Adriana Duelo, nutricionista: «O paciente típico con déficit DAO é migrañoso, con estreñimiento e pel atópica»
VIDA SAUDABLE
A Directora Xeral do International Institute of DAO deficiency explica a relación que existe entre unha deficiencia da encima DAO e o exceso de aminas
25 oct 2024 . Actualizado á 10:33 h.O coñecemento acerca da nutrición e o impacto que ten na saúde crece a pasos axigantados. Agora xa non só pensa que unha alimentación de calidade pode facer que as analíticas mostren todos os valores nos seus niveis, que tamén, senón que se empeza a estudar como determinadas substancias poden axudar ou prexudicar.
Neste sentido, nace a relación entre o déficit de DAO e o exceso de histamina. Considérase unha entidade recente na nutrición clínica, e as posicións aínda están divididas. Adriana Duelo, nutricionista, doutoranda na Universidade de Barcelona no grupo de Aminas e Poliaminas Bioactivas dos Alimentos e Directora Xeral do International Institute of DAO deficiency, atópase estudando os efectos desta relación no centro catalán.
—Que significa ter déficit de DAO?
—O déficit de DAO é a carencia funcional dunha encima, que se chama diaminooxidasa. Está presente en todos os mamíferos, dunha medida ou outra, sobre todo, no intestino delgado, aínda que tamén está noutros órganos. O problema ou o trastorno metabólico atópase cando hai unha carencia da actividade funcional desta encima, a cal impide o seu correcto labor, que é a de eliminar unha molécula, coñecida como histamina, e que inxerimos cada día coa nosa dieta mediterránea e saudable a través dos alimentos.
—En que tradúcese que haxa unha carencia deste tipo?
—Como non temos suficiente actividade da encima DAO, cando inxerimos alimentos con contido en histamina, non a podemos metabolizar correctamente, é dicir, non a podemos transformar nos seus metabolitos, o que acaba xerando que o noso organismo a acumule en lugar de expulsala. Esta molécula, que é proinflamatoria, é necesaria para a vida e ten moitísimas funcións a condición de que sexa a que nós xeramos, a propia. Que sucede? Que ao acumular a que procede dos alimentos, temos un exceso de histamina esóxena ou alimentaria, que xera inflamación.
—Como se adoita manifestar?
—Esta inflamación acaba provocando diferente sintomatoloxía, moi común na poboación, e que normalmente está maltratada ou infratratada. Sabemos que pode alterar distintos sistemas: como o sistema neurolóxico, con cefalea, hemicrania e vertixe; ata trastornos do sistema dixestivo, como o mal chamado colon irritable, que inclúe irregularidades intestinais, diarrea ou estreñimiento sen unha causa aparente, e distensión abdominal. Tamén pode afectar o sistema dérmico ou respiratorio, xerando urticaria, rojeces, proídos, eccemas, rinitis ou esbirros. E tamén podería chegar incluso a tocar outros sistemas, que se investigaron nos últimos anos, como o sistema aparello locomotor, o que produce dores musculares ou articulases. Hai un estudo que se publicou no 2024, sobre a fibromialxia e déficit de DAO, onde vinculan esta dor con exceso de histamina.
—Por que afecta a diferentes sistemas?
—A histamina é unha molécula que viaxa polo torrente sanguíneo e pode activar catro receptores coñecidos, e xerar estes síntomas. O que non sabemos aínda é por que nunhas persoas quedan afectados uns sistemas, e noutras persoas, outros. O que teñen en común todos os pacientes é que, como mínimo, presentan de dous a tres sistemas afectados. Esta é un xeito de diagnosticar, en clínica, cando aínda non pedimos probas. É dicir, unha persoa que nada máis vén con rinitis, é raro que teña déficit de DAO. Pero se ten rinitis, e ademais ten hemicrania e dinos que se incha, pois ten moitas papeletas para iso.
—De que encárgase a histamina endóxena? Á maioría, lévanos a pensar nas alerxias.
—Exacto. A endóxena é a que cumpre funcións, e que o noso organismo fabrica. Logo temos a esóxena, inxerida a través dos alimentos, e que ao non posuír ningunha función, debe ser eliminada a través da encima DAO. O problema é que, se se acumula, ao final, acábase sumando á nosa (por así dicilo) e xera un desaxuste.
—Podería darme algún exemplo?
—Si, a endóxena está controlada. É máis, cumpre funcións tan importantes como contribuír a segregar ácido clorhídrico no estómago para axudarnos a facer ben a dixestión. Se temos demasiada histamina, imos xerar demasiado ácido e iso pode levar a ter máis refluxo gastroesofágico. Ou, por exemplo, nosa histamina témola como sinal de alarma cando entramos en contacto cun alérgeno. Se temos demasiada, vai producir unha sobrerreacción podendo chegar ao cadro anafiláctico. É dicir, cando temos un acumulo de histamina todas aquelas funcións que, en teoría, fai de xeito correcto, vense totalmente desaxustadas e esaxeradas.
