O meu fillo ten tose e mocos: estas son as enfermidades do inverno máis comúns en nenos

Tose constante, mocos incipientes, afonía, dificultade para respirar… Chegou a volta ao cole despues do Nadal, e con iso o aumento de enfermidades respiratorias que visitan o día a día dos máis pequenos da casa. Ningunhas, incluso, levan campando ás súas anchas desde outubro, multiplicándose por días a medida que avanza o curso. 

Os nenos tenden a padecer máis enfermidades propias do descenso das temperaturas, sobre todo, cando pasan gran parte da semana en contacto continuo cos seus coetáneos. O sistema inmunolóxico, duns e outros, non está igual de fortalecido que o dos adultos e por tanto, non teñen a mesma capacidade defensiva ante axentes externos como son os virus ou as bacterias. De igual forma, tampouco se pode asegurar que os seus hábitos hixiénicos sexan os máis recomendables. Comparten xoguetes, comida, o lavado de mans adoita ser menos frecuente, o chan parécelles un lugar apetecible e os esbirros non acaban, por regra xeral, nos cóbados. «Son cousas da idade», xa o dicían os avós. 

Por que enferman máis no inverno?

O frío, ao contrario do que se poida pensar, non é o malo da película. Os nenos tenden a enfermarse máis no inverno, especialmente de infeccións de vías respiratorias, porque o seu sistema inmune é máis débil e existe unha maior exposición a virus ou bacterias: «Os pequeniños, sobre todo os que van á escola infantil ou teñen irmáns menores, collen moitas infeccións porque o seu sistema inmunolóxico non é maduro, e precisamente, enfermarse é a forma que teñen de xerar as defensa que necesitarán en anos posteriores», sinala a pediatra, Nerea Sarrión. 

Así, o corpo dos infantes vai creando inmunidade de forma que, nun futuro, cando se expoñan ao mesmo patóxeno, «o seu corpo non terá a mesma reacción en canto aos síntomas porque poderá defenderse dos virus cos que convivimos», engade a doutora. 

A falta de ventilación en interiores tamén demostra un efecto importante no incremento de tose e mocos: «Pasan máis tempo en espazos pechados, como son as escolas infantís. Por iso é polo que a maioría de procesos infecciosos concéntrense no outono, inverno e a comezos de primavera, acadando unha media de dez ou doce infeccións ao ano por neno», sinala a experta. Ademais, as baixas temperaturas proliferan a aparición dunha maior cantidade de «bichos», como por exemplo a influenza (gripe). 

Non só iso. Porque ademais dun sistema inmunolóxico menos fortalecido, o frío fai que os virus, bacterias e outros patóxenos coller forza na súa misión. Os cilios e as mucosas nasais, a barreira natural presente no nariz de nenos (e adultos), perden mobilidade coas baixas temperaturas, o que impide a súa acción fronte aos microorganismos. Así, logran entrar con maior facilidade no noso corpo. De igual forma, o frío provoca que as vellosidades nasais non envíen o aire aos pulmóns coa temperatura adecuada. Cando todos estes factores cúmprense, os catarros e acompañantes chegan para quedarse.   

Débome asustar pola tose e os mocos? 

A tose supón un dos motivos máis frecuentes de consultas ao pediatra. E de igual forma, un dos síntomas que máis desesperanza provoca nas familias polo malestar que xera entre os pequenos. A realidade, por crúa que pareza, é que non é para tanto. A tose é un mecanismo de defensa que se produce nas vías respiratorias. Xera unha saída de aire a gran velocidade e presión, cun obxectivo claro: eliminar as partículas irritantes, corpos estraños ou secrecións. Aparece a modo de acto reflicto cando os condutos de aire están obstruidos. 

E que ocorre cos mocos? Practicamente o mesmo, xa que pode dicirse que protexen os menores ante as infeccións. O moco atópase presente nas vías respiratorias aínda que non sexa perceptible. As células fórmanos para que os condutos que transportan o aire aos pulmóns estean lubricados e funcionen de xeito correcto. Así, cando aparece unha infección, os mocos, metaforicamente, actúan como un escudo. Neles flotan células e moléculas que intentarán acabar cos microbios externos. Iso si, cando o neno se contaxia, os mocos fanse máis visibles. 

