La Voz visita o Centro de Terapias Avanzadas, situado en Santiago de Compostela: aquí fabrícanse os soldados biolóxicos que loitan contra o cancro en Galicia
15 jun 2025 . Actualizado á 20:14 h.O tesouro de Galicia atópase a cinco minutos do Complexo Hospitalario Universitario de Santiago, a 78 quilómetros do da Coruña, a 68 do de Pontevedra, a unha hora e cuarto do da provincia de Ourense, e a mesma distancia e tempo sepárao dos hospitais de Ferrol e de Vigo, 100 quilómetros, ou o que é o mesmo, unha hora e sete minutos. A xoia, que non é a catedral, recibe o nome de Centro de Terapias Avanzadas de Galicia, e é o lugar onde se fabrican os soldados biolóxicos que loitan contra o cancro. A súa proximidade á complexos hospitalarios é de suma valía pois asegura unha rápida e sinxela comunicación.
Mariona Baliu, o seu responsable, abre as portas a La Voz da Saúde. Faio de forma literal. O sitio está tan protexido que, para entrar e saír, é necesaria unha identificación. As terapias avanzadas, que aquí se producen, son medicamentos vivos. «Son distintas aos fármacos sintéticos, como a aspirina, porque son terapias que se basean en células (terapia celular), xenes (terapia xénica) ou tecidos (enxeñería tisular)», expón a especialista. Son novas estratexias que ofrecen tratamentos personalizados e de precisión.
186 graos baixo cero
A primeira sala coa que se atopa o visitante é a de criopreservación, unha das máis importantes. Paradoxalmente, tamén é a última á que chega o material celular modificado.
A gran baza é a terapia CAR-T, un medicamento elaborado coas propias células do paciente que, posteriormente, será quen o reciba. O procedemento empeza cunha extracción de sangue do enfermo, a cal se recibe neste centro. «O primeiro que facemos é seleccionar desa aférese, dese sangue, os linfocitos que chamamos CD4 e CD8», detalla a responsable. Despois, actívanse para que proliferen e infectalos cun virus. «Este virus modifícaos xeneticamente, engádelles o constructo no seu ADN do CAR-T, que unha vez que xa está integrado exprésase na superficie», comenta. Estes novos linfocitos, descritos como os soldados biolóxicos, permanecen uns días en cultivo, expandindo o número para ter suficientes células T. Tras pasar un control de calidade, as células T volven ao paciente mediante unha transfusión de sangue e as células CAR-t únense ás tumorais, loitando contra elas sen danar as células sas.
Os colectores de sala de criopreservación aglutinan millóns de células modificadas agardando a ser infundidas. Permanecen a 186 graos baixo cero. Un dos depósitos fai de reserva de seguridade, por se o principal se danase. «O material da nosa instalación é moi importante, porque é dun paciente e é un medicamento. Non temos un stock», sinala a especialista.
O nitróxeno permite que os medicamentos CAR-T póidanse gardar durante anos con seguridade, como sucede cos proxectos de investigación nos que este centro tamén colabora. Con todo, as terapias que, na actualidade, producen, non tardan en chegar ao paciente.
Salas brancas
O núcleo do lugar atópase na área de fabricación, onde se producen e controlan os medicamentos de terapias avanzadas. A produción ten lugar nas coñecidas salas brancas, tanto nas salas clasificadas cun grao B, cun nivel máximo de asepsia, e as salas de grao D, cun nivel de esixencia de esterilidade menor. «O grao B asegura un ambiente o máis limpo posible no referente ao aire, ao nivel de partículas como podería ser po ou contaminación, como a nivel de microorganismos, xa sexa de fungos, bacterias ou virus», detalla Baliu. A intención non é outra que evitar a contaminación do produto.
Traballar nelas non é tarefa doado. Antes de chegar á propia sala, deben pasar por tres vestiarios e, en cada un deles, realízase un proceso de hixiene diferente. «No primeiro, desvestímonos e non pomos levar unha primeira capa de roupa, que chamamos pixama interior. No seguinte, desinfectámonos e cambiámonos as luvas, zapatos e máscaras; e xa no último, pómonos un traxe integral de arriba a abaixo», describe a responsable. A indumentaria final é un mergullador que cobre todo o corpo con botas na superficie, luvas ata os cóbados, e o rostro protexido por ganas e dobre máscara estéril. Só vestirse leva unha media hora.
A roupa de traballo complica o movemento, pero súmase que nestas salas traballan cuns 45 pascales de sobrepresión, «o que fai que o noso labor sexa máis cansa e haxa rotación de persoal». En concreto, sempre entran de dous en dous, e no almacén, que conecta con estes espazos, sempre queda unha persoa asegurando a subministración de materiais. «Dentro traballamos con agullas, viaxes ou tubos interconectores. Coa cabina de fluxo laminar, facemos unha preparación de medios. É dicir, a unha parte do medicamento engádenselle outras substancias, ata ter a bolsa final que usaremos para producir as substancias», indica Baliu.
Un corredor conecta a sala B coa de grao D, onde o traballo é máis levadío. O grao de esterilización requirido é menor e poden utilizar roupa máis cómoda, como a dun quirófano. Aquí atópase o equipo de sistema pechado, onde se xuntan as células, co virus e o sangue do paciente, a partir do cal se producen os CAR-T.
O corredor do centro continúa polos laboratorios de simulación, réplicas das salas brancas, que serven para pór a punto as terapias que aínda se están investigando; así como polo laboratorio de control de calidade. Neste último realízanse as probas para poder probar que os fármacos producidos nas salas brancas «cumpren con todos os requisitos de calidade, seguridade e eficacia para poder ser infundidos, despois, nos pacientes», sinala a investigadora.
Polo momento, a terapia CAR-T está a aplicarse en tumores hematolóxicos, como mielomas, linfomas e leucemias. Máis do 75% dos pacientes nos que se aplicou responderon o tratamento. «Tamén se están usando —precisa Baliu— en enfermidades autoinmunes». O futuro, que está a chegar, mira á abordaxe de tumores sólidos.
