O ano que naceu La Voz, un pequeno insecto puxo pé en Galicia para arrasar as vides. As páxinas do xornal trazaron o mapa do seu avance durante tres décadas
23 jun 2017 . Actualizado ás 03:04 h.Como a couza que se merenda as patacas de Ferrol a Ribadeo ou a avespa que trae de cabeza aos apicultores, un bicho americano que non entendía de fronteiras cruzou a raia portuguesa un día calquera de 1882 e plantouse en Vilardevós . O municipio ourensán foi a base desde a que, lento pero implacable, lanzouse o insecto a acabar cos viñedos galegos, como facía xa en media Europa.
«Ninguén sabe por quen vén a filoxera, nin sobre que sementado vai caer: o que se sabe é que chega, que chegou xa, e o anuncio da tronada dispersa á xente cara ás súas vivendas, agardando o instante da descarga». É a primeira vez que La Voz, entón un xornal recentemente nado, fai mención a unha praga que chegou a estas lareiras vía O Porto. As autoridades portuguesas, incapaces de pór freo ao artrópodo no seu territorio, xa advertían: «Non hai medio capaz de deter a súa marcha».
Mes a mes, ano a ano, a mancha filoxérica foi cubrindo o territorio. «Invadiu os viñedos do termo municipal de Castrelo do Val» (xullo de 1885). «Descubriuse [...] nos importantes viñedos de Valdeorras» (xuño de 1887). «Escriben de Ourense dando a voz de alerta, porque parece que se presentou a filoxera» (agosto de 1887). «Segundo parte do alcalde da Rúa, presentouse naquel termo» (maio de 1888).
Había pánico. «A alarma que reina neste país [...] é indescritible. Moitos pequenos propietarios desesperando que se acuda no seu auxilio disponse a emigrar». Non era para menos. Monterrei (xuño de 1888), o val do Ulla (agosto), Carballeda de Valdeorras (setembro)...
A Ribadavia , que se librou ata entón, chegou a calamidade en 1889. «Os habitantes daquela comarca hállanse sumamente angustiados coa fundada crenza de que deica pouco se converterá nun inmenso baldío». A finais da década, o sur de Lugo tamén se achaba infectado. «A marcha do insecto segue desde Valdeorras a conca do Sil». A lista, inabarcable, conclúe en 1909 con «o achado de dez e sete focos de filoxera no termo municipal de Betanzos, seis no de Sada e un no de Puentedeume».
As autoridades, acusadas a miúdo de manterse impasibles, intentaron atallar a praga con medidas pouco eficaces, como a prohibición da importación de cepas e sarmientos ou a exención de aranceis ao remedio que se presumía máis eficaz, aínda que o seu éxito era máis ben limitado: «Importaron de Portugal sulfuro de carbono por valor duns 20.000 reais, cos aparellos inyectores necesarios».
Ademais, atopábanse ás veces coa falta de colaboración de viticultores pouco dispostos a arrincar as súas plantas. «É tan enérxica a resistencia dos propietarios de viñedos filoxerados a que se fagan nas súas propiedades traballos para a extinción da praga, que [...] tivéronse que suspender as súas operacións».
Remedios «empíricos»
Moitos propietarios actuaron por libre, en ocasións esporeados por científicos que dicían ter atopado a panacea para liquidar ao parásito. Ensaiouse «un procedemento empírico» que consistía «en pór ao redor da cepa unha porción de sementes de alholvas (Fenugrechs sinagrechs), fundándose en que o zume nauseabundo especial que despiden estas sementes está aprobado pola práctica que escorrenta ou destrúe aos insectos». Outro invento, caseiro, foi leste: «Descóbrese ben a cepa, e régase con vinagre perfectamente, valéndose dunha pequena regadera de gutapercha».
Houbo quen non tivo medo de empregar métodos radicais aínda que puidesen converter as notas afrutadas dun godello en metálicas -«Mesturar media onza de azogue [...] cun peso igual de arxila pulverizada, no hoyo onde está plantada a cepa»- ou os aromas frescos en cheiro a hidrocarburos: -«Consiste o procedemento en colocar [...] baixo as raíces da vide carbón vexetal [...] ben impregnado de aceite petróleo, operación que non debe repetirse, pois á primeira xa se nota a súa eficacia na destrución da praga». E da viña?-. Tamén se empregou o método do insecticida natural: «Regar as cepas tres veces ao ano con catro litros dun líquido preparado con 100 litros de auga en que se mergullaron 6 quilogramos de retama, durante tres a oito días, ata que fermente».
Ningunha destas armas foi eficaz. Como en tantos casos, o remedio chegou do mesmo lugar que o mal. Observouse que as vides do Novo Mundo eran «máis resistentes aos ataques do hemíptero», e foron estas as que salvaron ás europeas. O enxerto de variedades autóctonas sobre o chamado pé americano, «cuxo procedemento [...] aconséllase como o máis eficaz aos viticultores», foi a única forma de enganar ao bicho.
O ano que naceu La Voz, un pequeno insecto puxo pé en Galicia para arrasar as vides. As páxinas do xornal trazaron o mapa do seu avance durante tres décadas