A enfermidades do inverno máis comúns entre os nenos

Pais, nais e pediatras poderían elaborar un decálogo sobre cales son as máis comúns, aínda que os síntomas se mesturan e confundan en función das protagonistas. A doutora Nerea Sarrión indica que «as enfermidades máis típicas son as infeccións das vías respiratorias. As máis habituais adoitan ser os arrefriados e os catarros, que despois poden derivar noutras como a bronquite ou bronquiolitis», sinala. Con menor presenza atópanse as gastroenterites, aínda que tamén se considera común. 

Gripe

Vella coñecida entre infantes e adultos. Trátase dunha infección vírica provocada polo virus da influenza que afecta en maior medida ás vías respiratorias. É de doado contaxio, e os pequenos da casa, os seus principais transmisores. 

Precisamente, a súa chegada non é única e irrepetible. A mesma persoa podería padecela en máis dunha ocasión durante un ano. Os síntomas máis frecuentes son a febre alta, a dor de cabeza, a presenza de tose e mocos, a sensación de asubíos ao respirar, o malestar xeral, a dor muscular e abdominal. Ademais, é común que exista a perda de apetito e irritabilidade. Pódese confundir co arrefriado ou catarro. A diferenza? Estes non aumentan a temperatura por amais dos 38 °C. 

A duración pode variar entre pacientes, aínda que adoita roldar a semana. O recurso máis efectivo para loitar contra o arranque da gripe é a vacina antigripal. Segundo a Sociedade Valenciana de Pediatría, este tratamento recoméndase en nenos a partir dos seis meses de idade e en adolescentes con enfermidades crónicas, que se inclúen nos grupos de poboación cun maior risco de acabar con complicacións. 

E se hai algo que debe quedar claro, é que os antibióticos non curan a gripe. É máis, o único tratamento contemplado é a toma de analxésicos-antitérmicos que controlen a febre e o malestar do menor. 

O Comité Asesor de Vacinas da Asociación Española de Pediatría (CAV-AEP) actualizou en setembro do 2021 as súas recomendacións acerca da vacinación antigripal de nenos e adolescentes. Este ano, aconsellan a picada infantil universal en nenos con idades comprendidas entre os 6 e 59 meses (case cinco anos). Así o recomenda a Organización Mundial da Saúde e o Centro Europeo para a Prevención e Control de Enfermidades. As entidades sosteñen que a vacinación ofrece á neno protección individual ante a infección gripal, á vez que protexe a contorna familiar e comunitario. 

Ademais, a CAV-AEP considera que se fai fundamental nos seguintes casos: 

Farinxite, amigdalite ou faringoamigdalitis

A farinxite defínese  como a inflamación da faringe causada pola infección dun virus ou bacteria, sendo máis común o primeiro. En cambio, se son os teus amígdalas as que están inflamadas, poida que teñas amigdalites. Á súa vez, se van acompañadas da faringe consideraríase unha faringoamigdalitis, e implicaría que a doenza afecta a toda a zona da garganta. Estas últimas, son as máis habituais. 

Durante o inverno tenden a ser máis comúns as de orixe viral, mentres que as bacterianas fan maior acto de presenza na primavera. Ao ser, na súa maioría, de causa vírica, adóitase recomendar a inxesta de analxésicos-antitérmicos para reducir a dor e a febre. Pola contra, se tivese unha orixe bacteriana, o pediatra si podería receitar o uso de antibióticos.

A dor de garganta é o síntoma máis habitual. Á súa vez, este xera dificultade para tragar, e en ocasións, saliveo ou babexo causado pola molestia. Os máis pequenos da casa poden sufrir un aumento de temperatura, queixarse da dor de barriga e ter ganas de vomitar. Tamén se poden sentir mal ou ter diarrea, aínda que isto último non sexa o máis habitual. 

Arrefriado

Os arrefriados son un dos grandes protagonistas dos meses invernais. Considérase unha patoloxía leve que non adoita derivar en maiores complicacións na saúde infantil. É común en terreo pediátrico, e constitúe un dos motivos máis frecuentes de pregunta entre pais e nais. Sabías que no mundo médico coñécese como infección respiratoria alta ou catarro de vías altas?

