José Luis Díaz, médico internista: «Sabemos que tomar sete ovos á semana non resulta prexudicial»
ENFERMIDADES
O responsable da Unidade de Lípidos e Risco Cardiovascular do Chuac destaca que, se non hai enfermidades vasculares previa, unha persoa podería reducir os seus niveis de colesterol coidando o seu estilo de vida
18 ago 2025 . Actualizado á 11:04 h.O doutor José Luis Díaz (Barcelona, 1968), especialista en Medicina Interna e responsable da Unidade de Lípidos e Risco Cardiovascular do Complexo Hospitalario Universitario da Coruña (Chuac), recoñece estar preocupado pola información falsa e errónea que moita xente consome en redes sociais sobre o colesterol e a súa orixe na enfermidade cardiovascular. «O metabolismo do colesterol é complexo e require dun estudo moi profundo, por iso, é doado que mensaxes absolutamente falsas e simplistas calen entre a poboación», lamenta. Defensor de que a ciencia non é crenza, asegura que o colesterol e a súa influencia na patoloxía trátase dun dos aspectos do medicamento con maior respaldo da literatura científica.
—Cando se converte nun problema o colesterol?
—O colesterol é necesario para a vida, do mesmo xeito que o é a auga. É necesario que estea nas células, pero non no sangue. O que circula no sangue ten que ir nunhas partículas que se chaman lipoproteínas, unha substancia estrutural. Transportan triglicéridos e ácidos graxos, ao noso organismo, o que fai de combustible das nosas células. En cambio, o colesterol que vai no sangue e que vai nas lipoproteínas non ten ningún papel. Esas partículas, unha vez que cederon todo ese combustible aos tecidos, volven ao fígado para ser novamente producidas. O colesterol que conteñen non é utilizado en ningures do organismo, acaba formando parte dun circuíto pechado. E claro, se ese colesterol que vai nesas partículas permanece moito tempo no sangue, convértese nun exceso. Penetran nos vasos sanguíneos e sofren modificacións, prodúcese o depósito da graxa, o que dá lugar á aterosclerosis e a enfermidade cardiovascular. De feito, non podemos destruír o colesterol. É dicir, unha molécula de azucre será máis ou menos prexudicial, pero podémola metabolizar. O mesmo ocorre cunha molécula dun ácido graxo e cun aminoácido das proteínas. Con todo, non podemos destruír o colesterol. O ser humano non ten encimas para iso. De igual xeito, un exceso de colesterol nas células tamén é negativo e pode provocar problemas nas mesmas, xa non só no sangue. A célula ten que eliminalo porque non pode transformalo en enerxía, nin en auga, nin en ningunha substancia útil para a vida.
—En redes sociais popularizáronse varias mensaxes sobre o colesterol. Un deles asegura que non é malo nin o causante de enfermidades cardiovasculares.
—Sen dúbida, estas palabras desacreditan a quen as di como interlocutores científicos. Isto do colesterol é ciencia, non é crenza. E o colesterol é, probablemente, un dos aspectos do medicamento onde máis ciencia e verdade existe. Non hai ningunha dúbida.
—Que diríalle á poboación xeral que aguzosa atención a estas mensaxes?
—Que teñan coidado porque, como dicía Antonio Machado, estamos en tempos onde hai moitos ecos e poucas voces. Hoxe en día, en España, grazas ao tratamento da hipercolesterolemia e a outros aspectos, as enfermidades cardiovasculares xa non son a primeira causa de morte en España. Por primeira vez, foron superadas polo cancro. E iso ten que ver moito con como se tratou estes últimos anos, non só o colesterol, senón tamén a hipertensión arterial, a diabetes, como a xente deixou de fumar e un longo etcétera. Pero fixar, sen colesterol no sangue, non habería enfermidade cardiovascular aterosclerótica. As poboacións primitivas, salvo que teñan unha hipercolesterolemia familiar que é algo xenético, non presentan enfermidade cardiovascular. Non teñen tabaco, non teñen colesterol, e amais comen de forma frugal. Cando nacemos, temos uns niveis de colesterol que son a cuarta parte da vida. Non hai momento na vida dun ser humano que precise de máis colesterol que o nacemento; con todo, os niveis en sangue de colesterol son extremadamente baixos.
—É necesario para a vida.
—Claro. Éo o das células, que todas o forman. Pero non o é o colesterol do sangue. Cando damos medicación, fundamentalmente estatinas, estamos a inhibir a síntese de colesterol na célula, pero non privamos á célula de colesterol, porque o segue sintetizando. Por que? Porque a célula tende a aforrar enerxía e, no canto de porse a sintetizar colesterol, recupérao de fóra da célula eliminándoo do sangue e así baixa os niveis deles que hai no plasma. O colesterol do sangue non fai máis nada que pintar as arterias de graxa.
