José Luis Relova, experto en soño: «As benzodiazepinas non deberían ser a primeira opción para atallar os problemas á hora de durmir»

Santiago acolle ata o sábado a reunión anual da Sociedade Española do Soño, que reúne a máis de 300 expertos na arte de Morfeo. José Luis Relova, xefe do Servizo de Neurofisiología Clínica do CHUS e presidente do comité local do congreso, destaca que, a pesar de a importancia do descanso na saúde, moitos opten por reducilo. «Impediriamos que o sistema respiratorio realizase adecuadamente a súa función? Comprendo que esta pregunta é unha perogrullada, pero é o que en realidade estamos a facer cando escatimamos tempo e calidade ao noso soño. Non ten moito sentido non deixar funcionar adecuadamente a un sistema fisiolóxico», precisa.

—O lema do Congreso destes días é «Soño reparador: un camiño cara á saúde integral». Hai saúde sen descanso?

—Non. Precisamente, hai bastante evidencia científica de que un soño que non sexa adecuado vai repercutir na calidade de vida e incluso pode resultar na aparición de determinadas patoloxías.

—Como prexudica tanto a curto como a longo prazo?

—A curto prazo, vai influír nunha lentitude no procesamiento por parte do cerebro de situacións. É dicir, haberá unha diminución de reflexos e unha peor resolución de problemas en determinadas situacións. A máis longo prazo, pode provocar ou xerar desordes de orde metabólica, endocrinolóxicos e, evidentemente, tamén efectos un pouco máis serios a nivel do sistema nervioso central, no cerebro.

—Queren lembrar a importancia do soño de calidade na saúde de todos os individuos ao longo da súa vida. Canto necesita durmir un neno, un adolescente, un adulto e unha persoa de idade avanzada?

—Iso é moi variable. Dependendo dos rangos de idade que esteamos a considerar haberá menos tempo de soño necesario ou máis tempo de soño. É evidente, e obvio debido a esa experiencia cotiá, que os recentemente nados necesitan moitas máis horas de soño. A medida que imos aumentando as idades, o tempo necesario de soño vai diminuíndo e, no caso de adultos, digamos que temos un rango de entre sete e oito horas. En idade avanzada, en realidade, o tempo que necesita non é moi diferente, o que pasa que vén un pouco distorsionado por sestas que adoitan facerse. Por iso creo que é un erro bastante común asumir que unha persoa, porque teña moita idade, dorme menos. Se facemos as contas incluíndo estas sestas, practicamente quedámonos igual.

—Que tal durmimos os españois?

—Mal. Non só o digo porque haxa estudos referente ás horas, senón porque hai un dato bastante revelador da calidade do soño dos españois: somos o país que máis fármacos psicotrópicos consumimos para durmir. Iso é unha estatística obxectiva na que estamos á cabeza entre todos os países da nosa contorna e está a reflectir unha mala calidade de soño. Son problemas que se van a producir a longo prazo na saúde das persoas.

—Preocúpalles que a falta de soño trátese con fármacos en todos os casos?

—Non soamente é o insomnio, aínda que si que é a situación máis obvia na que o tratamento farmacolóxico non debería ser a primeira opción. Hai outras vías, como as medidas terapéutico-conductuales de hábitos de soño, das cales, sospeito, a poboación non ten moito coñecemento. Por iso, creo que un aspecto importante sería facer campañas de concienciación e de formación entre a poboación. Pero si, preocúpame, porque se está sobremedicando. O problema é que pode cronificarse porque o soño é de peor calidade, aínda que os suxeitos non o perciban como tal. Non é aceptable que unha parte importante da poboación estea a consumir benzodiazepinas, por exemplo, e ademais durante un período de tempo moi, moi longo. Iso é algo que, ao final, repercute na saúde.

As sete regras de ouro para un soño de calidade

LUCÍA CANCELA

—O consumo de benzodiazepinas para durmir acaba facendo que a calidade do soño sexa peor?

—Dependendo do tipo de fármaco que se estea utilizando, a estrutura do soño modifícase. E, precisamente, a calidade, o reparador que é, é moi dependente desta estrutura. Por iso, en ocasións, non se escolle a benzodiazepina adecuada para o tipo de insomnio que ten a persoa. Habitualmente, dáse unha xenérica sen ter en consideración a modalidade de insomnio. É certo que a persoa acabará durmindo, pero cun soño sen calidade. E sempre no caso de que a benzodiazepina estivese realmente indicada, porque iso ten que ser un especialista o que o valore.

—Cando podemos falar de que existe un trastorno do soño?