O arrefriado é unha patoloxía vírica de doado contaxio. Pódese pasar duns a outros mediante un contacto directo ou a través das gotitas que se expulsan ao toser ou esbirrar. Entre os seus síntomas figuran os máis coñecidos na época invernal: mocos e tose. En certos casos, poden vir acompañados de dor de garganta, esbirros e falta de apetito. A febre é máis frecuente entre os máis pequenos, pero non adoita durar máis de tres días. 

Aínda que pertence ao caixón das infeccións respiratorias, non precisa medicación ao ser causada por un virus. Son autolimitados, o que significa que curan sós en cuestión de días. Cantos? De sete a dez. Isto, como en todo, pode variar en función da persoa e os síntomas. A febre non adoita estenderse máis aló de tres días, as molestias nasais ou de garganta ceden nunha semana, mentres que a tose, o acompañante máis persistente, pódese manter de dous a tres. 

As terapias recomendadas pretenden aliviar a febre ou o malestar xeral porque, de novo, é unha infección vírica. Non existe un medicamento que o cure. En cambio, a comunidade de pediatras si recomenda realizar lavados nasais con soro fisiolóxico e beber abundantes líquidos. Neste sentido, e derrubando unha das crenzas máis aseguradas, a Asociación Española de Pediatría pronuncia un «non» ante os fármacos para a tose ou catarros, xa que poden ser prexudiciais entre menores. 

Bronquiolitis

Outra das estrelas nas consultas pediátricas. A bronquiolitis é a inflamación dos bronquiolos, vías respiratorias finas, que xorde a raíz dunha infección vírica. Proxéctase sobre os bronquiolos (últimas ramificacións dos bronquios), de apenas 2 milímetros de diámetro. Cando se infectan, se obstruyen e impiden o paso do aire.  

Afecta en maior medida aos pequenos de menos de dous anos, con especial incidencia entre os menores de seis meses de idade. É máis, segundo a Aepep pode supor máis risco «se o neno é prematuro, ten menos de tres meses ou se ten algunha enfermidade importante no pulmón». O culpable da súa aparición é o virus respiratorio sincitial (VRS), común en España durante os meses máis fríos (de novembro a marzo). 

A grandes liñas, a bronquiolitis non adoita ser grave e preséntase como un catarro que se resolverá en cuestión de días. No entanto, a medida que a enfermidade cursa tres xornadas poden aparecer mocos, tose, dificultade para respirar, asubíos no peito, febrícula ou febre, diminución do apetito e vómitos con mucosidade. 

Gran parte das bronquiolitis curan na casa en sete ou dez días, e do mesmo xeito que no resto de infeccións víricas, o tratamento é sintomático. Aquí entran en xogo os remedios da avoa: retirar a mucosidade con lavados de soro fisiolóxico, situar ao bebe en posición semi-incorporada para axudarlle nunha mellor respiración, ofrecer tomas de menor cantidade e maior frecuencia de comida (sobre todo, se non ten apetito), e se presenta febre, poderáselle administrar paracetamol ou ibuprofeno (este último só se é maior de tres meses). De novo, salvo se recoméndao o pediatra, será mellor non recorrer a xaropes mucolíticos, corticoides ou para a tose. 

Bronquite

É unha enfermidade causada pola infección de virus ou bacterias que producen a inflamación aguda dos bronquios, as vías respiratorias que conducen osíxeno aos pulmóns. A circulación do virus que a provoca, o VRS, adoita ser estacional cun pico de máxima incidencia entre novembro e febreiro. Pola súa banda, o rinovirus, que se asocia aos catarros, é tamén a segunda causa máis común de bronquiolitis nos lactantes.

Considérase unha enfermidade moi contaxiosa que se transmite polas partículas de saliva expulsadas ao toser, falar ou esbirrar. O cadro de síntomas caracterízase pola produción de moco espeso, tose, dor de peito e sensación de congestionamiento.

Bronquite e bronquiolitis é o mesmo?

