Pablo Vicente, neurólogo: «O ferro e a dopamina son fundamentais na síndrome de pernas inquedas»
ENFERMIDADES
O experto do hospital Álvaro Cunqueiro explica que esta enfermidade ten unha prevalencia de ata o 12% no noso medio, pero está infradiagnosticada
28 feb 2025 . Actualizado á 12:02 h.A síndrome de pernas inquedas (SPI) é un trastorno neurolóxico que afecta a un 10% da poboación, na súa maioría, mulleres. Con todo, nove de cada dez pacientes non saben que o padecen. Trátase dun trastorno de orixe neurolóxica que provoca unha necesidade incontrolable de mover as pernas, especialmente durante o descanso e o soño. A pesar de as dificultades para chegar ao diagnóstico, a patoloxía interfire de xeito grave e crónica na calidade do soño e pode ter un impacto significativo na vida diaria.
A pesar da súa alta prevalencia, o SPI segue sendo un diagnóstico que pasa desapercibido en moitas consultas médicas. Os pacientes poden tardar anos en recibir unha resposta aos seus síntomas, o que agrava o seu malestar e dificulta o tratamento. Con todo, o recoñecemento temperán e un enfoque adecuado poden mellorar notablemente a calidade de vida das persoas. O neurólogo Pablo Vicente Alba, do Complexo Hospitalario Universitario de Vigo, ofreceu este mes unha charla divulgativa acerca deste tema, organizada pola Asociación Española de Síndrome de Pernas Inquedas (Aespi). Falamos co experto acerca de como recoñecer esta enfermidade e que pasos seguir para chegar a un diagnóstico e a un control eficaz dos síntomas.
—Cal é a incidencia da síndrome de pernas inquedas na nosa contorna?
—Practicamente todas as guías sobre esta enfermidade coinciden en que está infradiagnosticada, porque hai moita xente que ten síntomas leves, van tirando como poden e incluso nunca chegan a consultar por isto. Pero a porcentaxe é variable, entre un 6 e un 12% da poboación. En Europa temos a maior prevalencia da enfermidade. En xeral, o diagnóstico dáse entre os 40 e 50 anos, ou incluso máis adiante.
—Que causas están detrás da síndrome de pernas inquedas?
—A causa en si mesma non se coñece, é por iso que non dispomos dun tratamento curativo para esta síndrome e só podemos tratar os seus síntomas. Hai algunhas hipóteses respecto diso, pénsase que hai certos neurotransmisores e outros elementos que poden ter relación con este trastorno. Fundamentalmente, o ferro e a dopamina. Tamén podería ser o glutamato, aínda que non sería o principal. E, de feito, os tratamentos cos que contamos hoxe actúan sobre esas dianas.
—Como se relaciona coa dopamina?
—Clasicamente, viuse que os pacientes respondían a uns fármacos que se chaman agonistas dopaminérgicos. Son medicamentos que potencian a dopamina no cerebro. Isto empezouse a observar en investigacións hai anos e a raíz disto propúxose que a dopamina tiña un papel importante nesta enfermidade. Con todo, non é un tratamento que usemos de primeira liña. Intentamos primeiro aliviar os síntomas co ferro ou ben con fármacos antiepilépticos, como a pregabalina, deixando estes agonistas nunha segunda liña. Porque os agonistas dopaminérgicos teñen un perfil de efectos adversos e de seguridade que non é tan limpo como o dos outros fármacos, tanto a nivel psiquiátrico como a nivel de posibles complicacións da enfermidade.
—Como favorece a falta de ferro ao desenvolvemento desta patoloxía?
—Pénsase que é un problema tanto por transporte do ferro ao cerebro, de forma que hai menos ferro no órgano e hai diferentes zonas do cerebro que van reaccionar producindo un aumento de excitabilidade, un aumento de activación dos núcleos a nivel motor e sensitivo da medula espiñal. Isto é o que desencadea eses síntomas que describen os pacientes, a inquietude, a necesidade de movemento e o propio movemento das pernas.
—No embarazo pode aumentar o risco porque se require máis ferro?
