Varicela, podo pasala máis dunha vez?: «Existen factores que se asocian coa reactivación da infección»
ENFERMIDADES
«En climas tépedos máis do 90% da poboación padeceu a enfermidade antes dos quince anos de idade», asegura a doutora Sara do Amo
17 feb 2023 . Actualizado á 14:18 h.A varicela é unha enfermidade moi infecciosa. O habitual é sufrila de pequeno, nese «sálvese quen poida» cando existía un brote do virus nas aulas, poucas veces quedaba sen contagios. Aqueles que xa «caeron», poida que empecen a perder un pouco o interese nestas liñas —aínda que ollo, o virus latente da varicela pode brotar e pódese manifestar en forma de zóster—. Pero e se non me infectei nunca? Que probabilidades hai de que pase a enfermidade da varicela agora, de adulto? Cales son as posibles complicacións? «A enfermidade produce inmunidade duradeira que, con todo, non sempre é suficiente para evitar reinfecciones», avanza Sara do Amo, membro do grupo de traballo de enfermidades infecciosas da Sociedade Española de Médicos Xerais e de Familia (SEMG)
«A varicela é unha enfermidade infecciosa aguda causada polo virus da varicela-zóster (VVZ). É altamente contaxiosa e transmítese polo aire, polo contacto directo coas lesións ou por vía placentaria. A infección intraútero prodúcese en nais non inmunizadas e pode ser moi grave, dependendo do momento no que se produciu o contaxio da gestante», explica do Amo.
Tal como indican a través da Sociedade Española de Medicina Interna (SEMI), o paciente con herpes zóster adoita contaxiarse na infancia: «Neste primeiro momento desenvólvese unha enfermidade exantemática (con erupcións avermelladas na pel) que é o que coñecemos como varicela e que constitúe a forma inicial de infección do virus varicela-zóster. Despois de que esta se resolva, o virus queda latente durante anos nos ganglios dos nervios dorsais do paciente. A reactivación deste virus, que estaba inactivado, é a causa do herpes zóster».
Cales son os signos e síntomas típicos da varicela?
Antes de presentar síntomas existe un período de incubación que adoita pasar desapercibido xa que é asintomático ou «simplemente acompáñase de sintomatoloxía leve», comenta do Amo. «A súa duración é prolongada, de 14 a 16 días. Pode aparecer febre elevada, dores musculares e malestar xeral de duración breve, entre un e dous días, e nesta fase adoitan iniciarse as lesións dérmicas», engade.
O sarpullido que pica e que ao final se volve costra pode aparecer primeiro na cara, o peito e as costas, e posteriormente estenderse polo resto do corpo. De feito, incluso pode presentarse no interior da boca, as pálpebras e a área xenital. «Estas lesións evolucionan sucesivamente a vesículas, pústulas e costras, ata que a súa resolución é espontánea. É característica a súa rápida extensión, entre 12 e 48 horas, e a súa coexistencia simultánea en todos os estadios evolutivos podendo deixar lesións cicatriciales residuais», sinala.
Segundo a doutora, o período potencial de contagiosidad é duns oito días: «Varía desde un a dous días antes do comezo do exantema (aparición de lesións dérmicas) ata que todas estas están en fase de costra, é dicir, uns catro ou cinco días despois da súa aparición. Aínda que os pacientes inmunodeprimidos poden ser contaxiosos durante máis tempo».
Síntomas da varicela:
- Febre elevada
- Dores musculares
- Malestar xeral
- Lesións dérmicas
- Sintomatoloxía gastrointestinal. «Algúns nenos padecen deposición diarreica e/ou algún vomito», aclara do Amo.
E se non pasei a varicela? Cales son os riscos de sufrila de adulto?
Se non pasaches a varicela, formas partes dunha porcentaxe moi pequena da poboación. «Actualmente non se dispón de datos de incidencia da enfermidade por idade a nivel estatal. En climas tépedos máis do 90% da poboación padeceu a enfermidade antes dos quince anos de idade. Dada a alta contagiosidad da enfermidade, estímase que a taxa de infección nun ambiente familiar pode chegar a ser do 86%», apunta do Amo.
