Desde a pandemia, o insomnio disparouse entre a poboación e un 10% xa padece este problema de forma crónica
17 jun 2024 . Actualizado á 13:06 h.Segundo datos da Sociedade Española de Neuroloxía, entre un 20 e un 48% da poboación adulta sofre dificultades para conciliar ou manter o soño. Polo menos un 10% destes casos son trastornos crónicos ou graves. «Pode parecer pouco, pero é moitísimo. E cada día está a crecer máis. Poida que hai unha década, os desgustos —que son capaces de quitarnos o soño, literalmente— fosen os mesmos que hoxe en día, pero o que cambiou, sobre todo na poboación mozo, é o uso de pantallas, da tecnoloxía, o estar constantemente conectado e alerta. Non desconectar en 24 horas está a disparar a estatística. É por iso tamén polo que nos reunimos e o que nos preocupa aos especialistas», quen valora estes datos é Emilio Gómez Cibeira, neurólogo responsable da unidade do soño do hospital Ruber Juan Bravo de Madrid. De todo esta porcentaxe de afectados polo mal de non durmir, só uns cantos acabarán nunha unidade especializada en soño. A maioría deles terán a porta de entrada ao seu problema —e tamén a de saída— nas consultas de atención primaria. Pero están os médicos de familia preparados para afrontar un problema de semellante magnitude?, que alternativas hai máis aló de saír de consulta cunha benzodiazepina na nosa receita electrónica? A situación preocupa, por iso a abordaxe que se debe realizar dos problemas de soño centrou parte do Congreso que a Sociedade Española de Médicos Xerais e de Familia (SEMG) celebrou na Coruña.
Pero máis aló dun estudo cunhas cifras frías, cal é a realidade do que pasa no día a día dunha consulta?, temos realmente unha porcentaxe que podería achegase a entre un 20 e un 48% de persoas afectadas por insomnio e outros problemas de soño? «É moita xente a que se achega por este motivo. O soño, como patoloxía principal, é un motivo de consulta moi importante, pero tamén como patoloxía secundaria, unido á dor, por exemplo. Actualmente, España é un país onde dorme moi mal, onde o índice de insomnio supera a todos os países da nosa contorna», confirma Lorenzo Armenteros, portavoz da SEMG e médico en atención primaria.
«Doutor, non durmo»
Ábrese a porta da consulta, entra o paciente e dille ao seu médico «teño problemas para durmir». Ante este escenario, ata que punto nos pode axudar o noso médico de familia, cando debemos consultar algo así e que tratamento debemos agardar que nos prescriban. A abordaxe non é sinxelo, a patoloxía do soño é, como sinalan os expertos, «multifactorial». De feito, demasiadas veces pensamos no insomnio como o todo, cando só é parte. «É verdade que dentro do medicamento do soño o problema fundamental co que nos atopamos é o insomnio, que en ocasións é esporádico e outras veces crónico. Pero hai outros tipos de trastornos do soño que son respiratorios, problemas de falta de aire ou de inquietude nas pernas», explica Emilio Gómez.
Por tanto, para poder tratar, antes deberemos diagnosticar; e para poder diagnosticar, deberemos definir que é un problema. Porque o insomnio non é só a incapacidade para quedarnos durmidos; un soño que non é reparador tamén é un problema. «Estatisticamente, o que máis se consulta con diferenza é o insomnio, a falta de horas de soño. Pero hai unha porcentaxe para nada desdeñable que refire que dorme mal. Por definición, o insomnio non só son as horas que un durma ou deixe de durmir; son as horas e/ou a calidade dese soño. Hai xente que consulta porque, aínda que dorme x horas, son de mala calidade. Non se levantan descansados, o seu soño non é reparador. E é algo que nos atopamos cada vez máis en consulta», aclara o especialista. E isto pode supor un problema para o paciente, xa que a fatiga é un síntoma común dun bo puñado de problemas médicos como unha anemia ou un hipertiroidismo, polo que será labor do facultativo descartar unha causa orgánica.
«O primeiro é diagnosticar que tipo de insomnio é, porque hai cadros moi diferentes. Hai insomnios intermitentes, non todos son crónicos. E non todo son insomnios. Podemos atoparnos unha calidade de soño peor ou un ritmo circadiano roto», constata Armenteros que remite á anécdota dun paciente que se lle presentou co problema de que espertaba todos os días ás cinco da mañá. «Pero é que se deitaba ás oito, estaba a durmir nove horas», lembra. Por tanto, o insomnio será motivo de consulta en segundo que situacións. «Verdadeiramente, o insomnio crónico é o que afecta á túa vida diaria posterior. Ese, onda a falta de soño, son dous dos requisitos fundamentais. A partir de que tes o diagnóstico empezaremos coas técnicas terapéuticas adecuadas».
