Luis Lassaletta, otorrinolaringólogo: «Calquera que tivese a varicela pode ter a síndrome de Ramsay Hunt»
ENFERMIDADES
A parálise facial está causada polo virus herpes zóster, que permanece «acantonado» e reactívase nunha etapa de inmunodepresión
08 sep 2022 . Actualizado á 19:00 h.Justin Bieber anunciou onte a cancelación do seu circuíto mundial Justice World por problemas de saúde. O cantante sofre unha recaída na síndrome de Ramsay Hunt, unha doenza que lle foi diagnosticada a principios deste ano. Bieber asegura que está ben, «pero necesito tempo para descansar e mellorar». Falamos co doutor Luis Lassaletta, presidente da Comisión de Otoloxía da Sociedade Española de Otorrinolaringoloxía e Cirurxía de Cabeza e Pescozo (SEORL-CCC), Xefe de Sección do Hospital Universitario A Paz, en Madrid, no que tamén é coordinador da Unidade de Parálise Facial. Resume os síntomas máis habituais desta afectación e as claves para diagnosticala.
—Empezando polo básico, que é a síndrome de Ramsay Hunt?
—Para centrar o tema, a parálise facial, que é a falta de mobilidade dun lado da cara de forma aguda e que cursa dun día para outro, na gran maioría dos casos é unha parálise de Bell, da cal non se sabe a causa exacta. É idiopática, non coñecemos por que prodúcese aínda que se atribúe a un tipo de virus. Despois, dentro do abano de parálises faciais agudas, está a de Ramsay Hunt, que é a segundo máis frecuente. Está causada polo virus do herpes zóster, o mesmo da varicela, e ocorre cando este se reactiva e produce parálise facial, dor e vesículas no oído.
—O herpes zóster está detrás de todos os casos?
—Si, neste caso si. Hai que entender que case todos tivemos unha infección por herpes nalgún momento da nosa vida. Por exemplo, o herpes simple é o máis habitual e é o que produce vesículas nos beizos coñecidas por quenturas, despois de pasar por un catarro. Co zóster sucede algo similar. Témolo acantonado no noso organismo, e nunha situación inmunosupresora, prodúcese unha reactivación que se manifesta coa parálise facial, dor e vesículas no pavillón auricular.
«Esta síndrome está producido polo herpes ótico, o herpes zóster, que é unha reactivación da varicela. Desde hai tempo xa hai unha vacina eficaz para evitar a infección por varicela, pero, por desgraza, os que sufrimos varicela de pequenos, temos latente o virus para sempre, como case todos os virus da familia herpes», apunta José Antonio López Guerrero, profesor titular de microbioloxía da Universidade Autónoma de Madrid (UAM).
«A varicela é o herpes humano 3. Cando se reactiva, faio como zóster, coñécese nalgunhas zonas de España como a famosa culebrilla. Son unhas erupcións cutáneas dolorosas que adoitan aparecer na zona lumbar e que pode ser simétrica nas dúas direccións desde a medula espiñal onde o virus pode estar en latencia. Tamén pode estar noutras zonas neuronais e, ás veces, cando o virus se reactiva e ataca o nervio facial preto do oído, pode producir erupcións cutáneas, inflamación do oído, perda de audición nalgúns casos. Logo, pode haber un problema de afectación facial. Os tratamentos con corticoides e con antiinflamatorios farán que a inflamación do nervio vaia remitindo. Por desgraza, nalgúns casos, a perda de audición ou a parálise facial pode ser longa ou incluso permanente», describe o catedrático da UAM.
«O normal é que a reactivación do herpes zóster prodúzase en persoas maiores de 60 anos. O caso de Justin Bieber é unha anomalía, pode haber outros problemas de comorbilidad que faga que el estivese máis sensible ou vulnerable a esta reactivación, porque o herpes zóster adóitase activar en persoas que teñen outros procesos polos que lles baixan as defensa. Normalmente, a aparición do herpes zóster é consecuencia de algo, non unha causa, senón un efecto doutras patoloxías. Quizais está sumado a un proceso que a el producíralle unha inmunodeficiencia», explica López.
—Entendo que todo o mundo que tivo a varicela queda exposto.
—Así é, pode telo.
—Máis aló da tríada que comenta, poden darse outros síntomas?
—Non, é a tríada. A dor, por exemplo, é bastante intenso. É o típico das infeccións por herpes, só que neste caso céntrase no oído porque corresponde ao territorio nervioso no que se produce a infección polo virus.
