Carmen Vidal Pan, alergóloga: «Ás veces son peores os esbirros que te dan conducindo que o uso do antihistamínico»

Se hai unha voz autorizada para falar de alerxia —que non alerxias en plural, recalca nada máis iniciarse a charla— é a de Carmen Vidal Pan, xefa do servizo de Alergoloxía do Complexo Hospitalario Universitario de Santiago (CHUS). E aclara que, por moito que persista a idea de que a primavera é o momento do ano no que os servizos de alergoloxía reciben máis pacientes, alerxia hai todo o ano. Pedímoslle centrarnos no pole, unha pequenísima parte da súa actividade clínica sobre a que, con todo é capaz de recitar nomes de proteínas coma se fosen os días da semana. Por algo é unha referencia no seu campo. 

—Ata que punto impacta esta alerxia ao pole nesta época do ano?

—Se falamos de «impactar», diríache que impacta, en primeiro lugar, desde o punto de vista mediático. É dicir, pola vosa culpa (ri). Doutra banda, o paciente que ten unha alerxia, por exemplo aos ácaros, aos fungos ou aos epitelios, padécea durante todo o ano e os seus síntomas van fluctuando. Nunha época pódeos padecer máis e, noutras, menos. Pero que ocórrelle ao paciente polínico? Pois que pasa de estar perfecto a, de súpeto, atoparse mal. E ocórrelle, ademais, nunha época na que todo o mundo, co bo tempo, quere saír á rúa. E é precisamente esa circunstancia a que lle provoca os síntomas. Claro, resulta chocante e impactante estar ben durante todo o ano e que, cando chega unha época do ano na que a todo o mundo gústalle gozar, ti téñaste que quedar na casa porque o pole che fai dano; porque te fixeches alérxico. Nese sentido, ten un impacto moi importante na vida das persoas alérxicas. Pero desde o meu punto de vista, como alergóloga que son, tendo en conta que o 80% dos pacientes que veñen a esta consulta son alérxicos aos ácaros do po e non aos poles, pois non me resulta tan impactante. Iso desde a miña perspectiva, claro, que é distinta que a do paciente que é quen o sofre.

Por que este ano as alerxias son máis intensas: «A tempada de polinización estendeuse no tempo»

Laura Miyara

—Ata que punto o pole produce unha reacción exacerbada a nivel inmune? Sabemos que inxerir marisco para un alérxico a esa proteína pode, por exemplo, chegar a situacións de shock anafiláctico. Pode o pole chegar a provocar semellantes situacións?

—Non. O pole vai producir síntomas, fundamentalmente, respiratorios. Iso si, poden ser respiratorios e graves, porque pode producir asma. Obviamente, unha persoa pode morrer como consecuencia dunha crise de asma grave, pero a sintomatoloxía que provoca a exposición ao pole nos que son alérxicos ao el, é, fundamentalmente, respiratoria. Pode haber proído de ollos, taponamento e proído de nariz, ollos que se pon vermellos, esbirros e incluso che poden picar os oídos ou o ceo do padal. E logo, nos suxeitos que, ademais, desenvolven asma bronquial, pode aparecer a sintomatoloxía propia da  enfermidade: dificultade respiratoria, tose, asubíos no peito e opresión torácica que algúns pacientes describen coma se tivesen unha coraza que lles impide respirar. Pero aquí hai un detalle que é moi importante. Ocorre que os poles, igual que outras cousas que producen alerxia, son proteínas, glicoproteínas, lipoproteínas, partículas que están no ambiente, e que se poden parecer a outras proteínas que están, por exemplo, en alimentos. Particularmente, de orixe vexetal. Desta forma, un paciente que ten alerxia ao pole, por exemplo ao do bidueiro, que é o que temos neste momento en cifras máis altas, pode presentar algúns síntomas: proído na boca, hinchazón dos beizos ou, incluso, algunha reacción un pouco máis grave, tras comer algunhas froitas e froitos secos, sendo a mazá e a abelá as máis representativas para o caso que nos ocupa. E isto é debido a que comparten co pole do bidueiro unha proteína e provocan o que chamamos reactividade cruzada. 

—Pois me imaxino que isto dificultará bastante o diagnóstico. Xente que se presenta en consulta asustada porque se comeu unha abelá ou unha mazá cando o culpable era o bidueiro. 

—Efectivamente, isto pode suceder. O máis frecuente é que o paciente debute con síntomas respiratorios e que posteriormente vexas que tamén ten problemas ao comer certos alimentos. Pero tamén hai o caso de pacientes que tiveron síntomas leves, localizados no nariz ou nos ollos, e que un día, de súpeto, comendo abelás, ínchanselles os beizos, pícalles a boca ou presentan máis dificultade para respirar. Cando escoitas esa historia e faslle o estudo, dásche conta de que todo se debe a unha reactividade cruzada co pole do bidueiro. Con todo, curiosamente, neste exemplo ese pole de bidueiro está a ser menos relevante clinicamente que as abelás. Este tipo de cadros confusos que me expós na pregunta poden suceder. Cando aparecen, o primeiro no que pensamos os alergólogos é na PR-10 que comparten ambos: pole e alimento. No caso do pole do bidueiro, é concretamente a Bet v 1; e a da mazá é Mal d 1. Deste xeito podemos identificar o que chamamos o sensibilizante primario a través dun diagnóstico molecular.  

