Que é a piromanía: «O acto de prender lume a algo vén seguido dunha sensación de alivio»
SAÚDE MENTAL
Os expertos sinalan que se trata dun impulso incontrolable e repentino de prender lume que non responde a unha motivación económica, ideolóxica nin persoal
27 ago 2025 . Actualizado á 11:07 h.A vaga de incendios que arrasou todo o territorio español reavivou a pregunta: quen está detrás das chamas? Desde o sector sanitario advirten que non debemos confundir a queima como un acto deliberado por parte dun incendiario que ten unha motivación económica ou persoal coas accións dun individuo cun trastorno mental tipificado no Manual diagnóstico e estatístico dos trastornos mentais (DSM-5), como o é a piromanía. Aínda que destacan que a maioría dos incendios son causados por neglixencias ou descoidos, existe unha porcentaxe deles atribuíbles a lumes intencionados. Pero detrás destes non adoita haber individuos afectados por trastornos de saúde mental.
A piromanía, a diferenza doutros actos de incendio intencionado, non responde a intereses económicos nin a vinganzas persoais, senón a un trastorno do control dos impulsos recoñecido pola psiquiatría. Neste contexto, o pirómano sente unha necesidade irresistible de provocar lume e experimenta unha sensación de liberación ou pracer ao facelo, sen perseguir beneficios materiais.
Que é a piromanía
De acordo cos criterios do DSM-5, a piromanía é un trastorno mental que entra na categoría dos trastornos destrutivos, do control dos impulsos e da conduta. «O pirómano sente excitación ou unha certa tensión antes de efectuar os actos. Son persoas que se senten fascinadas polo lume, que executan eses incendios sen unha razón de fondo: nin económica, nin social, nin ideolóxica. A súa única motivación é obter pracer ou gratificación, tanto provocando o lume como presenciándoo», explica a doutora Dolores Seijo, profesora de Psicoloxía Criminal na Universidade de Santiago de Compostela (USC) e presidenta da Sección de Psicoloxía Xurídica do Colexio Oficial de Psicoloxía de Galicia.
Trátase dunha enfermidade que condiciona alteracións do comportamento, de modo que o paciente experimenta unha urxencia ou necesidade de prender lume a obxectos determinados, sen que haxa detrás un motivo concreto. «Unha característica clave do pirómano é que cando actúa, queda no sitio para ver o incendio, porque o que sente é esa presión interna por ver cousas arder. Con todo, normalmente actúan contra cousas pequenas, contra obxectos da súa propiedade», describe o doutor José Ramón Silveira, presidente da Asociación Galega de Psiquiatría e especialista do Servizo de Psiquiatría do Hospital Universitario da Coruña (Chuac).
O que distingue ao pirómano de calquera outro individuo que poida provocar un incendio é que as accións do primeiro non son premeditadas. «Sente unha tensión interna crecente e de súpeto dáse a queimar. Non é algo pensado ou planificado, senón un impulso que lle desborda e lévalle a ter esa conduta. De súpeto, sente que ten que prender lume a algo, normalmente a algo que teña preto. E este acto vén seguido dunha sensación de alivio, de descanso. O paciente sente a gusto e queda observando as chamas», caracteriza Silveira.
Diagnosticar un caso de piromanía non é sinxelo. «A persoa é consciente de que a súa conduta non é adecuada, polo que tratará de escondela ou disimulala», sinala Seijo. No entanto, a experta apunta que o DSM-5 establece unha serie de criterios que deben cumprirse para diagnosticar a piromanía:
- En máis dunha ocasión, a persoa provocou incendios deliberada e conscientemente.
- Sentimentos de tensión ou excitación emocional antes de provocar o lume.
- Fascinación, interese, curiosidade ou atracción polo lume e as súas situacións relacionadas (por exemplo, ferramentas, usos, consecuencias).
