Síntomas, tratamento e consellos para a artrite reumatoide: «O tabaco e o consumo excesivo de sal están entre os principais factores de risco modificables»

A artrite reumatoide é unha enfermidade que parece non dar a cara. Ten un rostro visible, que é a inflamación causada nas articulacións, e outro que se esconde. A dobre cara da moeda. O pulmón, o corazón, os ollos, o cerebro ou o sistema renal poden facer pagar a factura a aqueles pacientes que non controlen a patoloxía. A artrite non é, nin moito menos, unha afectación descoñecida. Por exemplo, en España padécena entre 150.000 e 200.000 persoas. Ten un apelido: reumatoide. O que fai que moitos a relacionen coa terceira idade. Nada máis lonxe da realidade. De feito, é máis frecuente entre os 40 e 60 anos.

A artrite consiste na inflamación das articulacións. Estas son as zonas nas que dous ósos únense. Pensemos no cóbado, o xeonllo ou os cotelos das mans. Causa rixidez, dor, hinchazón e sensación de entumecimiento, que son os seus síntomas principais. En función de canto perduren, os doutores falan dunha artrite aguda, se só se estende durante uns días ou semanas, ou crónica, no caso de que permaneza co paso dos meses ou anos.

Descoñécese a causa. Pero se sabe que é máis común en mulleres que en homes (tres por cada un), do mesmo xeito que predomina na contorna urbana ante o rural. Aínda que aínda non se puido dar coa orixe, si se denomina autoinmune. Isto significa que a enfermidade ten lugar no sistema inmune, encargado de protexer o organismo en situacións anormais. Ao contrario do que debería suceder, esta enfermidade cébase coas articulacións, causándolles un dano. O porqué a isto non ten resposta. Aínda que hai sospeitas. O feito de que elas a padezan máis destaca o papel que xogan os factores hormonais.

Ademais, desde a Sociedade Española de Reumatoloxía (SER) apuntan a outras características ambientais: «Cabe a posibilidade de que algúns microorganismos, como certos virus ou os xermes causantes da enfermidade periodontal (inflamación das enxivas), poidan ter un peso como desencadenamentos na resposta inmune». Nesta liña, como enfermidade multifactorial que se define, os malos hábitos do paciente tamén engaden posibilidades. É un feito: os fumadores teñen máis risco. O tabaco pode modificar unha serie de proteínas humanas que ao facelo convértense en obxectivo claro do noso batallón de defensas.

E para rematar, a xenética. Desde a SER sinalan que do mesmo xeito que existen variantes xenéticas que aumentan a predisposición para ter artrite, tamén hai outras que axudan a predicir a resposta que terá o paciente ante determinado tratamento. Estas son as bases que sintan unha rama de investigación que aínda está en desenvolvemento: a farmacogenética. Un claro exemplo do seu uso obsérvase no tratamento do cancro. Por iso, a sociedade nacional apoia a idea de que nun futuro permita aplicar no campo da artrite reumatoide, e con iso acádese o medicamento personalizado ou de precisión. Así o resume a doutora Ana Ortiz García, portavoz da SER e reumatóloga do Hospital Universitario dA Princesa, Madrid: «A causa concreta da artrite é descoñecida, aínda que coñecemos distintos factores relacionados. Por exemplo, hai factores xenéticos. Pero non é unha herdanza coma se fose de pais louros a fillos louros, senón multifactorial. E despois están os factores modificables. O claramente máis coñecido e vinculado é o tabaco. De igual forma, relacionouse cun consumo excesivo de sal».

Cales son os síntomas da artrite reumatoide?

A manifestación clínica da artrite reumatoide é moi ampla, pois depende do estado de gravidade da enfermidade, así como dos sistemas que puidese afectar. Con todo, existe unha folla de ruta que adoita seguir.