—De que forma convive con outros factores de risco?
—As enfermidades cardiovasculares son moi heteroxéneas. Hai de distintas orixes. A orixe máis frecuente da enfermidade vascular, que afecta directamente as arterias do corazón e ao resto das arterias do organismo, é aterosclerótico, é dicir, o depósito de graxa nas arterias que obstruye a circulación e que favorece a aparición de infartos a distintos niveis, no corazón, no cerebro ou problemas nas extremidades. Para que se produzan esas enfermidades por placa de ateroma, por placa de graxa, necesítase si ou si colesterol; sen colesterol non existirían. Agora ben, a velocidade á que se desenvolve esa placa de aterosclerosis vai depender da coexistencia doutros factores de risco. É dicir, se a persoa fuma ou ten tensión arterial, o colesterol pode actuar de varias formas: ou ben se deposita máis rápido nas arterias, ou ben é máis difícil de eliminar das paredes arteriais. E claro, a aterosclerosis aparece antes.
—Aínda explicándoo haberá xente que siga negando o peso do colesterol.
—O modelo irrefutable e innegable de que o colesterol provoca enfermidade cardiovascular e morte é o caso dos nenos que nacen con hipercolesterolemia familiar homocigota, é dicir, que herdaron unha variante xenética prexudicial do pai e da nai que lle provoca ter niveis alterados desde o nacemento chegando a 600, 700 ou 800. Estes nenos, moitas veces, sofren infartos nos primeiros anos de vida e morren diso con sete ou dez anos. Isto proba a causalidade do colesterol no desenvolvemento da enfermidade cardiovascular aterosclerótica. Afortunadamente, son moi poucos. Sen irnos a ese extremo, o colesterol desde cifras lixeiramente elevadas xa pode provocar enfermidade cardiovascular aterosclerótica, pero influirán outros factores de risco que son importante para que o proceso se acelere. Por exemplo, unha muller de 40 anos que nunca fumou, que non é hipertensa, que non ten ningún factor de risco cardiovascular, que leva unha vida sa e sen antecedentes familiares e que ten 160 de colesterol malo, quizais non teña unha imperiosa necesidade de tratala. Isto é discutible, pero eu véxoo así. Pola contra, un home de 56 anos que é hipertenso, que fuma, que ten diabetes e o colesterol en 150, se non o trato, estarei a facer mala práctica clínica. A velocidade á que se deposita ese colesterol nesa persoa é completamente distinta á desa muller mozo sen outros factores de risco.
—Hai casos nos que non importen os factores de risco e só se centren nos niveis?
—Hai un punto por amais do cal é innegociable que dubidemos da necesidade de tratar o colesterol malo. Por exemplo, cando un ten o LDL por amais de 190 ou 200 miligramos por litro, a partir da segundo ou terceira década da vida. Isto é independente de que haxa outros factores de risco.
—O colesterol 'malo' é tan malo e o 'bo' é tan bo?
—O malo é tan malo e o bo é mellor telo tirando para arriba que para abaixo. Pero o malo, canto máis baixo, mellor. Outra cousa é que nós teñamos que tratar a toda a poboación cun nivel medio elevado de colesterol. Se nós tratásemos a todos os galegos con medicación para o colesterol, diminuiriamos a enfermidade cardiovascular aterosclerótica. Seguro. Pero non estariamos a ser eficientes, non estariamos a beneficiar a quen máis o necesita e, se cadra, estariamos a dar unha pastilla a quen tería un problema cardiovascular con cen anos de vida. Quero dicir que o tempo, a vida, o momento no que nós pensamos que pode aparecer a enfermidade cardiovascular, tamén inflúe á hora de tomar a decisión de tratar ou non tratar.
—Outra mensaxe que escoita con frecuencia en redes sociais para aldraxar a teoría do colesterol é que os rangos que se consideran correctos foron variando nos últimos anos. Que di respecto diso?
