Un estudo vincula as urxencias neurolóxicas coa contaminación: «O ozono fai que cheguen neurotoxinas ao cerebro»
ENFERMIDADES
A investigación, realizada polo Instituto de Saúde Carlos III, achou que unha de cada oito urxencias neurolóxicas asócianse a curto prazo á contaminación atmosférica en dez cidades españolas
22 dic 2025 . Actualizado á 05:00 h.O aire que respiramos chega a todos os tecidos do noso corpo. A través dos pulmóns, o osíxeno inhalado pasa dos alvéolos aos capilares sanguíneos, que o transportan por medio da hemoglobina presente nos glóbulos vermellos ata cada unha das células. Este proceso repítese cada vez que respiramos: na inhalación, o osíxeno realiza todo este percorrido e, na exhalación, o dióxido de carbono fai o inverso para ser expulsado do corpo. Non resulta, por tanto, sorprendente que calquera cambio na calidade e as características do aire que compón a atmosfera poida ter un impacto na nosa saúde.
Agora, un novo estudo do Instituto de Saúde Carlos III (ISCIII) achega novas evidencias acerca de como se produce este impacto. Neste traballo, publicado na revista Atmospheric Environment, os expertos acharon que un de cada oito ingresos urxentes por causas neurolóxicas relaciónase a curto prazo coa contaminación atmosférica.
O estudo
A investigación analizou máis de 15.000 hospitalizacións urxentes por demencia, párkinson, alzhéimer e esclerose múltiple en dez das provincias máis poboadas de España entre os anos 2013 e 2018. A análise estableceu un vínculo entre estes ingresos hospitalarios e as concentracións medias diarias de partículas en suspensión PM10 e PM2,5, dióxido de nitróxeno (NO2) e ozono troposférico (O3), así como as temperaturas máximas e mínimo diarias en ondas de calor e frío, respectivamente.
«Xa atoparamos unha relación similar para a cidade de Madrid noutros estudos do 2016 e do 2018», observa o doutor Julio Díaz, un dos coordinadores do Departamento de Cambio Climático, Saúde e Medio Ambiente Urbano do ISCIII e coautor deste traballo. «Isto levounos a pensar que tiñamos que facer un estudo en toda España», detalla.
A investigación centrouse, sobre todo, en determinados contaminantes presentes en grandes cantidades nas zonas urbanas. «Analizamos as capitais de dez provincias e observamos os principais elementos contaminantes nelas, que son as partículas PM10, as PM2,5, o dióxido de nitróxeno e o ozono. O que se ve é que neses seis anos o contaminante cambia segundo a provincia na que se está analizando. Por exemplo, onde maior impacto ver é en Valencia, onde a metade dos ingresos que se producen están relacionados co dióxido de nitróxeno ou o ozono», explica Díaz.
O mecanismo polo que compostos como o ozono poden causar enfermidades ou agravar patoloxías existentes está relacionado co seu potencial oxidante. «Ademais, o ozono ten a particularidade de que pode atravesar a barreira hematoencefálica. Ao facelo, fai que certas substancias proinflamatorias e neurotoxinas cheguen ao cerebro, cun impacto na progresión das enfermidades», detalla Díaz.
Por que hai máis ozono no aire
O ozono, un gas que se produce a partir doutras emisións urbanas á atmosfera, require para a súa formación de precursores, substancias que son expulsadas cara ao aire por outros medios. «Para que haxa ozono fan falta estes precursores, pero tamén outras condicións. Fai falta luz solar e estabilidade atmosférica. A rexión de Valencia, pola presenza de precursores sumada á súa constitución orográfica e xeográfica, ten unhas circunstancias que favorecen o impacto do ozono na saúde», advirte o experto do ISCIII.
Cabe sinalar que a presenza do ozono a nivel estratosférico —a coñecida capa de ozono— é beneficiosa porque absorbe o impacto da radiación ultravioleta para que non chegue á superficie terrestre. Con todo, cando se atopa en grandes concentracións en capas inferiores da atmosfera, os seus efectos cambian. As súas propiedades oxidativas fano capaz de producir patoloxías respiratorias, entre outras.