• Dor e inflamación das articulacións. Teñen hinchazón.
• Rixidez ou entumecimiento articular despois de pasar un longo período de repouso. Por exemplo, pola mañá despois de espertarse.
• As primeiras articulacións afectadas adoitan ser os cotelos das mans, as bonecas e os pés. Pero igualmente, os síntomas poden manifestarse nos xeonllos, cóbados, ombros, nocellos e incluso na columna vertebral, pero só na zona do pescozo.
• Moitos afectados refiren cansazo, fatiga, falta de apetito, perda de peso ou incluso febrícula.
• En certos casos poden aparecer vultos ou nódulos debaixo da pel e preto das articulacións. Segundo a SER, chámanse nódulos reumatoides e «preséntanse nunha de cada tres a cinco pacientes, con tamaño variable e en áreas de presión como cóbados, antebrazos, dedos ou tendón de Aquiles».
• De igual forma, poden aparecer nos pulmóns, corazón ou ollos, aínda que isto é estraño.
• É habitual que as persoas que teñan artrites reumatoidea tamén padezan a síndrome de Sjögren, que te explicamos nesta noticia.

Máis aló do habitual

Con todo, isto non é todo. Co paso do tempo, a artrite pode acadar outros órganos ou sistemas como os pulmóns, o corazón, os ollos, os vasos e os nervios, de forma que en cada un impacte dun xeito distinto.

• Derrame pleural, que consiste na presenza de líquido na pleura, a zona que rodea os pulmóns
• Neumonitis, inflamación dos pulmóns.
• Problemas cardíacos como pericarditis ou arritmias.
• Oculares como epiescleritis.
• Neurolóxicos causando unha mononeuritis.

O calvario desta enfermidade continúa. Pois os pacientes teñen con maior frecuencia que o resto da poboación enfermidades asociadas. Entre elas están a osteoporose, que é a descalcificación dos ósos ou aterosclerosis. Por iso os expertos insisten na importancia de controlar outros factores de risco cardiovasculares.

Co abano de posibles riscos asociada a esta enfermidade, un diagnóstico precoz vólvese indispensable. Unha vez detectados os síntomas do paciente, o reumatólogo procederá a unha exploración física da persoa, e é habitual que solicite análise de sangue e unha ou varias radiografías. Cada un destes pasos é indispensable para porlle nome.

 A aposta farmacolóxica permite que os pacientes gañen calidade de vida

Polo momento, a artrite reumatoide non se pode curar, aínda que si tratar. Polo menos, en dous niveis: reducir a inflamación nas articulacións, e previr o dano futuro. É por iso que os fármacos terán diferentes funcións. En primeiro lugar atópanse os tratamentos sintomáticos para aliviar os signos de alarma; e en segundo, os que buscan obter un efecto sobre os mecanismos da enfermidade.

Os profesionais dividen dúas liñas de acción. Os tratamentos sintomáticos, protagonizados, en esencia, polos antiinflamatorios non esteroideos, e os de fondo. A medio camiño atópanse os corticoides, que aínda que son efectivos, teñen moitos efectos secundarios. Por iso, só se empregan ao principio ou cando a patoloxía está activa. «Os tratamentos de fondo son os fármacos modificadores da enfermidade. Aquí hai varios elos. Primeiro están os clásicos, que é un tratamento que utilizamos desde fai moito, os pacientes responden a el, e ten efectos secundarios controlables», conta a doutora Ana Ortiz, que engade: «Despois, coas persoas que non notan melloría, probamos o grupo de terapia dirixida, que inclúe os biolóxicos, que se desenvolven con células e os sintéticos dirixidos, que son fármacos químicos», apunta a especialista.

Outrora, a historia era outra. Por exemplo, as deformacións a raíz da enfermidade eran comúns, e ademais, acababan causando maiores niveis de discapacidade nos pacientes. Hoxe en día, as ferramentas terapéuticas permiten que os afectados teñan a enfermidade en remisión, é dicir, que non avance, e con iso, leven unha vida activa e funcional.

O exercicio xoga neste apartado un papel fundamental. A actividade pode reducir a dor e mellorar a capacidade da persoa, o seu estado de ánimo, e como consecuencia, a calidade de vida. Víctor Díaz, experto universitario en exercicio aplicado en persoas con patoloxías crónicas, explica a importancia que ten unha abordaxe multidisciplinar no tratamento das enfermidades autoinmunes en xeral, e da artrite reumatoide en particular: «Aínda que se avanzou moito no tratamento farmacolóxico, o que mellorou substancialmente o prognóstico, as modificacións do estilo de vida xogan un papel importante», apunta o experto.

