Daniel Muñoz-Espín, biólogo: «O único xeito de exceder os 120 anos é modificando o noso organismo»

Daniel Muñoz-Espín é biólogo e experto en senescencia celular. Discípulo de Margarita Salas no Centro de Bioloxía Molecular Severo Ochoa e do doutor Manuel Serrano no Centro Nacional de Investigacións Oncolóxicas de España, no 2016 incorporouse ao Departamento de Oncoloxía da Universidade de Cambridge. A día de hoxe exerce como investigador principal no marco do programa de detección temperá do cancro do Cambridge Cancer Centre. É un dos relatores do primeiro encontro internacional organizado por Senescel (Sociedade Española de Senescencia Celular) que está a ter lugar estes días no Centro Social Abanca de Santiago de Compostela.

—Que é a senescencia celular?

—As células senescentes son células danadas. Nós estamos expostos a múltiples fontes de dano, e a medida que imos envellecendo, ir recibindo máis. As células teñen mecanismos de reparación e, ás veces, son capaces de reparar ese dano. Pero outras, non. E aí, teñen dous camiños a seguir: inducir a súa propia morte ou a senescencia. Un programa no que non se dividen máis para non expandir ese dano. Son disfuncionais, chámallas células zombi porque deberían estar mortas, pero non o están.

—Cales son as consecuencias?

—Cando o dano é moi grande e permanente, como o que se produce nunha persoa fumadora crónica, probablemente o proceso se desregula e esas células vanse acumulando e exercendo dano. Como segregan factores proinflamatorios, xeran unha inflamación crónica que provoca que aumente o risco de sufrir enfermidades. Dependendo do tecido onde se acumulen, así será a enfermidade. Se se acumulan no cerebro, poden favorecer o párkinson ou o alzhéimer. Se o fan no páncreas, diabetes.

—Estas células senescentes pódense eliminar?

—Si. O que se viu, sobre todo en ratos, é que se ti eliminas as células senescentes, dáse un efecto terapéutico. Incluso en enfermidades que non teñen cura ou que a súa terapia realmente nin sequera existe. Por iso estamos a intentar desenvolver fármacos para intentar eliminalas.

—Cal é a situación deses fármacos que están a estudar?

—Os resultados foron espectaculares en enfermidades como cancro, fibrose ou neurolóxicas. E ademais, cando se tratan ratos vellos, aumenta a súa esperanza de vida preto dun 30%. Todos estes signos de fraxilidade que temos cando somos vellos, como desenvolver cataratas, perder tecido adiposo ou masa muscular, mellora.

—Estudáronse en humanos?

—Si, nalgunhas patoloxías. Por exemplo, no cancro, combínanse con quimioterapias. Pero atopámonos en estadios preliminares. Non se conseguiu que se aprobe un fármaco senoterapéutico ou senolítico para o seu uso en humanos.

—Por que?

—O problema é que non atopamos un marcador exclusivo das células senescentes. Os que sabemos, non son suficientemente específicos como para que ti bloquees esa diana terapéutica, morra esa célula e non afectes a outras do teu corpo. En certa forma, era de agardar. O mesmo pasou co cancro cando se empezaron a implementar as quimioterapias. Queremos identificar esas dianas para poder desenvolver fármacos seguros, que non teñan toxicidades.

—A nosa esperanza de vida ten un fin?

—Sabemos que podemos vivir uns 122 anos, que é a idade á que chegou unha muller francesa, Jeanne Calment. Ese é o noso límite biolóxico, non moito máis. Con todo, habemos visto que, aínda que a esperanza de vida aumenta, o número de anos que vivimos sen enfermidades crónicas non está a decrecer. Chegamos ata os 64 anos, de media, sen patoloxías crónicas, pero a partir de aí...

—Outro dos retos é atrasar a chegada desa patoloxía?

—Claro. Se ti antes vivías 70 anos, coexistías con esa enfermidade crónica 10. Pero se agora vives 85, quédanche 25 con ela. O obxectivo que temos agora mesmo non é que poidamos vivir máis de 100 anos, senón facelo sen enfermidades.

O segredo da lonxevidade: «A primeira persoa que se vai a tomar unha pastilla antienvejecimiento xa naceu»

UXÍA RODRÍGUEZ

—Entón, non hai xeito de exceder eses 120 anos?

— A única forma de pasar esa barreira, e eu creo que se rematará facendo nalgún momento, é modificar o noso organismo. De feito, xa temos os primeiros humanos transxénicos, porque houbo un investigador na China, que, sen ter os permisos que se requirían para isto, fixo unha transformación xénica de embrións en dúas mulleres. As nais eran seropositivas e o obxectivo era evitar que os bebés se infectasen. Se ti modificas o receptor do virus polo cal entra na célula, evitas que ese bebé inféctese e desenvolva unha inmunodeficiencia no futuro.

—É bastante controvertido.

—Si, xerará un gran debate. Como cando se xerou a tecnoloxía para a fusión nuclear: podes utilizala para facer centrais nucleares e obter enerxía ou podes facer bombas atómicas. É o mesmo. Levar a cabo terapias xénicas coas que evitarás enfermidades en moitas persoas, ou que empecemos a ter subespecies de humano, de xente con diñeiro, que os seus descendentes sexan máis altos e guapos.

—Cando chegaremos a ese debate?

—Creo que nunhas poucas décadas. Aprobalo de xeito ético por todos os comités levará tempo, pero a min non me cabe dúbida que pasará no 2050 ou cara a finais deste século.

Muñoz é consciente de que moitas das terapias e fármacos que menciona, tardarán en chegar. «Si o verán os nosos fillos», asegura. Pero ata que iso non suceda, proporciona claves que si se atopan da nosa man para envellecer de forma saudable.

—A xenética éo todo?

—Sabemos que os factores xenéticos son importantes, pero os hábitos tamén. Evitar tóxicos, facer exercicio, descansar o suficiente e coidar a alimentación. Un problema que se está dando nas últimas dúas ou tres décadas é que estamos a ter un exceso de comida lixo no noso organismo. Iso tamén é un veleno. As nosas células non saben que facer con ela.

—Comemos demasiado?

—Si. As células están expostas a este exceso de nutrientes e non teñen máis remedio que estar a traballar para metabolizarlos. Chega un momento no que esas rutas metabólicas, nunca paran. A célula xa non é capaz de parar iso e envellece prematuramente. Algunha delas, acabará xerando senescencia.

—Xaxuar ten beneficios?

—Si, a restrición calórica alonga a vida e evita enfermidades asociadas ao envellecemento. Tamén se viu co xaxún intermitente, que está moi de moda agora mesmo. Adóitase aconsellar facelo unhas 16 horas, pero nunca recomendaría levalo a cabo sen a supervisión dun nutricionista.

---

---

---