—Un trastorno é unha patoloxía. É unha situación médica como calquera outro. Cal é a diferenza? Que, habitualmente, imos tardar un pouco máis de tempo en ser conscientes desta alteración. Pero se eu me vou quedando durmido polas esquinas ao longo do día, non é normal; iso quere dicir que a miña calidade de soño non é a adecuada nin a suficiente. E repercutirá en todo o demais. Iso é un trastorno, claramente. Non é que eu leve dous ou tres días durmindo mal ante unha situación estresante. É habitual que pasemos por tempadas con dificultades para establecer soño ou mantelo. Pero iso é unha cuestión fisiolóxica que se remata pasando e que non require atención médica. De feito, sería un erro recorrer directamente á farmacoloxía porque o único que imos facer é cronificar unha situación que non debería producirse.

—Que trastornos ven con maior frecuencia nas unidades de soño?

—Digamos que, porcentualmente en relación á poboación afectada, o insomnio sería o trastorno máis frecuente. Aproximadamente, o 30% da poboación padéceo ou padecerao nalgún momento. Despois teriamos a apnea obstrutiva do soño, a segundo gran patoloxía. E despois xa empezamos con outros trastornos que porcentualmente son menos frecuentes. Falamos da narcolepsia ou as parasomnias.

—Cales son os desencadenamentos do insomnio?

—Creo que, na maioría de casos, é por unha mala xestión de situacións que realmente cunha boa hixiene do soño deberían ser solucionados. Por exemplo, o soño psicofisiolóxico debería ter solución en moi pouco tempo. Ou sexa, é normal que se a alguén lle morre un familiar, estea unha tempada na que durma peor, cústalle conciliar inmediatamente o soño ou esperte antes. Dependendo do comportamento que adopte, iso pódese cronificar ou pode non. Moitos destes insomnios teñen detrás que despedisen a alguén do traballo. Bo, pois é lóxico que non se concilie o soño. Pero se non se toman as medidas adecuadas, acabarase cronificando, que é o que sucede na maior parte dos insomnios. É certo que hai patoloxías médicas que poden influír e poden facer aparecer cadros de insomnio, pero para iso hai que facer un cadro diagnóstico.

Javier Albares, experto en soño: «O que máis nos enferma e o que máis provoca os nosos problemas de insomnio é o estilo de vida»

Cinthya Martínez

—E cales son estas medidas?

—Unha é ter os horarios máis regulares posibles. Dous, durmir sempre no mesmo cuarto. Procurar que estea ás escuras, que non teña demasiado ruído, e que a temperatura non sexa nin moi quente nin moi fría. Como é evidente, que os colchóns sexan relativamente cómodos. Despois hai outras medidas, como por exemplo, evitar comer e inmediatamente deitarnos. Exactamente igual que tampouco é moi recomendable facer un exercicio físico intenso xusto antes de durmir. Porque todo iso desencadea mecanismos que non propician realmente o soño. Ningunhas son obvias, como non inxerir substancias estimulantes nas horas previas como é a cafeína.

—É obvia, pero ás veces non se evita.

—Claro. Tamén pasa co consumo de alcol, que moita xente pensa que facilita o soño. Todo o contrario. O alcol impide a realización dun soño adecuado e a súa estrutura normal. De feito, provoca espertases moito antes do que deberían producirse, co cal interfire no soño.

—Por que durmimos?

—Pois hai varias hipóteses, varias teorías. Unha é que durmimos para restaurar a enerxía. Outro é que necesitamos durmir para consolidar memorias a nivel cerebral. E, no fondo, o soño é un proceso reparador. Se non dorme, xéranse moitos problemas, dependendo da privación que exista, ata o punto de que se son de moitos días, pode comprometer a integridade e a vida do suxeito. Por exemplo, hai unha patoloxía que demostra isto, que é o soño familiar fatal, na que o paciente, ao cabo do tempo, remata falecendo unha vez que se presentou o cadro. Como digo, hai diversas teorías para explicar por que durmimos, pero a realidade é que practicamente todos os vertebrados teñen un ciclo equivalente á nosa vixilia-soño. Todos os vertebrados van ter. Incluso animais que non entran dentro desta escala. As bacterias teñen períodos de actividade e diminución de actividade. E posiblemente estea todo xerado polo fotoperiodo soar, porque o soño é un ritmo circadiano en todas as especies. De momento, non temos moi claro cal exactamente de todas estas teorías a que realmente explicaría por que durmimos. O máis probable é que sexa un conxunto de todas elas, que todos os sistemas fisiolóxicos necesitan recargarse e recuperarse.

---

---