. A campaña Euro Melanoma lembra que dedicar un par de minutos ao mes para comprobar se hai signos de cancro de pel podería salvar a vida. 

Existe unha forma correcta de facelo. En primeiro lugar, débese elixir un espazo ben iluminado e utilizar un espello completo. Con todo, nesta revisión non só valen os ollos, «pois algúns síntomas poden sentirse con facilidade antes de que se volvan visibles». O ideal sería acompañar o tacto coa mirada. 

Primeiro a cara, incluíndo o nariz, os beizos, a boca e as orellas. A continuación é momento para o coiro cabeludo. Cun peite (ou secador) débese separar o pelo en capas para revisar todo o coiro cabeludo. Despois, revisa a parte interna e externa dos seus brazos, comezando polas axilas e baixando polo cóbado ata chegar ás mans. 

Momento para o pescozo, peito e a parte superior do tronco. Nas mulleres, por exemplo, tamén é necesario observar a zona entre e debaixo das mamas. 

O seguinte paso é darse a volta para mirar as costas, desde o pescozo ata a zona lumbar. Nos glúteos tamén pode aparecer cancro de pel, polo que será importante revisalos. Finalmente, aguzosa atención ás plantas dos pés e ao espazo entre os dedos. Lembra, aquí tamén dá o sol. 

Se en algo existen os profesionais é no coñecido dito: «A pel ten memoria». E tanto que a ten: «As células lembran todos os danos que puidemos ter durante a infancia. Eses danos vanse traducindo en que canto máis tempo pasa (máis idade), máis risco de mutacións e máis agresividade nesas células cancerosas», explica Berta Casar, que conclúe: «Ao producirse esas queimaduras solares das que se adoitan pensar que non son nada, as mutacións poden xurdir en calquera momento, facer que o lunar creza e que as células invadan», engade a experta. 

Marisol Soengas, experta en melanoma: «Hai que facer seguimento aos lunares porque son células con alteracións que están dormentes»

Lucía Cancela

---

---

---