Ana Belén Crujeiras, investigadora: «A obesidade é un factor de risco importante tanto no desenvolvemento do cancro como na súa progresión»
ENFERMIDADES
A experta galega acaba de recibir o Premio de Investigación Jesús Serra, unha achega de 50.000 euros para levar a cabo un estudo que analizará o impacto de dúas estratexias dietéticas en pacientes con obesidade que padecen cancro de mama
04 dic 2025 . Actualizado á 16:04 h.A obesidade é máis que unha acumulación de graxa no corpo. Este aumento do tecido adiposo pode converterse nun factor de risco importante para desenvolver diferentes enfermidades, entre elas, o cancro. De feito, estímase que a obesidade podería ser a principal causa prevenible do cancro nos próximos anos. No caso do cancro de mama, que é a patoloxía oncolóxica máis frecuente nas mulleres e unha das maiores causas de morte neste grupo poboacional, o ter obesidade non só aumenta o risco de padecer este tipo de tumores, senón que incrementa as probabilidades de sufrir recaídas naquelas pacientes que xa foron diagnosticadas.
Neste sentido, o campo de investigación acerca de ferramentas que permitan controlar o peso para limitar estes riscos é de grande interese. Ana Belén Crujeiras Martínez (1979, Santa Uxía de Ribeira), xefa de grupo de investigación en Epigenómica en Endocrinoloxía e Nutrición do Instituto de Investigacións Sanitarias de Santiago (Idis-Sergas), foi galardoada na sétima edición dos Premios de Investigación Jesús Serra, outorgados pola Fundación Occident. Na cerimonia, que tivo lugar en Madrid, a experta galega recibiu un premio de 50.000 euros para o desenvolvemento dun proxecto de investigación que buscará obter evidencia acerca dos efectos da dieta cetogénica en pacientes con obesidade que teñen un cancro de mama, co obxectivo de mellorar os tratamentos oncolóxicos, incorporando terapias nutricionais na abordaxe clínica.
—Como valora este premio?
—Este é un premio cun prestixio importante no campo da nutrición e da saúde. Céntrase en promover o traballo dos grupos de investigadores mozos, como é o caso do que eu dirixo. Este é un impulso importante para poder levar a cabo as actividades de investigación que propomos. Cremos que con este proxecto poderemos contribuír a obter as bases moleculares que xustifiquen por que é importante establecer unha vía clínica de nutrición en pacientes con cancro de mama e obesidade.
—En que consistirá a investigación?
—O meu grupo vén traballando desde hai uns anos no vínculo entre a obesidade e o cancro. Especialmente, centrámonos no cancro de mama. Estudamos a mulleres que teñen este cancro e que teñen obesidade. Nos últimos anos, evidenciamos que existen perfís moleculares, especialmente en marcas epigenéticas, que son diferentes nos tumores que aparecen en mulleres con obesidade con respecto ás mulleres en normopeso. Entón, expomos a hipótese de que os tumores de mama en mulleres con obesidade probablemente teñan un subtipo molecular diferente a ter en conta para a terapia personalizada. Neste proxecto, expomos abordar, ao mesmo tempo que se prescriben tratamentos desde oncoloxía para as pacientes con este cancro, abordar tamén a obesidade con dúas estratexias nutricionais diferentes.
—Cal é o obxectivo ao tratar a obesidade de xeito conxunto co cancro?
—Ao tratar a obesidade, que é un factor de risco moi importante tanto no desenvolvemento do cancro como na progresión do tumor, podemos axudar a estas pacientes a que respondan mellor o tratamento, mellorar a súa calidade de vida e evitar posibles recaídas.
—Que evidencia existe acerca do vínculo entre obesidade e cancro?
—Hai evidencias epidemiolóxicas que demostran que a obesidade non só é un factor de risco de aparición de novos casos de cancro, senón que ademais, cando o cancro está establecido nas persoas que teñen obesidade, o prognóstico é peor. Hai diferenzas na resposta ao tratamento e despois hai maior prevalencia de recaídas. O que estamos é intentando demostrar cal é o mecanismo molecular que pode estar implicado nesta asociación, para poder establecer estratexias de prevención, axudar no tratamento e mellorar o prognóstico.
—En que consisten as dúas estratexias nutricionais que formarán parte da investigación?