Como especialista en soño, a pesar de todas as limitacones que poidan existir, Emilio Gómez Cibeira si cre que o médico de cabeceira xoga un papel fundamental para tratar os problemas de soño da poboación. «A atención primaria, como primeira diana de atención é onde máis resolución tense que dar aos trastornos de insomnio, iso evita unha sobrecarga dos especialistas e os médicos de familia teñen unhas competencias totais. Nunha porcentaxe moi alta, próximo ao 70 ou ao 80%, o médico de atención primaria consegue manexar o problema de xeito independente». Pero fronte á teoría, a realidade que expón Armenteros: «Hai ferramentas que son moi útiles pero que precisan de moito tempo, e ás veces en primaria non dispomos de tempo. Por exemplo, é moi útil facer un diario do soño. Saber cando dorme, cando se desvela, cando se volve a durmir ou que é o que fai antes de durmirse».
Por que non durmimos e que facer para volver facelo?
A porcentaxe de casos de insomnio que teñen detrás unha causa xenética é mínimo. A inmensa maioría das veces, se non durmimos, é porque estamos a facer algo mal. E as causas máis habituais, segundo Gómez Cibeira, están claras: «O que máis inflúe nos problemas de insomnio son factores como os desgustos, problemas laborais, preocupacións, inquedanza. A maioría de insomnios teñen un disparador, algo que o desencadea e perpetúanse por múltiples factores. Os insomnios, en moi poucos casos, teñen unha orixe xenética; desenvólvense a partir de factores estresores».
É dicir, un evento angustiante empeza a facer que non durmamos, pero despois aparece o que os profesionais do medicamento do soño coñecen como o factor perpetuante, o que converte o problema en crónico. «Normalmente son a mala hixiene do soño. O paciente non dorme ben, o insomnio dispáraselle, e a partir de aí empeza a adquirir determinados vicios como estar exposto a luz; comeza a ver a televisión, exponse a substancias excitadoras como o café ou o tabaco, comeza a cear a deshora, a ter malos horarios de exercicio ou a non facelo en absoluto. Iso é o que xa instala o insomnio crónico», comenta Gómez que aposta por realizar, desde as consultas de primaria, promoción da hixiene do soño: «É algo que non require tantísimo tempo na consulta, basicamente é darlles un papel no que figuren unha serie de consellos poden axudar de forma importante. Se con iso non logramos avances, podemos pasar á terapia farmacolóxica que non se limita ás benzodiazepinas, hoxe estamos por sorte no que acaban de saír novos medicamentos para o soño, desde hai un ano, que van por outras dianas e que non teñen efectos secundarios. Agora mesmo, o medicamento do soño está a revolucionarse».
O último en fármacos
Segundo o experto, o medicamento de soño está a vivir a súa maior revolución desde os últimos cincuenta anos, cando saíron as benzodiazepinas. A aparición dos antagonistas de hipocretinas, fármacos que van directamente dirixidos a controlar o insomnio. É certo que non están dirixidos a ser dispensados a todo o mundo, pero demostraron ser fármacos cun perfil moi seguro. «Solucionan parcelas que ata o de agora non se conseguiron abordar». De momento, non son accesibles para todo o mundo porque non están dentro do financiamento público.
Pero as pastillas para durmir poderán axudarnos en momentos puntuais a tratar os síntomas; non resolverán o problema. «Pódese valorar o uso de benzodiazepinas por períodos curtos, valorar un posible tratamento con melatonina se é posible ou utilizar fármacos por un período concreto e sintomático. Pero o que che vai a curar é que cambies a conduta que tiñas ata ese momento e que, en caso de habelo, trates o problema orgánico», recalca Lorenzo Armenteros. O médico lembra que a terapia que máis evidencias mostrou para resolver problemas de soño é a terapia congnitivo-conductual.
Da consulta do médico a unha unidade especializada, que pacientes son aptos para o especialista?
«Hai, basicamente, dous tipos de pacientes que deben ser derivados ás unidades do soño. O primeiro, cando se sospeita que tras a queixa do paciente de que non descansa ben hai algo máis; que non é un insomnio sen máis. Falo de pacientes que sofren proídos, dores, que teñen refluxo ou porque teñen outros trastornos do soño que non son insomnio como apnea do soño ou pernas inquedas. Todos eses trastornos que non son insomnio puro e duro moitas veces acaban na consulta do especialista. E logo tamén os casos de insomnio rebeldes ao tratamento, que non conseguen manexarse coa medicación habitual. Pero iso é a punta do iceberg, o groso son os pacientes con insomnio puro e duro que os médicos de atención primaria logran manexar», explica Gómez.
Algúns consellos para unha mellor hixiene do soño
- Utiliza a meditación previa ao soño con calquera técnica que te relaxe
- Non tomes substancias estimulantes nas cinco horas previas de irte á cama
- Nas dúas horas previas a irte á cama, non utilices aparellos de estímulo luminoso. Van inhibir a secrección de melatonina, a hormona que induce o soño
- Utiliza baños quentes
Segundo admiten os propios profesionais, os problemas de soño son complicados. «O soño ten un compoñente multidisciplinar. Non só é un profesional, hai todo tipo de persoal involucrado: atención primaria, neurólogos, psiquiatras, psicólogos, traballadores sociais. É algo que se debe tratar entre todos porque ás veces pode ser unha patoloxía concreta, moi frecuente e non dispomos de todas as ferramentas para tratala correctamente», admite Lorenzo Armenteros. Un problema que os médicos xerais puxeron sobre a mesa, que sempre é o primeiro paso para solucionar os problemas.