 —Que é iso de sensibilizante primario?

—Aquilo ao que, primariamente, produciu que o paciente se convertese en alérxico. E que ,secundariamente, por esta reactividade cruzada, provoque que tamén reaccione fronte a cousas.

—Coñece esa expresión que di que non hai que mesturar peras con mazás? Ten certa graza que no seu campo, dalgún xeito, xúntense mazás con bidueiros. 

—En realidade, non é así. Cando aos meus alumnos lles explico isto, pregúntolles: de onde veñen as mazás? É que as mazás veñen dos bidueiros? Non, veñen das maceiras e non teñen nada que ver o pole da maceira coa mazá froita. Estamos a falar dunha proteína moi antiga da escala filoxenética, pero que se parecen moito unha e a outra. A explicación é tan ''simple'' como que o sistema inmunolóxico reacciona fronte a unha proteína polo feito de que é practicamente igual a outra. Pero non é que a mazá vinga do bidueiro, ou que unha maceira cruzásese cun  bidueiro.

—Di que agora estamos no momento do bidueiro, virán sucedéndose outras especies con outras proteínas capaces de xerar alerxia?. É dicir, despois do bidueiro, que vén?

—Por suposto, claro que si. Por exemplo, os poles das gramíneas, que son os que virán despois das árbores. No grupo da polinización van, primeiro, as árbores; logo, as gramíneas; e despois, as malezas ou malas herbas. Aínda que dentro das malezas, o grupo da Parietaria, da familia das estrugas ou ortigas para entendernos, é capaz de polinizar durante case todo o ano. Practicamente poderíase dicir que non hai pole de Parietaria durante os meses de novembro, decembro e xaneiro. Pero, en condicións normais, polinizan primeiro as árbores, daquela as gramíneas e logo as malezas. Falando das  gramíneas, tamén presentan reactividade cruzada fronte a unha molécula chamada profilina, que está presente en moitos vexetais. Moitas veces os pacientes, cando teñen alerxia ao pole das gramíneas, notan que lles pica a boca ao comer certas froitas e vexetais. Pero normalmente queda niso, en proído, nada máis. Por exemplo, comen un pexego e pícalles a boca.

—E por que pasa isto?

—Pois porque a profilina é unha proteína moi lábil, que se destrúe moi facilmente. Polo que se me tomo, por exemplo, unha marmelada de pexego, esa profilina xa está destruída e xa non vai producir síntomas. Isto quere dicir que todos os alérxicos ao pexego son alérxicos á profilina? Non, porque o pexego ten moitas proteínas diferentes e soamente a profilina é a que produce estes síntomas. Se es alérxico á proteína LTP do pexego, podes sufrir unha anafilaxia que che pode matar.

—Podemos desenvolver unha alerxia ao pole en calquera momento? 

—Non soamente pódese, senón que é imposible ser alérxico a algo co que non se contactou previamente. Por tanto, é imposible ser alérxico no primeiro ano da túa vida. Necesitas unha exposición para facerche alérxico.

—Pero unha cousa é desenvolver unha alerxia aos nove anos. Pero pode pasar tamén aos sesenta?

—Si, pódeste volver alérxico aos nove anos, aos quince, aos vinte e cinco ou aos sesenta. Tamén é verdade que, canto máis mozo sexas, máis doado resulta facerse alérxico.

—Hai certa preocupación co tema de antihistamínicos, asociámolos moito ao soño durante a condución. Gustaríame preguntarlle por estes fármacos, adoitan ser seguros?, estamos en consumos preocupantes?

—Depende moito do tipo de antihistamínico. Non todos teñen a mesma potencia nin son capaces de provocar soño do mesmo xeito. Por exemplo, o uso da loratadina e a desloratadina está aprobado para os pilotos de aviación. Por tanto, serán dos que menos soño producen, pero serán menos potentes que outros. O que é verdade, é que os antihistamínicos chegan a inducir certa tolerancia. É dicir, cando tomas o antihistamínico varios días seguidos, vaise diminuíndo a sensación de soño. Tamén dispomos doutros fármacos que se poden utilizar, incluso de tratamento tópico. Por exemplo, usar o antihistamínico tópico no nariz ou utilizar un corticoide a  doses baixas, e incluso asociacións dos dous e antihistamínicos nos ollos. E iso non produce soño. Pero non hai uns consumos preocupantes, nada que diga que temos que alarmarnos polo uso que se lles está dando. Ás veces son peor os esbirros que te dan conducindo e fanche desviar a atención da estrada, que o uso do antihistamínico. 

—Oír, e para isto, hai vacina?

—O tratamento específico da alerxia respiratoria mediante vacinas é capaz de diminuír a intensidade dos síntomas e, incluso, frear a progresión da enfermidade. Iso si, para que sexan realmente eficaces será necesario que estean ben indicadas e que o especialista en alerxia identificase ben ese sensibilizante primario do que falabamos antes. Algo que, como creo que xa quedou claro, pode non ser tan sinxelo e require da atención especializada do alergólogo.

---

---

---