A bronquite afecta á parte máis grande dos bronquios, mentres que a bronquiolitis, á zona máis pequena da árbore bronquial. Ademais, esta última prexudica aos lactantes e pode presentar un maior cadro de gravidade, «porque as súas vías respiratorias, de tamaño moi reducido, se obstruyen con maior facilidade», indica Isabel Reig Rincón de Arellano, pediatra de atención primaria en Valencia e membro do Grupo de Vías Respiratorias da Asociación Española de Pediatría de Atención Primaria. 

En suma, a sintomatoloxía tamén pode axudar. Mentres que a tose é común na bronquite, a bronquiolitis introdúcese como un cadro catarral, especialmente, de outubro a febreiro, e evoluciona coa aparición de sibilancias e maior transmisión entre menores. 

Iso si, teñen trazos en común: «Tanto a bronquiolitis aguda como a bronquites aguda son producidas por infeccións víricas e adoitan seguir un patrón estacional con maior número de casos no inverno», detalla Reig. 

Pneumonía

A pneumonía é outra das patoloxías máis frecuentes entre os pequenos da casa. Defínese como unha infección pulmonar, cuxo orixe pode deberse á acción dos virus, bacterias ou fungos, entre outros xermes. Os síntomas asociados a unha pneumonía entre os máis pequenos (e adultos) aseméllanse aos do resto de infeccións respiratorias: febre alta, mocos ou dificultades para respirar. Iso si, estes varían a medida que avanza a idade. Entre os bebés tende a aparecer a diminución do apetito, mentres que aos maiores pódenselles sumar calafríos, dor abdominal ou de peito. 

O apartado farmacolóxico variará en función das causas que provoquen a pneumonía. Por iso é fundamental seguir as recomendacións do pediatra para decidir sobre medicamentos si, ou medicamentos non. 

Larinxite

A larinxite é unha infección obstrutiva da larinxe que, xeralmente, ten orixe vírica e, por regra xeral, afecta os nenos de entre seis meses e tres anos. A súa incidencia aumenta no mes de setembro, acada o seu máximo en outubro, para descender bruscamente en novembro e manterse en valores mínimos ata xullo. A pesar de que os síntomas poden persistir ata unha semana, as larinxites non adoitan ocasionar un cadro grave de infección. 

Os síntomas poden empeorar a medida que pasan as horas do día. A primeira mostra dáse cos propios dun arrefriado. No entanto, cando chega a noite xorde a tose laríngea (tose perruna), especialmente se o neno se altera e chora. Ao inflamarse a zona das cordas vogal, a afonía tamén é outro dos seus signos máis comúns. Ademais, aparece a ronquera, a dificultade para respirar ou o estridor (ruído agudo ao respirar). 

De novo, desde La Voz da Saúde insistimos en que o tratamento terá que ser pautado por un especialista. Os antitusivos e anticongestivos non se deben prescribir, mentres que os antibióticos non producirán efecto se a orixe é vírico. 

Gastroenterite

A gastroenterite defínese como a diminución na consistencia das feces e/ou aumento na frecuencia de deposición. Ademais, pode vir acompañada de febre e vómitos. A causa máis frecuente nos países occidentais son os virus (aínda que pode ser bacteriana), especialmente o rotavirus, que chega a infectar ao cento por cento dos nenos durante os seus catro primeiros anos de vida. Este microorganismo é tamén o principal responsable de diarrea grave infantil a nivel mundial. 

A súa gravidade dependerá da cantidade de líquidos que o neno perda sen ter a capacidade para recuperalos. A Asociación Española de Pediatría destaca que a menor idade, maior probabilidade de deshidratación. Aínda que, iso si, a maioría curan soas. «Cos nenos hase visto que canto antes se reincorpore unha alimentación normal, mellor. Se se fai unha dieta branda e adstrinxente, ao neno non lle apetecerá comer», detalla a pediatra Sarrión, que engade: «Sempre que o menor teña apetito, débeselle ofrecer unha dieta sa e equilibrada, que evite alimentos azucrados e graxos». Contra todo prognóstico, a dieta do arroz e pito cocido non demostrou a evidencia agardada. 