—Esa formulación é coma se cuestionase que por que os coches corren máis cada vez. Cando se empezou a tratar o colesterol, alá polos anos oitenta e empezáronse a facer estudos —antes abordábase pero con ferramentas menos eficientes—, seleccionábase a pacientes que tiñan niveis de colesterol bastante altos e dábaselles medicación. Estas estatinas iniciais tampouco eran igual de eficaces que as actuais. Total, que se analizaba aos que tiveran un problema cardiovascular e víase que cun colesterol malo por amais de 100, máis ou menos, obtíñanse beneficios. Pero a medida que ían aparecendo fármacos máis eficaces e íanse facendo estudos, observouse que se os niveis se reducían un pouco máis, a 70, había máis beneficio que se se deixaba en 100 en pacientes que xa tiveran un infarto. E logo apareceron outros fármacos, e volveuse a ver que era mellor telo por baixo do 55, que non en 70, porque seguiamos diminuíndo o risco cardiovascular. É dicir, é unha cuestión de que a ciencia desenvolveu, de que se descubriron novas ferramentas, novos fármacos que axudan a controlalo mellor. Todo iso axudou a demostrar que cada vez que o reducimos, máis beneficio atopamos, porque diminúen os episodios cardiovasculares. Isto non é unha cousa caprichosa, nin arbitraria, senón que está avalada por estudos. Aproveito para dicir, ademais, que as estatinas é un dos grupos terapéuticos que máis beneficios achegou á humanidade en termos de redución da morbi-mortalidade cardiovascular.
—Que podemos facer para manter o colesterol en niveis correctos?
—Aquí hai que diferenciar a aqueles que tiveron problemas cardiovasculares fronte aos que non. Na maioría destes últimos, co estilo de vida pódese chegar a controlar o seu colesterol sen necesidade de fármacos. Para persoas que tiveron problemas cardiovasculares, que teñen hipercolesterolemia familiar ou incluso, nalgúns casos, sen que se cumpra ningunha destas condicións, imos necesitar sempre fármacos para levar o colesterol alí onde queremos que estea. Iso non quere dicir que non deban coidar o seu estilo de vida. Os bos hábitos son innegociables para todos, estea o colesterol alto ou non. A dieta para xente con hipercolesterolemia é a mesma que protexe da hipertensión, da diabetes, do cancro ou das enfermidades neurodegenerativas. É o patrón mediterráneo. Aquí, primeiro e como dicía o profesor Grande Cobián, hai que comer de todo pouquiño e moito de nada. En segundo lugar, teñen que primar as froitas, legumes, verduras, na medida do posible, poucas fariñas e máis cereais integrais. A pasta de gran duro non é prexudicial para a saúde; é un hidrato de carbono e é importante. Tamén é fundamental incluír froitos secos e aceite de oliva virxe. Se eu teño que prescindir de algo na miña vida será de roupa, será de iPhone e será doutras cousas, pero non de aceite de oliva virxe.E logo pescado, carne de aves, coello; que non temos diñeiro para comprar unha robaliza salvaxe, pois compramos unhas xoubiñas ou uns xureles. E ollo, non só é importante a dieta, senón o estilo de vida mediterráneo. A comensalidad ou a convivialidad, que é algo mal traducido do inglés porque en castelán non existe, o reunirnos todos na mesa e o goce da comida, en grupo, en familia, como se facía outrora. Iso fai que comamos mellor. Tampouco é negociable facer exercicio. Estas recomendacións son para min, para ti, e para todos. Non hai que pensar que as persoas que teñen o colesterol alto teñen que facer algo extremadamente restritivo.
—Os ovos soben o colesterol?
—É moi difícil facer recomendacións sobre os ovos. É un alimento que, é moi raro, que se coma de forma illada. Sempre se vincula a unha preparación concreta. A maioría de persoas tómanos fritos, con patacas fritas, chourizo ou bacon. Por iso, cando fas estudos, é difícil diferenciar o dano que che pode facer o ovo do que che fai o bacon ou o frito. Agora ben, as investigacións que hai a nivel mundial dinnos que tomar non máis dun ovo ao día, ou o que é o mesmo, sete á semana, non resulta prexudicial. A partir de aí poderiamos ter dúbidas. Que vaia por diante que é un alimento barato, proteico, enerxético e marabilloso.
—Sempre se dixo que o incrementaban porque a xema achega colesterol.
—Si, é certo que a xema contén moito, pero aquí sucede unha cousa. As persoas producimos todos os días colesterol e estámolo eliminando a través da bilis. No intestino xúntanse o colesterol que eliminamos con nosa bilis e o colesterol que vén da dieta, e como o intestino sabe que o noso organismo vai sobrado diso, só absorbe a metade do colesterol que ten dispoñible. É máis, con dous ovos ao día xa saturas a cantidade de colesterol que pode absorber un organismo, co cal o colesterol do terceiro ovo xa non o está absorbendo. É algo moi complexo.
—Teñen evidencia os produtos que se ven nos supermercados para baixar o colesterol?
—Son produtos que din reducilo porque contén fitoesteroles. O colesterol é malo en exceso na alimentación, tanto o de orixe animal como o de orixe vexetal. Estes esteroles baixan un 10% o colesterol, aproximadamente, pero o seu impacto, sobre a prevención cardiovascular, é descoñecido. Non se fixeron estudos que demostren que baixar o colesterol utilizando esteroles vexetais sexa beneficioso para a saúde.