—Vemos o caso do cantante Justin Bieber que tivo que cancelar a súa xira, é habitual que afecte a xente mozo?
—Non. Igual que a parálise de Bell afecta por igual a toda a poboación, a síndrome de Ramsay Hunt é máis típico de persoas maiores porque é máis doado que teñan inmunodepresión.
—Antes comentábame que é o segundo máis frecuente, pódese considerar común ou segue sendo relativamente raro?
—Máis ou menos, por cada dez parálises de Bell, vemos unha ou dúas parálise de Ramsay Hunt. En calquera caso, non é unha rareza.
—Entra dentro dos prognósticos graves?
—A clave nas parálises faciais agudas é a probabilidade de recuperación completa. Ter unha durante un tempo é unha faena, pero é cuestión de asumilo e coidar o ollo, que é o que realmente sofre con iso. O problema é que algunhas veces quedan secuelas. Se o comparamos coa parálise de Bell, hai unha diferenza en canto á recuperación. En números, a de Bell soluciónase sen secuelas no 80% dos casos, mentres que a porcentaxe de sen secuelas na síndrome de Ramsay-Hunt é do 50 ou 60%.
—De que secuelas estamos a falar?
—Hai que diferenciar dous tipos. A parálise facial consiste en que non funcionan os músculos dun lado da cara. Imaxínate, se se produce no lado dereito, a boca tórcese cara á esquerda, porque tira máis o outro lado, e o ollo dereito está máis aberto. Por iso, unha posible secuela é que quede menos forza nesa parte. Con todo, pode ocorrer un paradoxo, e que o nervio teña máis función do normal debido á lesión. Por iso, unha forma de secuela é o espasmo. Co mesmo exemplo, se a parálise se produce no lado dereito, inicialmente ese ollo estará máis aberto, pero ao final poderá quedarse máis pechado. O outro tipo de secuela é a sincinesia, a cal significa que as fibras, ao crecer despois dunha lesión, fanse un lio, repártense de forma desigual e crean movementos involuntarios a raíz de movementos voluntarios. Se damos un bico, péchasenos o ollo ou se parpadeamos, móvesenos a boca. Nestes casos temos como unha especie de exceso de función.
—Canto tempo se estima de recuperación?
—Todo depende do grao de lesión do nervio. Tanto na parálise de Bell, como na de zóster, normalmente o dano máximo do nervio prodúcese moi rápido, e se cadra nun par de días un ten unha parálise completa, e recupérase do todo en tres semanas. Isto sería un caso favorable. En cambio, nos casos nos que hai unha lesión máis severa do nervio, a recuperación vai depender do tempo que a cara permaneza totalmente paralizada. É dicir, se a temos nese estado durante tres, catro ou cinco meses, sabemos que a recuperación vai tardar e será peor.
—Cal é a liña de tratamento? Dise que na parálise de Bell non existe un único.
—O que ocorre na parálise de Bell é que se non damos tratamento, en moitos casos, vai producir unha reactivación. Por iso débense tratar con corticoides, normalmente, e a doses altas. Na parálise por zóster hai que dar corticoides e antivirais. Iso si, o máis importante é que estes se administren canto antes para minimizar ao máximo a posibilidade de secuelas, e optimizar o coidado do ollo. Cunha afectación deste tipo pásase mal, porque o paciente se mira ao espello e ten a cara desfigurada ou non se recoñece, pero ao final, é un problema estético na súa maioría salvo polo ollo. Como queda máis aberto, e non funciona ben o lagrimexo, pode ter lesións na córnea ou úlceras. Incluso ás veces, prodúcese unha perda da agudeza visual. Por iso, no tratamento, o fundamental é o seu coidado. Debemos recomendar bágoas artificiais, tapalo pola noite, e porlle pomada mentres se ten a parálise.
—A tríada de síntomas é simultánea? Pregúntoo, sobre todo, pola importancia de estar alerta para obter o tratamento canto antes.
—Exacto. O problema aquí é que non ocorre á vez. Ás veces, a dor, a parálise e as vesículas poden aparecer de forma secuencial. Un primeiro, e despois o resto. Cando a parálise se acompaña de vesículas, non hai dúbida de que é Ramsay Hunt. A dificultade é que algunhas veces chega alguén cunha parálise facial e con dor, pero como a molestia é subxectiva, é complicado diferenciar os tipos de parálises.