—Si, e de feito hai pouco máis no embarazo que poidas darlle ás pacientes, porque non podemos administrar ningún fármaco, entón intentámolo suplir con ferro e recorrendo a vitaminas.
—Este risco durante a vida reprodutiva deixa de estar presente coa menopausa?
—Se vemos a historia natural da enfermidade, as mulleres teñen unha maior probabilidade, pero só as que tiveron embarazos. Naquelas que non han están embarazadas, o seu risco equipásese ao dos homes. Co paso dos anos, o risco de sufrila aumenta. Logo, depende das enfermidades que teña o paciente. Se ten unha patoloxía dixestiva que favorece a perda de ferro, o risco é aínda maior.
—Quen teñen maior risco de sufrir este trastorno?
—As persoas con maior predisposición ou risco son, por unha banda, as mulleres, sobre todo aquelas que foron gestantes, e a máis xestacións, maior probabilidade. Doutra banda, os pacientes con enfermidade renal, especialmente se esta enfermidade está avanzada, como é o caso dos pacientes en diálises. Logo, hai pacientes que están baixo tratamento con diferentes fármacos que poden favorecer que empeore a síndrome, ou ben que se produzan os síntomas.
—Como impacta na vida diaria dos pacientes esta síndrome?
—Aínda que non é, como tal, unha enfermidade que vaia diminuír a esperanza de vida da persoa, si que a calidade de vida ver moi mermada e dependendo da sintomatoloxía pode ser unha limitación moi grave. Principalmente, impide aos pacientes conciliar o soño, ou ben mantelo, ou ambas as. Isto leva a un estado de privación do descanso continua que causa unha falta de soño importante e durante o día van ter cansazo, somnolencia diúrna, trastornos do estado de ánimo, ademais de desencadear problemas laborais, sociais e incluso aumentar o risco de que aparezan outras enfermidades, sobre todo a nivel cardiovascular e neurolóxico. O impacto na vida do paciente é moi relevante.
—O diagnóstico cedo diminúe a gravidade destes síntomas?
—Non ten unha relevancia tan importante nese sentido, pero o diagnóstico si que ten importancia para a calidade de vida do paciente. Canto antes comeces o tratamento, máis rápido poderás notar a melloría dos síntomas. Isto é o que buscamos.
—Como se diagnostica o SPI?
—O diagnóstico é clínico. Hai uns criterios definidos que nunha consulta normal permítennos realizar o diagnóstico e non é necesario facer ningún estudo para levalo a cabo. O que si facemos son probas que poden ser necesarias cando os síntomas non son os típicos ou hai cousas que non cadran, ou ben, cando a resposta ao tratamento non é a agardada. Nese caso, expómonos a posibilidade de que sexa outra enfermidade e para descartalo realizamos estudos. Tamén pedimos unha analítica para ver os niveis de ferro, porque en función diso podemos dar suplementos ou non. Pero para o diagnóstico en si, non é necesario.
—Que está a investigarse actualmente en termos de tratamentos?
—En liñas xerais, está a investigarse a nivel xenético, para identificar se realmente hai un xene causal que poida producir ou relacionarse coa enfermidade. Coñecer a orixe xenética é o que nos permitiría chegar a unha cura. Logo, en canto a fármacos, o último que se estivo estudando e que xa se está usando é o tratamento con ferro, pero neste caso, administrado por vea, que se ha visto que os pacientes responden mellor que o tratamento con comprimidos por vía oral. Hai estudos tamén con dispositivos de estimulación magnética transcraneal, que fan unhas descargas eléctricas a nivel cortical e parece que mellora os síntomas dos pacientes.
—Que deberiamos facer se notamos síntomas do SPI?
—Acudir ao médico de cabeceira, explicar os síntomas e deixar que nos avalíen. O médico vai revisar o historial, ver que non haxa ningunha enfermidade que poida simular os síntomas desta síndrome ou agravar os seus síntomas e, no caso de que non haxa nada, expor un tratamento ou derivalo ao especialista no caso de que o vexa necesario.