- O acto non se realiza con fins monetarios, como expresión de ideoloxía sociopolítica, para ocultar actividade criminal, para mellorar a contorna persoal nin en resposta a un delirio ou alucinación.
- A conduta da persoa non pode explicarse mellor por outro trastorno mental, discapacidade intelectual ou outra condición médica.
Incendiarios ou pirómanos
A pesar do pracer que o individuo obtén a través desta conduta, Seijo observa que nalgúns casos, é posible que «tras o incendio, estas persoas presenten un gran malestar, é común que se manifeste algún comportamento de tipo autodestructivo, incluso ideación suicida». É frecuente que o trastorno de piromanía presente comorbilidad con outros.
Gran parte das persoas pirómanas poden ter problemas co consumo de bebidas alcohólicas, o que pode facilitar a comisión dos feitos. Do mesmo xeito, a piromanía pode compaxinarse cun trastorno da conduta, da personalidade antisocial ou un trastorno depresivo.
Por este motivo, Seijo explica que «desde unha perspectiva ampla, podería ser exacto dicir que todos os pirómanos son incendiarios, pero non todos os incendiarios son pirómanos. A persoa con piromanía presenta unha motivación suxeita a unha patoloxía relacionada co lume. O resto dos incendiarios non pirómanos presentan unha motivación máis concreta, ben para obter un beneficio ou para prexudicar a outro. Por tanto, a diferenza principal entre un pirómano e o resto dos incendiarios é a motivación á hora de actuar».
O incendiario non pirómano, que incendia, abrasa, queima ou incinera, comete un acto que non xorde de xeito espontáneo ou indeliberado, senón que se inscribe nun proceso anterior «de premeditación, cálculo, planificación, intencionalidade e preparación intensa», caracteriza a experta.
Unha patoloxía infrecuente
A incidencia de pirómanos na sociedade é moi baixa. Do total da cifra de incendiarios, estipúlase que ao redor do 1% deles presentan este trastorno mental. «Galicia non é unha excepción», sinala Seijo.
«Nunca vin a un paciente presentarse na miña consulta dicindo que ten ese problema nin teño coñecemento de que lles ocorrese a outros compañeiros, porque é unha patoloxía pouco frecuente. O que si que é máis frecuente é que unha persoa que ten outras patoloxías graves, como a esquizofrenia ou o trastorno bipolar, debido a esta enfermidade poida ter un síntoma pirómano. Nestes casos, os pacientes, na súa exaltación eufórica, poden chegar a crer que teñen que cumprir cunha misión que lles obriga a xerar lume. Isto si é algo que vin», observa Silveira.
O experto incide na importancia de non confundir a figura de alguén que provoca un incendio coa dun pirómano. «É moito máis frecuente que un incendio prodúzase de xeito intencionado por parte dunha persoa que actúa por vinganza, vandalismo ou interese económico. Sempre hai que remarcar isto, porque hai que diminuír o estigma da saúde mental e isto implica comprender que eses actos xeralmente non teñen nada que ver coa patoloxía mental. Non son os enfermos mentais os que están a queimar os nosos montes», subliña Silveira.
Pódese rehabilitar un pirómano?
O doutor Silveira asegura que, cando o cadro involucra unha patoloxía mental, é posible modular a conduta mediante psicoterapia e tratamentos farmacolóxicos. «A terapia é o que máis pode axudar. Pero, nalgúns casos, cando se produciu un dano grave e hai habido consecuencias legais e unha pena para o individuo, este adoita ser un freo conductual importante que contribúe a que o paciente acceda ao tratamento e consiga controlar eses impulsos de xeito máis efectivo, incluso aínda que sigan tendo síntomas menores, porque hai un freo conductual asociado ao temor», describe.
«É importante, recoñecer os síntomas, en ocasións é a familia ou os conviventes quen os detecta, e someterse a terapia elixindo os profesionais clínicos especializados. Porse en mans de profesionais da saúde mental e de psicólogos clínicos especializados, será a mellor medida», indica Seijo.