Neste estudo, os investigadores acharon que o ozono se converteu nun causante de problemas cada vez máis significativo. «Está a baixar o impacto das partículas PM e está a subir o impacto do ozono non só en canto a enfermidades neurolóxicas, senón tamén en ingresos relacionados con patoloxía respiratoria, cardiovascular e por todas as causas», observa Díaz.
Este gas é, en gran medida, de orixe antrópico, o que significa que a súa dispersión no aire é produto da actividade humana. «Provén fundamentalmente do tráfico rodado», subliña o experto. Pola súa banda, as partículas suspendidas no aire, coñecidas como PM (material particulado, polas súas siglas en inglés), son sólidos ou líquidos presentes no aire que se clasifican segundo o seu tamaño e que tamén proveñen principalmente de fontes humanas, neste caso, da industria e da produción de enerxía. «A contaminación por PM baixou moitísimo nos últimos anos, pero o dióxido de nitróxeno non», sinala o investigador. A diferenza radica nas características do medio ambiente, que, co cambio climático, modificáronse, facilitando a formación de ozono.
O aire galego
En Galicia, a presenza destes tóxicos non é tan elevada como noutras zonas de España, aínda que a comunidade se enfronta aos mesmos desafíos que o resto. «O problema que non resolvemos é o do transporte», resume Juan José Casares, profesor emérito da Universidade de Santiago de Compostela (USC) e investigador en Enxeñería Química especializado en contaminación ambiental. «Mentres non resolvamos o problema dos combustibles fósiis, teremos ozono», subliña.
Esta actividade súmase á produción de enerxía. «Hoxe en día non temos centrais de enerxía térmicas de carbón, pero si temos centrais que utilizan combustibles fósiis e producen óxidos de nitróxeno», detalla Casares. Estes son os precursores do ozono. A pequena escala, estes contaminantes pódense disipar, pero o experto explica que, pasado certo punto, iso non é posible: «A atmosfera non é infinita, é unha capa de 80 quilómetros, que é pouco máis que a distancia entre A Coruña e Santiago».
Con todo, as características demográficas e xeográficas da comunidade galega son cartas que xogan ao seu favor. «Non temos grandes aglomeracións como en Madrid ou Barcelona. Estas cidades onde viven millóns de habitantes teñen problemas de investimento térmico. Durante épocas frías e sen vento, o aire non se move e xérase a néboa tóxica. Aquí temos ventos, sobre todo na costa, que evitan esas concentracións de ozono. E onde hai emisións industriais, as chemineas altas permiten que se dilúa en capas máis altas da atmosfera. Non podemos dicir que teñamos unha mala calidade do aire», describe Casares.
A excepción, aclara, serían os incendios que nos últimos veráns azoutaron os montes galegos. «Pero probablemente o próximo ano aféctennos menos, porque xa está todo queimado e non volverá arder ata que broten máis árbores», o que prevé que sucederá dentro dun lustro.
Efectos no organismo
O aire que respiramos é unha variable crucial para a nosa saúde. Neste sentido, o doutor Javier Barcala, membro da Área de Pneumoloxía Ambiental e Ocupacional da Sociedade Española de Pneumoloxía e Cirurxía Torácica (Separ) e profesor da USC, sinala que «a contaminación nos afecta a todos, todo o tempo. Aínda que o seu impacto sexa pequeno en Galicia, é sostido no tempo e isto acaba provocando un efecto acumulado importante».
A nivel do sistema respiratorio, o impacto é claro: desde a asma ata a incidencia do cancro de pulmón poden estar vinculadas á contaminación atmosférica. «Incluso, enfermidades fóra do ámbito da pneumoloxía, como o infarto ou a embolia cerebral poden estar vinculadas á contaminación, porque o seu impacto é global todos os días do ano», sostén Barcala.
A contaminación aféctanos a todos, pero non por igual. «Dous factores a ter en conta son a intensidade da agresión e o perfil da persoa afectada. A xente maior é máis vulnerable, así como os nenos, que aínda teñen os seus órganos en formación. En canto á intensidade da agresión, aínda que na nosa zona non é a peor do mundo, a tendencia global é a empeorar», advirte o neumólogo.