Os antibióticos nesta doenza tampouco teñen cabida. Se como proxenitor decides acudir á farmacia, poderás solicitar dous produtos: antitérmicos para cortar o malestar, e soro bebible para evitar unha deshidratación. Ademais, a Aeped suxire que a inxesta de probióticos pode axudar a rexenerar a flora intestinal e acurtar a duración da diarrea. 

Cales son os síntomas máis habituais?

Aínda que os síntomas máis comúns dunha gastroenterite son a diarrea, os vómitos e a dor abdominal, o menor tamén poderá referir outra clase de signos que marcan o límite para consultar co seu pediatra. 

• Deshidratación: o neno está desanimado, ojeroso, coa boca seca, chora sen bágoa e ouriños en pouca cantidade. 
• Vómitos repetidos. 
• Febre alta difícil de controlar. 
• Presenza de sangrado en feces
• Outro tipo de síntomas como a dor abdominal intensa, convulsións ou decaimiento importante. 

SARS-Cov 2

A eterna pregunta, considérase o covid unha enfermidade do inverno? Polo momento, os profesionais da saúde infantil prefiren manterse cautos: «Creo que aínda nos queda moito que aprender do SARS-CoV 2 e é moi difícil falar do futuro con respecto a esta pandemia coa que levamos xa 21 meses. Segundo os expertos, o SARS-CoV 2 podería volverse endémico, é dicir, a covid podería converterse en algo similar á gripe estacional, pero tamén afirman que aínda é pronto para sabelo xa que hai demasiadas incógnitas», sinala a pediatra, Isabel Reig Rincón de Arellano.

No entanto, existen varios factores que poderían xustificar que nun futuro si se considerase unha infección invernal: «O frío e a baixa humidade debilitan o sistema inmunolóxico, pasamos máis tempo en interiores con maior risco de contaxio, e as baixas temperaturas fan que a membrana que recubre o virus vólvese máis resistente. Ademais, a dispersión dos aerosois, principal vía de contaxio do SARS-Cov 2, ver favorecida por estas condicións», detalla a doutora Reig. 

Otitis

A otitis media aguda é a infección do oído medio, situado detrás do tímpano. Estímase que entre un 80% e un 90% dos nenos padecerana durante a súa infancia, De aí, que se considere unha das máis frecuentes. E, a diferenza do resto de protagonistas do inverno, pode estar causada tanto por virus como por bacterias. Resúltavos familiar que os vosos pequenos experimentasen un catarro para despois queixarse da dor de oídos? Non é casualidade, a otitis adoitan coincidir cun arrefriado, por iso son máis comúns nos meses de inverno. Así que, polo xeral, cursa con febre e síntomas catarrais. 

Por que dóennos os oídos?: causas máis comúns e hábitos de prevención

Lucía Cancela

Segundo a Asociación Española de Pediatría, os estudos acerca do uso de antibióticos non mostran grandes diferenzas na probabilidade de curación. En cambio, a farmacoloxía si mellora a clínica e acurta a duración dos síntomas. 

Por tanto, que propón a entidade como tratamento? Depende do contexto do menor. Ou mellor dito, do historial clínico do neno. E así, sosteñen dúas posibilidades: 

Como potenciar os seus defensas para previr enfermidades?

A lactación materna ten superpoderes para potenciar as defensa dos menores: «É o que se ha visto que ten maior evidencia para previr as infeccións, e débese ao paso de anticorpos da nai ao bebé», detalla a doutora Sarrión, que engade: «A iso súmaselle a vacinación, a hixiene de mans e tamén se comprobou que ter unha alimentación sa, equilibrada e variada, así como a práctica de exercicio físico de xeito regular fai que o noso corpo xere as defensa necesarias».

Ao contrario da crenza popular, escapar do frío non nos manterá máis saudables: «Os virus contáxianse de persoa a persoa. Así que ir descalzos, co pelo mollado ou pouco abrigados non ten influencia sobre eles», explica a experta. Nin sequera os cambios bruscos de temperatura: «Non teñen apenas repercusión. Neste caso, o contaxio ao pasar dun sitio a outro dáse sobre todo porque os ambientes pechados propician a supervivencia do virus e fan que nós esteamos máis expostos». O exemplo máis claro é a pandemia do covid-19. 

