Primeiro transplante dun corazón de porco a un home: Por que se usan órganos porcinos e non de monos, máis parecidos ao ser humano?
SOCIEDADE
O animal foi xeneticamente modificado para evitar o rexeitamento
12 ene 2022 . Actualizado ás 13:41 h.O corazón dun porco dun ano latexa desde o pasado venres no peito de David Bennett, un home de 57 anos de Maryland sen outra opción de supervivencia que cambiar a súa malograda bomba cardíaca pola dun animal xeneticamente modificado: unha enfermidade terminal facíao non elixible para un transplante tradicional. É o primeiro implante con éxito da historia dun corazón porcino a un ser humano adulto.
«É morrer ou facer este transplante, e quero vivir; sei que é un tiro na escuridade, pero é a miña última opción», declaraba Bennett antes de pórse nas mans do experto en xenotrasplantes (entre diferentes especies) Bartley P. Griffith e o seu equipo. Tardaron oito horas en axustar un órgano que previamente fora sometido ata a dez modificacións xenéticas para evitar que fose rexeitado fulminantemente polo receptor. Era o momento de facelo, de dar o salto, de probar na clínica se un corazón animal resulta ser capaz de soster unha vida humana, cre o doutor Rafael Máñez, que durante anos coordinou un programa pioneiro neste campo na Coruña, cando o Chuac aínda era o Juan Canalejo. «As investigacións dos últimos anos habían logrado xa supervivencias prolongadas de órganos de porcos manipulados xeneticamente en primates non humanos -explica-. Chegou a conseguirse que corazóns porcinos funcionasen correctamente en monos durante seis meses e pulmóns, durante máis dun ano».
Como vai reaccionar o corpo do paciente?
Tras estes ensaios, chegou a dúbida de que pasaría nun corpo humano. «Para implantar estes órganos hai que utilizar unha inmunosupresión moi potente [para que o organismo, ao defenderse dun corpo estraño, non active o seu sistema inmunológico, que directamente o rexeitaría] e ver como responde o paciente, ata que punto pódeo tolerar -detalla Máñez, hoxe a cargo de as ucis do Hospital Universitario de Bellvitge-. E a isto súmanse dúbidas desde o punto de vista fisiológico, porque a presión arterial do porco é moito máis baixa que a dos humanos». A máxima do porco rolda os 80, mentres que a dos monos e a do ser humano achégase aos 120. «Por iso, estes corazóns teñen tendencia a hipertrofiarse, a facerse moi grandes, que é o que lle ocorre ás persoas cando teñen hipertensión crónica mantida -anota o experto-. Para compensalo, habería que recorrer a tratamentos que axustasen a presión arterial e mantivésena o máis baixa posible para evitar que o corazón crecese».
Hai risco de infección no humano por retrovirus porcinos?
Durante a época que Máñez pasou en Galicia demostrouse que un retrovirus que afectaba os porcos podía infectar células humanas, o que activou todas as alarmas. «En principio serían limitadas ao receptor, non ten por que ser a orixe dunha pandemia -tranquiliza-. O risco de que un virus poida mutar e acabar afectando os humanos é unha preocupación que sempre está aí, porque todos os virus proceden de animais, pero actualmente o tema da bioseguridad está moi ben controlado e ao modificar xeneticamente ao animal, non só se poden bloquear os xenes que desatan a resposta inmune; tamén os de retrovirus endóxenos porcinos».
Lembra o doutor que estes non son animais comúns: «Son exemplares que se crían en condicións estériles, en ningún momento exponse a axentes externos, polo que só hai perigo de que teñan infeccións que se xeran dentro da súa propia estrutura xenética». E son estes os xenes que se neutralizarían para que os seus órganos non resulten perigosos nun organismo humano.
Como se modifica xeneticamente a un animal e para que?
Amplía o especialista que un animal pode ser manipulado xeneticamente bloqueándolle determinados xenes, para que non se expresen ante as encimas ou as proteínas que sintetizan eses xenes, ou inseríndolle outros novos, xenes humanos que reducen ao mínimo a resposta inmunitaria, o rexeitamento do organismo ao órgano estraño.
Só se probaron transplantes de corazóns e riles de animais, ou se intentou con máis órganos?
Intentouse tamén con pulmóns, constata Máñez. E explica por que implantar un fígado sería moito máis complexo: «É a factoría metabólica do noso organismo e implica cambiar totalmente a síntese de todas as proteínas do metabolismo baseadas en porcino. O corazón ten a vantaxe de que, en principio, desde o punto de vista fisiológico, é como unha bomba, e aínda así hai que controlalo, pero o ril produce hormonas no animal que non funcionan en humanos, o que implicaría un tratamento continuado sustitutivo desas hormonas».
Por moito que sexamos parecidos e que moitos produtos se utilizasen (e sigan usándose) en medicamento e biomedicina -a primeira insulina que se usou en diabéticos foi porcina, por exemplo, e actualmente implantar próteses cardíacas de tecido porcino-, non somos iguais e, xa que logo, pode haber problemas. Aínda así, «o porco é o candidato animal ideal para ser a fonte de órganos ou tecidos para transplantes», ten claro o experto.
Por que non se usan órganos de primates, máis similares ao ser humano?
Fisiológicamente e pola súa capacidade reprodutiva, o porco é o segundo mamífero máis similar ao humano. Por diante, o mono, no seu mesma liña evolutiva. Por que entón non se recorre a estes primates para acabar co problema da falta de órganos para transplantes? Porque non son especies numerosas e, sobre todo, porque o feito de ser tan similares ao ser humano facilita a transmisión de posibles infeccións animais ás persoas. «Hai que ser moi cautos, agora somos especialmente conscientes diso co covid, pero o VIH, por exemplo, é un virus que mutou doutro que afectaba os simios», lembra Rafael Máñez.