Radiografía do infarto na muller: «Aínda falta investigación específica sobre o corazón feminino»
ENFERMIDADES
As enfermidades cardiovasculares atópanse entre as primeiras causas morte na poboación feminina
15 sep 2025 . Actualizado á 15:52 h.O corazón dunha muller non é igual que o dun home. É máis pequeno, con vasos sanguíneos máis estreitos e cun ritmo máis rápido que trata de suplir a diferenza de tamaño. En principio, está máis protexido por factores hormonais. Con todo, aínda queda moito por estudar. «Aínda falta investigación específica sobre o corazón feminino, isto inclúe tanto aspectos anatómicos e funcionais, como diferenzas na microcirculación ou na resposta ao estrés, así como o xeito en que as mulleres responden a determinados fármacos ou intervencións», expón a doutora Carolina Ortiz, coordinadora do proxecto Muller e Corazón da Sociedade Española de Cardioloxía (SEC), quen destaca a necesidade de incluír unha maior perspectiva de sexo e xénero na investigación e na práctica.
Iso conviría para mellorar a prevención, o diagnóstico e o tratamento das enfermidades cardiovasculares, a principal causa de morte na poboación feminina tanto en Europa, como en España.
O maior culpable non é o cancro, unha verdade que se sitúa lonxe do que se adoita pensar. Segundo unha enquisa realizada pola SEC, o 74,2% dos participantes descoñecían que a patoloxía do corazón é a que máis falecementos causa na muller. Nin sequera elas coñéceno. O 73,2% das enquisadas apuntaba cara a outras condicións como un tumor ou as enfermidades neurodegenerativas.
A pesar de que unha ampla maioría (o 78,1%) dicía estar ben informado sobre as patoloxías cardiovasculares, o 68,7% respondía que a mortalidade por un infarto é máis habitual nos homes. Algo que é falso. De feito, esta mortalidade case se duplica nas mulleres. Elas teñen máis probabilidades de perder a vida. En concreto, a mortalidade intrahospitalaria neles sitúase no 5%, mentres que na muller ascende ao 9,1%, segundo datos do Informe Anual do Sistema Nacional de Saúde 2022.
Unha invisibilización que se dá —precisa a experta da SEC— en parte no ámbito sanitario. As súas raíces son históricas: «Durante décadas, a investigación cardiovascular centrouse case exclusivamente en homes, o que xerou unha importante lagoa de coñecemento ao redor das mulleres. Como resultado, descoñécense moitas das particularidades no diagnóstico, manexo e prognóstico das enfermidades cardiovasculares femininas», detalla Ortiz, quen lamenta que tamén se comunicase pouco e mal que as mulleres están en risco.
Factores de risco exclusivos e crecentes
A saúde da poboación feminina ten características particulares. Aínda que comparte co home os factores de risco clásicos como a hipertensión arterial, a hipercolesterolemia, a diabetes, a obesidade, o sedentarismo e o tabaquismo, tamén presenta factores de risco exclusivos relacionados, precisamente, cos cambios hormonais que atravesan durante a súa vida.
Algo paradoxal, especialmente, se se ten en conta que se pensaba que estes as protexían. «Aínda son pouco coñecidos e, en moitos casos, non se teñen en conta á hora de calcular o risco cardiovascular, o que pode levar a unha infraestimación do risco real na muller», aclara a doutora Carolina Ortiz.
Neste punto, as circunstancias que aumentan o perigo divídense segundo a etapa da muller. Na época de vida fértil, enfermidades como a síndrome de ovario poliquístico ou o uso de anticonceptivos orais ponas no punto de mira. Tamén o fai que a muller tivese un parto prematuro (previo á semana 37), ou dúas ou máis abortos consecutivos ou non. Así se reflicte nun documento de consenso entre cardiólogos, xinecólogos e endocrinólogos europeos, publicado na revista European Heart Journal, baixo o nome Saúde cardiovascular despois da transición á menopausa, trastornos do embarazo e outras condicións xinecolóxicas.
Alí explícase que a enfermidade do corazón e a perda recorrente de embarazo adoitan compartir factores de risco como o tabaquismo, o exceso de peso ou a inxesta de alcol. Ademais, observouse que as embarazadas procedentes de familias con enfermidade aterosclerótica poderían estar predispostas a sufrir máis perdas. Algo que non debe alarmar, pero que si ter en conta á hora de medir o seu perigo.
Nesta etapa, e especificamente durante a xestación, poden aparecer complicacións como a hipertensión ou a diabetes gestacional, «que alteran a función endotelial e aumentan o risco de desenvolver hipertensión e enfermidade coronaria anos máis tarde», describe a cardióloga.
Xa coa menopausa, a caída de estrógenos — que teñen un efecto protector sobre o sistema cardiovascular— favorece a disfunción endotelial, alteracións do metabolismo lípido como o colesterol e un aumento da presión arterial.
