Ana Isabel Sánchez, nefróloga: «Probablemente os transplantes a partir de células nai aparecerán no futuro»
ENFERMIDADES
A especialista estreará a cadeira de brazos 33 da Real Academia de Medicina, que por primeira vez incluirá a especialidade
31 mar 2025 . Actualizado á 11:36 h.A primeira vez que se biopsió un ril en España foi a mediados dos anos cincuenta do século pasado. En 1958, aquelas primeiras experiencias que empezaran na Fundación Jiménez Díaz, foron recompiladas e contadas na Revista Clínica Española. O primeiro artigo foi asinado por dous catedráticos de Uroloxía e de Patoloxía e Clínica Médica, porque por entón a nefroloxía era unha necesidade que empezaba a intuírse, pero non unha realidade. Sesenta e sete anos despois, esta especialidade dedicada ao ril logrou sentar por primeira vez na Real Academia Española de Medicina. Repousará o seu coñecemento sobre o cadeira de brazos número 33 e estará representada por unha muller, Ana Isabel Sánchez Fructuoso, xefa do servizo de Nefroloxía do Hospital Clínico San Carlos de Madrid e profesora titular de Medicina na Universidade Complutense. Tras unha vida especializándose no transplante de ril, achega agora o seu coñecemento á grande academia.
—Como é posible que non existise ata o ano 2025 unha cadeira de brazos para a nefroloxía?
—Porque é unha especialidade bastante nova, dos máis mozos. Probablemente sexa esa a razón. Pero si, custou.
—Bo, bastante nova... A xente que naceu por eses anos xa está xubilada.
—(Ri) Si, é verdade. Foi unha grande alegría. Fíxome unha grande ilusión e supón o premio a un traballo realizado durante moitos anos.
—Que implica que agora o ril teña este espazo?
—Creo que é o momento de achegar a nefroloxía á academia, de falar da importancia que ten a insuficiencia renal crónica en España e no resto do mundo xa que, probablemente, nos próximos anos vaia converterse nunha das primeiras causas de mortalidade. Tamén axudando a facer unha revisión ao dicionario da Academia. Por suposto, servir de axuda aos estudantes e á poboación xeral.
—O ril, antes da nefroloxía, estivo baixo a xurisdición doutras áreas. Hoxe comparten traballo coa uroloxía, por exemplo?
—Realmente non. Soamente hai unha área que levamos cardiólogos, nefrólogos e internistas, que é a da hipertensión. Pero, fóra dos tumores renais que forman parte do día a día dos urólogos ou certos aspectos relacionado coa litiasis, todo o demais levámolo os nefrólogos. As enfermidades renais parenquimatosas levámolas nós, tamén todo o tratamento substitutivo da función renal: tanto diálise como transplante.
—Antes da especialidade, quen se ocupaba dos riles?
—Fundamentalmente, internistas. Cando empezaron a realizarse as técnicas de depuración extrarrenal, a hemodiálisis e a diálise peritoneal, foi cando se foi separando un pouco máis do Medicamento Interno. A raíz do desenvolvemento destas técnicas de substitución da función renal, fomos especializándonos cada vez máis. Dentro da nefroloxía hai moitas subespecialidades, non se pode estar ao día en todo. Así, unha serie de compañeiros dedícanse ás técnicas de diálises, outros a transplantes de ril e outros máis á nefroloxía clínica, onde están máis presentes as enfermidades renais parenquimatosas.
—Con todo, e a pesar de que falamos de como xurdiu a especialidade, a práctica clínica volve agora a tratar de implicar a outras áreas; a consultas interdisciplinares aproveitando as converxencias no chamado eixo cardio-renal.
—Montamos unha consulta disciplinar con cardioloxía polo tratamento de, precisamente, a síndrome cardio-renal. Ás veces, por enfermidades cardiológicas, o ril pode non funcionar adecuadamente; outras veces, unha enfermidade do ril implica moita patoloxía cardiovascular. Cada vez estamos máis unidos. Creamos outras consultas multidisciplinares como a onconefrología,xa que cada vez se consegue máis supervivencia no tratamento do cáncerdonde estamos a conseguir cada vez unha maior supervivencia, porque cada vez dispomos de máis opcións terapéuticas. Pero moitas veces estes tratamentos son nefrotóxicos e requiren consello da nosa especialidade. Temos moita subespecialización, pero tamén moitas unidades de práctica clínica integrada. Creo que é aí onde está a riqueza. Agora tamén creamos un comité cos pacientes con tumores hematolóxicos, que teñen, moitas veces, repercusión renal.