—Por unha banda, utilizaremos unha dieta cetogénica moi baixa en calorías. É baixa en hidratos de carbono e tamén en graxas, cunha composición equilibrada de proteínas que sabemos que é eficaz no tratamento da obesidade, por outros estudos que levamos a cabo no grupo. Doutra banda, teremos outro grupo de pacientes con cancro de mama e obesidade que van seguir unha estratexia de hábitos de vida saudables baseados en dieta mediterránea ou dieta atlántica. Ao ser unha cohorte de poboación galega, o patrón de alimentación saudable que van levar a cabo vai ser o atlántico.
—Que búscase analizar con estas dúas dietas?
—Poderemos comparalas. Por unha banda, temos unha estratexia un pouco máis aguda, como a dieta cetogénica, que ademais de inducir a perda de peso nos pacientes, é eficaz en inducir a produción duns compostos que se chaman corpos cetónicos, que provocan un estado de cetosis nutricional, que sabemos que é beneficiosa na terapia fronte á obesidade. Pero tamén hai evidencias científicas que demostran que esta cetosis nutricional non lles gusta ás células canceríxenas, de maneira que axuda tamén a combater o tumor.
—Como contribúen a combater o cancro estes corpos cetónicos?
—Demostrouse que, ademais de ser fontes de enerxía alternativas aos hidratos de carbono, os corpos cetónicos tamén son compostos señalizadores. De maneira que teñen capacidade antiinflamatoria, capacidade de combater o estrés oxidativo, e ademais son capaces de modular os mecanismos epigenéticos asociados á obesidade e a outras enfermidades.
—Dieta cetogénica e dieta atlántica. Que diferenzas teñen ambos os enfoques nutricionais?
—O que as diferencia é que un patrón saudable para a poboación xeral, como a dieta atlántica ou dieta mediterránea non induce esta cetosis. A clave da dieta mediterránea ou, no noso caso, a atlántica, está no maior consumo de peixe azul e un consumo de verduras diferente en cada caso. En patrón de alimentación atlántico, é maioritario o consumo de vexetais tipo crucífera, como os grelos. Na dieta cetogénica, elixiríase o tipo de verdura que sexa máis baixa en hidratos de carbono.
—Que evidencias apoian o uso da alimentación cetogénica?
—Fóra do ámbito oncolóxico, si que xa temos evidencias científicas publicadas, demostramos que esta estratexia terapéutica é capaz de inducir ata 20 quilos de perda de peso. E é unha perda de peso especialmente debida á perda de masa graxa, sobre todo, a nivel visceral, do perímetro da cintura, o que é moi importante, porque se preserva a masa muscular á que actualmente se lle está prestando atención no campo da obesidade. E tamén demostramos que esta alimentación é capaz de reverter os mecanismos epigenéticos asociados á obesidade. Todo isto viuse en publicacións previas do grupo nas que nos baseamos para expor este proxecto. Demostramos tamén in vitro, con células tumorais de mama, que ao tratalas con corpos cetónicos hai un cambio na regulación epigenética de xenes relacionados co cancro e diminúe a proliferación celular cando tratamos cos nosos corpos cetónicos.
—Por que é importante o músculo en obesidade?
—Está a observarse cada vez máis que a masa muscular está relacionada coa reganancia de peso na obesidade, que é o gran reto para estes pacientes. Moita xente realiza un tratamento e cando o deixa, volve gañar peso. E isto en parte está influenciado porque se perde músculo. Coa cetosis nutricional, esa masa muscular presérvase e hai unha diminución da inflamación, o que ten un papel inmunomodulador.
—Que consellos daría ás mulleres na mediana idade da vida, cando comeza a aumentar o risco de cancro de mama?
—O consello é manter sempre un peso saudable. Hai evidencias de que o peso saudable é capaz de previr ese risco de desenvolvemento do cancro no futuro. Para establecer ese peso saudable hai que seguir hábitos de alimentación saudables baseados, por exemplo, na dieta mediterránea ou a dieta atlántica. Unha vez establecida a obesidade, é importante acudir a un especialista en endocrinoloxía e nutrición para que poida prescribir unha terapia de perda de peso adecuada a cada persoa. Esta dieta cetogénica non é unha estratexia que se poida realizar de forma persoal sen un seguimento médico.