O problema, recalca a doutora, é que os adolescentes e adultos —especialmente aqueles que son fumadores— son máis propensos que os nenos para desenvolver formas graves da enfermidade. Tamén son grupos de risco á hora de sufrir un cadro de varicela máis forte «os lactantes e as persoas inmunodeprimidas».
Aínda que o habitual é que a evolución da enfermidade se presente sen grandes complicacións, existen casos nos que si se poden dar. «Tanto no seu curso evolutivo como pouco despois pódense presentar pneumonías, meninxites, encefalitis, pericarditis, artrites, nefritis, etcétera», amplía do Amo.
Podo sufrir a varicela varias veces?
«Tras a primoinfección, o virus permanece nos ganglios sensitivos das raíces dorsais da medula espiñal e a súa reactivación produce a clínica do herpes zóster. Existen factores que se asocian coa reactivación da infección como son: a idade avanzada, a inmunodepresión, a exposición intrauterina e sufrir a varicela a unha idade temperá, antes dos 18 meses de idade», asegura do Amo.
A SEMI concorda con que existen contextos nos que o virus da varicela pode brotar e maniféstase en forma de zóster. Por unha banda, unha posible alteración funcional da inmunidade, «sendo o exemplo claro o envellecemento, onde o funcionamento deste sistema vaise deteriorando. Existen casos en adultos mozos e sen outras enfermidades, pero con situacións debilitantes (por exemplo, nutricionais ou estrés) onde adoita aparecer».
Outros factores que poden provocar unha alteración patolóxica do sistema inmunitario que pode acabar provocando a reaparición do virus poden ser a toma de medicación (como corticoides ou quimioterapia), tumores ou infeccións como o VIH. Así mesmo, os nenos que tiveron a varicela antes de cumprir o primeiro ano de vida teñen máis papeletas de sufrir este problema.
Cal é o tratamento?
Non é posible eliminar o virus do herpes zóster do noso organismo mediante ningún tratamento, aínda que si que se poden tomar determinados medicamentos que poden aliviar ou diminuír os síntomas, propiciando que a recuperación sexa máis rápida. Desde a SEMI aseguran que os fármacos máis empregados para o herpes zóster son o aciclovir, famciclovir ou valacilovir.
Ademais, o tratamento con aciclovir acéptase tanto para a varicela como para o herpes zóster. «Este medicamento administrado por vía oral durante sete a dez días é moi beneficioso para pacientes cunha reactivación do virus varicela-zóster», afirman.
No caso concreto da enfermidade da varicela, do Almo remarca que o tratamento é de tipo sintomático, é dicir, «enfocado principalmente a controlar o proído para evitar o rascado». Recoméndase evitar a roupa axustada que rozamento coas lesións xa que pode xerar molestias e enlentecer o proceso. Tamén se poden prescribir antitérmicos no caso de que sexan necesarios».
Quen debe vacinarse?
A primeira vacina da varicela comercializouse en 1998 e desde ese momento recoméndase a súa administración a todos os grupos de poboación considerados de risco. «No 2005 a Comisión de Saúde Pública do Consello Interterritorial do Sistema Nacional de Saúde ampliou a recomendación da vacina da varicela a adolescentes que non pasasen a enfermidade con anterioridade. Xa no 2015, o Consello Interterritorial do Sistema Nacional de Saúde aprobou a inclusión da vacina da varicela nos calendarios de vacinación infantil para a súa utilización sistemática, administrándose unha dose entre os 12 e os 15 meses de idade e unha segundo de recordo entre os 2 e 4 catro anos», conta a doutora da Sociedade Española de Médicos Xerais e de Familia.
A día de hoxe, segundo o calendario común de vacinación ao longo da vida —publicado en febreiro de 2022—, a vacina fronte á varicela adminístrase nunha primeira dose aos 15 meses de idade e entre os tres e os catro anos, a segundo. Tamén se mantén a vacinación aos adolescentes non previamente vacinados e sen historia de enfermidade previa.