—Desde que empezou a pasar consulta ata hoxe, que cousas que forman parte do día a día custáselle crelas cando comezaba?
—Eu dediqueime fundamentalmente ao transplante de ril. Melloramos moito, sobre todo grazas aos progresos no tratamento inmunosupresor. Cada día somos capaces de facer transplantes desde doantes máis complexos a receptores máis complexos. Melloramos tamén moito ao tratamento de infeccións, e o bum do VIH axudou moito neste sentido. Fomos capaces de facer transplantes que antes non se facían, como os de grupos sanguíneos incompatibles. Tamén diagnóstico de biomarcadores que identifiquen problemas que poidan ter estes enfermos. Aí evolucionouse moito. A diálise mellorouse en canto a técnicas, por suposto, pero aínda non conseguimos ter un ril artificial real. Cada ano imos facéndoo mellor, con máis tolerancia á diálise, con membranas máis biocompatibles; e en canto á nefroloxía clínica, apareceron fármacos moi prometedores no tratamento dalgunhas enfermidades.
—O santo graal do transplante, segue sendo, por unha banda, alongar a vida dese órgano; e por outro, atopar alternativas á inmunosupresión. Son horizontes reais?
—O problema da inmunosupresión é que se te quedas curto, aparece o rexeitamento; e se te pasas, veñen as infeccións e os tumores. Sempre buscamos un equilibrio. Non é o mesmo a inmunosupresión en todos os enfermos. Tampouco é igual segundo o momento. É máis agresiva tras o transplante e, segundo vai pasando o tempo, imos diminuíndoa. Agora estanse buscando parámetros que nos axuden a individualizar o tratamento. Por exemplo, o xeito que temos actualmente de identificar un rexeitamento é facendo unha biopsia no ril. Están a buscarse biomarcadores que nos axuden a predicir un rexeitamento sen necesidade de someter o paciente a unha biopsia, que evidentemente ten riscos. Está a traballarse moito tamén en tolerancia, porque hai algúns enfermos que desenvolven tolerancia ao órgano. E tamén se está explorando o camiño do xenotrasplante, de porcos a humanos por exemplo, o que pasa é que ata o de agora os resultados non foron todo o bos que agardaban. Probablemente, nun futuro, aparecerán os transplantes a partir de células nai. Aínda que creo que será algo que eu non verei.
—Como dicía, prevese un importante aumento da enfermidade renal. Os riles sans e as doazóns van converter nun ben moi prezado.
—É que o ril, normalmente, é moi silente. Un paciente pode empezar cunha enfermidade renal crónica sen que se presenten síntomas. E cando chega á consulta de nefroloxía, poida que xa estea moi avanzada a enfermidade, polo que é difícil retardar a súa progresión. Está a tratarse de concienciar á asistencia primaria da importancia de realizar unha analítica de ouriños ás persoas de risco. Os pacientes hipertensos deberían ter, polo menos, un revisión anual que incluíse unha analítica de ouriños. Tamén suxeitos diabéticos, con antecedentes familiares de enfermidade renal ou aqueles que estean a tomar fármacos que poidan ser nefrotóxicos. Todo iso co fin de facer un diagnóstico precoz. Porque en moitos casos pódese tratar. Estamos a intentar isto co medicamento primario, polo menos unha analítica con ouriños de primeira hora da mañá, que non custa nada, en calquera revisión dunha persoa con certo risco.
—Por que vai aumentar a enfermidade renal crónica?
—En primeiro lugar, porque a poboación está cada vez máis envellecida. A medida que gañamos anos, ir perdendo función renal. Tamén porque outras enfermidades como a diabetes ou a hipertensión, polos hábitos de vida que levamos, están a aumentar de forma importante. Ademais, en oncoloxía hai novos fármacos que poden danar o ril, ou tratamentos retrovirales. Son factores que provocan que a enfermidade renal crónica vaia avanzando.