A lápida, colocada xunto á porta principal nunha festa multitudinaria no século XIX, pasou a un lateral cando a casa, situada na rúa de Damas da Coruña, foi traspasada á familia Franco
06 jun 2021 . Actualizado ás 05:00 h.«No ano 1734 naceu nesta casa don José Cornide Folgueira e Saavedra, xeógrafo, historiógrafo e naturalista de Galicia. Morreu en Madrid en 1803. ¡Loor eterno ao sabio patriota galego! A vila de A Coruña dedica esta inscrición á súa memoria. 21 de agosto de 1892». Así reza a placa de mármore que desde mediados dos anos sesenta do século pasado pode verse a coruñesa Porta de Aires, nun lateral da casa Cornide. Non era ese, con todo, o seu lugar orixinal, xa que, como contan as crónicas de 1892, a lápida foi inicialmente colocada nun lugar de honra, xunto á porta principal de palacete no que nacera o «insigne patriota», no número 25 da rúa de Damas, fronte á colexiata de Santa María.
O traslado da placa a un lateral da vivenda produciuse despois do verán de 1962, cando o inmoble, que era propiedade de Ministerio de Educación, foi poxado e moi pouco despois pasou a mans de Carmen Polo, esposa de Francisco Franco. Xa en mans da familia Franco, fixeron e desfixeron á súa antollo, sen que a prensa de entón dese moita conta do que ocorría no edificio. Poucas alusións, e moi veladas, aínda que si se sabe, por unha crónica de 1964, que a leira estaba naqueles anos en reformas. Talvez foi nese momento no que a placa de Cornide perdeu o seu lugar de honra.
Perdéronlle o respecto nos sesenta en contra do que 70 anos antes profesáronlle os coruñeses, que o colocaron á altura de María Pita.
Decisión plenaria
O luns 29 de maio de 1892, «bastante máis temperán que outras veces», o pleno da Coruña, presidido entón por Antonio Pérez Dávila, reuniuse para aprobar varios asuntos en grao sumo variados, «declarar prófugos a 14 individuos correspondentes á substitución do corrente ano», e mesmo debater sobre a mala praxe do practicante da Casa de Maternidade que, segundo reflexa a crónica de La Voz daquel día, non fora capaz de realizar unha sangría a unha muller «nun estado moi crítico». A moza en cuestión, «que corría perigo de morte», salvouse grazas á intervención do practicante do cárcere, o señor Vega , que casualmente, e proverbialmente, apareceu polas proximidades da Casa de Maternidade. Ante estes feitos, un dos concelleiros preguntoulle ao alcalde «que fixera para que leva o seu merecido o practicante do hospital», conta a sorprendente crónica do século XIX.
Un texto no que inmediatamente despois se explica que o tamén concelleiro Salvador Golpe Varela, anos máis tarde membro fundador da Real Academia Galega, «pronunciou un elocuente discurso en apoio a unha proposición para que o Concello repare a ingratitud que se comete deixando continuar no esquecemento a memoria de home a quen tanto debe A Coruña como don Daniel Carballo, e de coruñeses tan conspicuos e tan enaltecidos e honrados fóra de aquí como don José Cornide, don Ramón da Sagra e don Cándido Nocedal». En honra de Carballo, Golpe Varela solicitou que se pintase o seu retrato e colocásese no salón de sesións, «e para os tres restantes pediu que se fixasen lápidas conmemorativas de bronce ou mármore nas casas onde naceron, indicando que a súa colocación podía ser un número dos festexos próximos». A súa proposta foi aprobada por unanimidade. E como o señor Golpe o reclamou, a el encargáronlle que se ocupase de organizalo todo. Esa encomenda tamén se aprobou por unanimidade.
Curiosamente, e en contra do acordado ese día, o político, xornalista e avogado Cándido Nocedal caeu da homenaxe, e no seu lugar decidiron honrar a María Pita. O triplo tributo incluíuse no programa das festas de agosto de 1892, «conmemoración do glorioso feito de armas de 1589».
Decidiron que o 21 de agosto de 1892 (finalmente foi o domingo 28) tería lugar «o solemne acto de ser descubertas as lápidas conmemorativas que por recente acordo do Concello serán colocadas na casa en que viviu María Pita [Herrerías 22, onde vivía co seu segundo marido, Gregorio de Recamonde, en 1589] e nas que naceron os eximios coruñeses don Ramón da Sagra [San Nicolás 17] e don José Cornide [Cale Damas 25]».
Foi unha festa «cívico-militar» multitudinaria, di a crónica de La Voz daquel 28 de agosto de 1892, e desde o balcón central da casa na que había nado Cornide, entón «ocupada polo Círculo da Cidade Alta», o concelleiro Martínez Esparís encargouse de loar a figura do homenaxeado. E tras os discursos, un desfile militar «brillantísimo que demostrou unha vez máis a marcialidad do soldado español».