Á súa vez, existen factores de risco emerxentes que cobran especial importancia na poboación feminina. Por exemplo, as enfermidades autoinmunes como o lupus ou a artrite reumatoide, «que causan inflamación crónica e dano vascular», ou a depresión, máis prevalecente nela, «e que se asocia a un peor autocuidado, maior inflamación sistémica e, en consecuencia, un aumento do risco cardiovascular», sinala a experta. Coñecer esta amálgama de antecedentes pode identificar persoas en risco moitos antes de que aparezan os síntomas.
O infarto, de preto
A radiografía dun infarto na muller evidencia estas diferenzas, porque difire tanto na súa forma de presentarse como nos seus mecanismos de produción. «Mentres que nos homes adoita deberse á obstrución dunha arteria coronaria por unha placa de ateroma, nas mulleres, aínda que esta é tamén a causa máis frecuente, é máis habitual que, especialmente nos máis mozos, prodúzanse infartos por mecanismos non ateroescleróticos, como a disección coronaria espontánea ou o vasoespasmo», aclara Ortiz. Mecanismos que son máis difíciles de diagnosticar e requiren unha abordaxe distinta.
A iso súmase a variedade de síntomas que poden non axustarse aos máis típicos. Aínda que a dor torácica sexa o máis habitual tanto neles como nelas, «nestas últimas é común que se manifesten outras molestias menos recoñecidas, como fatiga extrema, dificultade para respirar, náuseas ou dor no pescozo, mandíbula ou costas», expón a cardióloga.
Este caldo de cultivo fai que a detección se atrase ou sexa errónea, cunha consecuencia vital: a mortalidade increméntase. «As mulleres adoitan ter síntomas máis atípicos, que non recoñecen como infarto e atribúen a outras causas, polo que acoden máis tarde a urxencias, cando o infarto xa está máis avanzado. Ademais, reciben con menor frecuencia tratamentos farmacolóxicos ou procedementos de revascularización», responde Ortiz.
A doutora explica que este problema débese, en parte, a un nesgo presente na atención sanitaria que se potencia porque «moitas mulleres con infarto son maiores e presentan outras patoloxías asociadas». Isto provoca que sexan percibidas como pacientes máis fráxiles e se infratraten.
Cando máis tempo pase entre o inicio do infarto —que comeza cando as células cardíacas deixan de recibir osíxeno e nutrientes pola falta de risco sanguíneo— e a atención médica, maior será o dano. Atrasalo sae caro. Segundo un estudo da SEC, elas tardan de media 37 minutos máis en chamar ao médico. Cifra que aumenta o Observatorio Rexional Bretón sobre o Infarto de Miocardio (Francia) que o sitúa nunha hora de espera.
Os datos parecen confirmar unha realidade irrefutable: no medicamento pasouse por alto o ataque ao corazón feminino. Prestouse menos atención a estas diferenzas de sexo e xénero nas patoloxías do corazón, «o que influíu no deseño de ensaios clínicos, cunha inclusión moi limitada de mulleres, o que dificulta extrapolar os resultados á poboación feminina e comprender en profundidade as peculiaridades da enfermidade en elas», lamenta a cardióloga, que á súa vez, celebra que a situación estea a cambiar, pois crece a conciencia que reclama a necesidade dun medicamento máis equitativo e personalizada.
Previr en todas as etapas
A boa noticia é que a prevención é igual de efectiva en homes e mulleres. Desde a Sociedade Española de Cardioloxía preséntanse catro estratexias que axudan a reducir o risco cardiovascular.
Por unha banda, aquelas que tivesen hipertensión gestacional deben vixiar a súa presión arterial. Ás que padecesen diabetes recoméndaselles realizarse unha proba de tolerancia á glicosa entre as catro e doce semanas tras o parto, así como repetilas no futuro.
Unha vez a paciente pasou a menopausa, a SEC divide o seu posicionamento respecto á terapia hormonal, que pode aliviar os síntomas e ser cardioprotectora en mulleres mozos, pero «non se recomenda nas que teñen un alto risco cardiovascular e despois de eventos previos».
Iso si, a calquera idade, un estilo de vida saudable sitúase na primeira liña de batalla. Este debe basearse na dieta, de forma que sexa baixa en graxas de mala calidade, rica en froitos secos, verduras, cereais, peixes, con escasa presenza de ultraprocesados e carnes vermellas, e un protagonismo do aceite de oliva virxe extras. Sen esquecer o exercicio, dando relevancia tanto ao cardiovascular como ao de forza, e evitar hábitos tóxicos como o tabaquismo. Calcúlase que, con estas medidas, poderíanse evitar ata o 80% dos casos de patoloxía do corazón.