Serven os remedios caseiros?

Son mitos arraigados ata a medula da cultura popular. Difíciles de desterrar. Ano tras ano alagan as consultas dos pediatras encabezados por un: «e se…?». A verdade é que case ningún dos remedios caseiros teñen unha evidencia demostrada. 

• Mel con limón ou con té para aliviar a tose nocturna e a irritación da garganta. Si serve. «O mel é a única substancia que pola súa textura é capaz de aliviar a tose e a irritación. Iso si, sempre en nenos maiores dun ano», destaca a pediatra. 
• Cebola na mesilla de noite para acougar a tose e os mocos. Falso. «A cebola partida en dúas non ten evidencia. É dicir, dise que o seu efecto beneficioso podería ser polos ácidos que vai desprendendo ao estar á metade, pero isto non se puido comprobar», asegura a doutora Sarrión. Con todo, deixa a porta aberta ao seu uso: «Non é algo daniño e non ten efectos secundarios, así que se alguén o quere usar, pode». 
• Bebidas quentes para acougar a mucosa. Verdade a medias. «O efecto de calor pode relaxar a sensación de irritación da garganta. Aínda que non ten moita evidencia que o apoie, tampouco ten nada de malo», engade a experta. 
• Humidificador para mobilizar a mucosidade, diminuír a obstrución nasal nos catarros e a inflamación laríngea en larinxite, sinusite ou bronquiolitis. Está apoiado o seu uso nestes casos? A asociación española de pediatría entoa unha resposta negativa: «Non está demostrado que sirvan para estas patoloxías. Antes de comprar un humidificador sería aconsellable comprobar a humidade ambiental da casa a través dun higrómetro. Se a humidade rolda entre un 40% ou 60%, non faría falta», conclúen. Ademais, Nerea Sarrión explica que existe controversia en canto ao seu uso: «Non son adecuados para todas as patoloxías respiratorias. Hai que ter en conta que se debería ter unha hixiene adecuada, porque pola contra, poderían propiciar a aparición de fungos ou outros organismos. Así que non se recomenda de forma xeneralizada». De que outra forma poderíase provocar a sequidade do aire? «Pondo toallas molladas no cuarto, ou un cazo de auga quente sobre a calefacción», responde. A humidade ambiental pode lubricar a vía respiratoria e facilitar que a mucosa se volva máis fluída. 
• Xaropes con vitamina C para a prevención de catarros. Suspenso, xa sexan farmacolóxicos ou naturais. «Para obter as vitaminas abondaría con tomar mandarinas, laranxas e alimentos ricos en Vitamina C, polo que cunha alimentación equilibrada sería suficiente. Ademais, tampouco se ha visto que a súa eficacia sexa superior a ter unha dieta saudable», responde a doutora, e precisa: «Eu non os recomendo». 
• Xaropes para a tose e os mocos. Por se aínda non quedou claro, tampouco foron recomendados pola comunidade pediátrica. «Non temos nada que prescribir para curar un catarro. Existe unha gran mercadotecnia detrás de toda esta crenza. Dá a sensación de seguridade , pero realmente non é así. Por exemplo, están contraindicados en menores de seis anos polos riscos que poderían supor», manifesta Narrión. 
• Dieta branda para a gastroenterite. De novo, falso. Débese incorporar canto antes a súa dieta habitual, sen que esta sexa alta en azucres ou graxas, para que a súa microbiota intestinal restablézase. Aquí suxerimos os quince alimentos saudables que nunca deben faltar na túa despensa. 
• Os lácteos son malos nun episodio de diarrea. Mentira. Segundo Nerea Sarrión, pódense consumir con asiduidade: «Hase visto que algunhas cepas de probióticos poden diminuír a gravidade e duración das gastroenterites. Precisamente, os iogures son unha forma de achegalos». O pediatra do menor tamén poderá recomendar outros que se adquiran en farmacia. 

As enfermidades do inverno: por que pómonos malos máis a miúdo e como evitalo

Laura Miyara

---

---

---