A relación bidireccional e complexa entre ambos os órganos non significa que teñan roles equivalentes, incluso aínda que ningúns neurotransmisores prodúzanse no sistema dixestivo
17 may 2025 . Actualizado á 09:55 h.Nos últimos anos popularizouse a idea de que o intestino é o noso segundo cerebro, unha frase que soa científica, atractiva e ata poética. Pero que hai de certo nesa afirmación? Aínda que é verdade que o sistema dixestivo conta cunha complexa rede de neuronas (o sistema nervioso entérico) e ten unha relación directa co sistema nervioso central a través do eixo intestino-cerebro, existe unha confusión detrás desta mensaxe. Esta idea é unha simplificación ao extremo do vínculo entre ambas as rexións do organismo. No seu libro Nutrición sen medo (Montena, 2025), a nutricionista Sofía Giaquinta explica que hai detrás do mito e como funciona, realmente, esta relación.
O eixo intestino-cerebro
O intestino e o cerebro están conectados a través do nervio vago e do sistema inmunitario. «O nervio vago, que é un dos máis longos do corpo, actúa como unha autoestrada de comunicación bidireccional entre o cerebro e o sistema dixestivo», explica Giaquinta. Pero esta comunicación bidireccional non necesariamente funciona tal e como a imaxinamos. Este vínculo permite que o cerebro inflúa en funcións intestinais como a motilidad e a secreción, e que, á súa vez, o intestino envíe sinais relacionados coa fame e outros procesos dixestivos.
Cando o intestino detecta alimentos, bacterias ou inflamación, envía sinais ao cerebro a través do nervio vago. Isto axuda a regular procesos como a dixestión ou a resposta inmunitaria ante determinados axentes patóxenos. Pola súa banda, o cerebro tamén envía sinais ao intestino. Así, en situacións de estrés, pode enviar sinais que afecten o movemento intestinal, causando os típicos síntomas como as náuseas, a necesidade de ir ao baño ou a sensación de «nó no estómago» que asociamos a momentos de tensión emocional elevada.
Outro elemento que inflúe neste proceso de comunicación bidireccional é a microbiota. As bacterias que habitan no intestino poden ter, ata certo punto, un impacto na produción de neurotransmisores como a serotonina, que en gran medida prodúcese no sistema dixestivo. A serotonina é unha substancia química que actúa no cerebro como neurotransmisor, é dicir que unha das súas funcións (que non a única) é a de transmitir información entre unha neurona e outra. «Con todo, a serotonina que se produce no intestino e a do cerebro non son exactamente o mesmo en termos de función nin de impacto no corpo», sinala Giaquinta.
Estímase que un 90% da serotonina que utiliza o corpo atópase no intestino. Neste órgano, a súa principal función é a de regular os movementos intestinais e a dixestión. Pero esta serotonina intestinal «non pode cruzar a barreira hematoencefálica, o que significa que non afecta directamente o cerebro», detalla a nutricionista. O outro 10% da serotonina do organismo actúa no cerebro e prodúcese no tronco encefálico. É esta a que «realmente afecta o noso benestar emocional e está involucrada na regulación do estado de ánimo, o soño e outros procesos cognitivos», explica a experta.
Desmontando o mito
Se temos en conta que a información que vai do intestino ao cerebro e viceversa ten máis relación co proceso dixestivo que co cognitivo, a idea do «segundo cerebro» cae polo seu propio peso. Giaquinta fai algunhas aclaracións neste sentido para contribuír a desmontar este reduccionismo. «O intestino encárgase da dixestión e da absorción de nutrientes, mentres que o cerebro manexa o pensamento, as emocións e as condutas. Aínda que se comuniquen, cada un ten o seu rol», salienta.
Noutras palabras, «o intestino non pensa. É certo que o sistema nervioso entérico ou intestinal é complexo e coordina moitas funcións. Con todo, non ten a capacidade de toma de decisións que lle corresponde ao cerebro», explica a experta.
A serotonina intestinal é producida por un conxunto de células especializadas, chamadas enterocromafines, co principal obxectivo de regular a actividade intestinal. No cerebro, a serotonina prodúcese nunhas neuronas específicas que a segregan para regular outros procesos: o soño ou o apetito, entre outros. «Temos uñas en mans e pés, pero se se che rompe unha uña da man, ninguén agarda que unha uña do pé suba a substituíla. Coa serotonina pasa algo parecido, a do intestino e a do cerebro non son intercambiables nin se compensan entre si», insiste a nutricionista.
Intestino e saúde mental
Unha microbiota sa contribúe ao control da inflamación, a produción de metabolitos beneficiosos e a modulación do sistema inmunitario, factores que poden impactar de xeito indirecto na saúde mental. Neste sentido, a alimentación, o uso de probióticos e prebióticos, e o manexo do estrés poden influír tanto na saúde intestinal como no benestar psicolóxico. Pero o mesmo ocorre á inversa.
«Aínda que a serotonina non atravesa a barreira hematoencefálica, existen outros compostos que si o fan. Este é o caso do butirato, un ácido graxo que se produce cando a microbiota intestinal fermenta fibra. Algúns estudos suxiren que esta molécula podería estar vinculada coa depresión. En experimentos con ratas hase visto que un estado proinflamatorio pode mellorar co consumo de fibra e a posterior produción de butirato», observa Giaquinta.
No entanto, a experta aclara que «a depresión non é causada pola falta de fibra nin cura aumentando o seu consumo». As patoloxías de saúde mental son fenómenos complexos nos que interveñen múltiples factores sociais, psicolóxicos e xenéticos. «Oxalá comendo garavanzos acabásemos coa depresión, pero certos achados sobre a relación entre a microbiota e outros sistemas do corpo son anecdóticos e, sobre todo, requiren máis investigación. En lugar de preocuparnos por iso, é mellor que nos enfoquemos en coidar tanto o noso sistema dixestivo como o noso cerebro a través dunha alimentación saudable, exercicio regular e prácticas de manexo do estrés, incluída a terapia», conclúe ñla experta.