As vantaxes de moverse son un factor clave nas condicións de vida dos pacientes. En primeiro lugar, evita a sarcopenia: «A metade dos pacientes con artrites presentan perdas de masa muscular e diminución na forza e no rendemento físico. O exercicio de forza en concreto demostrou ser efectivo para paliar esta perda e mellorar a composición corporal en pacientes», explica Díaz.

O movemento tamén combate a inflamación. Como enfermidade inflamatoria, unha boa solución pode ser tratar de reducir este estado, e hase visto que o exercicio axuda a combatelo a través de catro mecanismos: «Diminúe os depósitos de tecido adiposo, en especial da graxa visceral, que supón un tecido activo con capacidade proinflamatoria; as sesións repetidas de exercicio provocan cambios bioquímicos a nivel muscular, que contribúen a unha melloría no estado inflamatorio e na función muscular; a contracción de músculos esquelético produce e libera mioquinas ao torrente sanguíneo con efectos antiinflamatorios, e para rematar, potencia antioxidantes endóxenos», detalla o experto.

Isto non é todo. A pílula de movemento tamén reduce o risco cardiovascular: «Os pacientes desta enfermidade teñen un risco de 1,2 a 2 veces maior de desenvolver patoloxías nas arterias coronarias que a poboación xeral», detalla Víctor Díaz. «Distintos tipos de exercicios ten efectos positivos sobre as articulacións», expón o experto. Así, os de mobilidade incrementan o rango de movemento; os de forza fortalecen o tecido conectivo e os tendóns, mentres os exercicios con carga cíclica, como a bicicleta, «melloran a integridade da cartilaxe e a lubricación das articulacións».

«O exercicio é recomendable a condición de que o paciente non se atope nun estado de inflamación, porque se se sobrecarga a articulación pode ir a peor»

Cando o estado de inflamación é elevado, a doutora Ana Ortiz recomenda non forzar a máquina: «O exercicio é recomendable a condición de que o paciente non se atope nun estado de inflamación, porque se se sobrecarga a articulación pode ir a peor. No resto de ocasións, a actividade física é beneficiosa e axudará a deter ou enlentecer a deterioración das partes afectadas», sinala. Iso si, con cabeza. «Os exercicios aeróbicos, por exemplo, débense realizar minimizando o impacto» apunta Víctor Díaz. Por iso é polo que a bicicleta ou a natación sexan boas opcións. O paciente tampouco debe esquecerse da forza.

Pero ás claves de movemento desta enfermidade tamén se une a mobilidade. Entre os seus beneficios destacan: «Reduce rixidez, molestias ou dores e incrementa a capacidade de movemento. Ademais,este tipo de exercicios proporcionan unha contorna favorable aos músculos para que exerzan forza», explica Díaz. Como se poderían introducir? Hai varias pautas. A máis importante pode ser á primeira hora da mañá, cando o paciente esperta con rixidez. Tamén propón realizalos ao longo do día en base a pequenas pílulas de movemento, ou como quecemento antes de adestrar. Unha decisión que queda ao gusto do consumidor.

Aínda que o acompañamento dun profesional da actividade física especializado na pauta dunha patoloxía resulta o máis útil, non sempre é o máis realista. Por iso, Víctor Díaz ofrece unha serie de recomendacións xerais que todo paciente podería cumprir. «Débense manter uns niveis adecuados de actividade física diaria, con polo menos 7.000 pasos que se poden repartir ao longo do día, tamén hai que incluír exercicios de mobilidade na maioría de días, exercicios aeróbico de baixa ou moderada intensidade, como por exemplo facer bicicleta 150 minutos á semana, e finalmente, unha rutina de forza de dúas a tres días por semana, na que se traballen todos os grupos musculares», conclúe o experto. O exercicio evitará un círculo vicioso: canto menos movemento, máis dor e por tanto, menos ganas de realizalo.

Artrite ou artrose? Así podes distinguilas

Laura Miyara

---

---