—Como adoitan chegar a consulta os seus pacientes?
—Hoxe en día, moitos médicos aínda non saben deste trastorno, que levamos estudando desde hai máis de 20 anos. Por iso é habitual que nos cheguen pacientes que leron moito respecto diso. O típico é migrañoso, con estreñimiento e pel atópica. Son os síntomas máis frecuentes. O bo é que con catro semanas de tratamento melloran. Quero dicir, hai xente que vén pensando que só ten hemicrania, e a medida que facemos a anamnesis en consulta, vemos que teñen outros síntomas e todos acaban mellorando. Dinme que levaban toda a vida coa barriga inchada ou con estreñimiento, e nunca lle dixeran iso. Que podían mellorar cunha dieta. Nese sentido fai que a adherencia ao tratamento sexa moi alta, porque notan melloras ao cabo de moi pouco.
—Ten a sensación de que estes pacientes normalizan os seus síntomas?
—Si, incluso a hemicrania, que é moi incapacitante. Dinme: “Eu teño hemicrania, pero porque a miña nai e avoa teñen e dixéronme que era hereditario”. Claro, hérdase a causa. O déficit de DAO é hereditario, pero pódese tratar igualmente.
—Como se aborda este déficit?
—A abordaxe é, principalmente, dietético. A base do tratamento é seguir unha dieta baixa en histamina, máis ou menos estrita. Xeramos un protocolo de tres fases, porque é inviable facer unha dieta baixa en histamina durante toda a vida. Na primeira fase, retiramos os alimentos que teñen histamina ou que se consideran ricos nela e outras aminas, porque compiten entre elas e é algo complexo. Durante as dúas primeiras fases, suplementamos tamén con encima DAO. Desde fai uns 15 anos, no mercado existe un produto que non é un medicamento nin tampouco suplemento, senón que ten unha categoría moi especial: alimento para usos médicos especiais. Estas persoas seguen a dieta e toman esta suplementación antes das principais comidas e así evitan calquera entrada de histamina por parte da dieta. En catro semanas, o cambio é espectacular. a medida que van avanzando, ir ampliando a dieta aos poucos, sen chegar a un punto inicial porque poderían empeorar, pero si que coa axuda da encima e de que algún día entre semana permitímoslles incorporar algún elemento moderado en histamina, seguen unha vida bastante normal.
—Que alimentos son altos en histamina?
—Son moitísimos, e ademais son saudables, por iso é complicado. Dentro da dieta rica en histamina retiramos alimentos ricos en histamina como tal, como un queixo curado, que sería un alimento rico nela porque está fermentado e esta amina é provocada polas bacterias; outro grupo de alimentos que retiramos son, precisamente, os ricos noutras aminas que compiten coa histamina para ser degradada pola encima DAO, como o zume de laranxa; tamén quitamos alimentos liberadores de histamina, como a clara de ovo, o leite, froitos secos ou o marisco; e logo, un cuarto grupo moi importante, que son alimentos bloqueadores da encima DAO, formado polas bebidas que conteñen alcol porque o etanol actúa como saturador da encima DAO. Por dar un exemplo, nunha cea onde haxa pizza, que ten queixo, tomate e atún, e unha cervexa, é un cóctel. E aquí vén a xente con hemicrania ou urticaria ao día seguinte. Os síntomas non aparecen ao momento, como si que ocorre na celiaquía ou intolerancia á lactosa. Por iso, é moi difícil diagnosticar ou chegar á sospeita. Porque claro, o médico pregúntalles e non hai causa-efecto rápida. Por iso é polo que o paciente deba levar un rexistro alimenticio moi completo, que nos permita ver que come. Ás veces atopámonos con que cada mañá se toman a súa torrada con salchichón e un zume de laranxa; xa empeza mal o día.
—Entendo que este protocolo débese facer con control profesional. Moitos dos alimentos que se restrinxen son saudables.
—Si. De feito, é moi común que cando a xente vén a consulta vén lendo unha chea na internet, hai listaxes incorrectas de alimentos, e dinche que xa seguen unha dieta baixa en histamina pero que se atopan fatal. E logo, ves o seu rexistro e só comen arroz con pito porque leron que é baixo en histamina, e é normal que veñan cansos ou con anemia. Isto é algo moi importante, e cada vez máis en redes saen influencers falando sobre un tema específico e a xente séguelles. Está moi ben para divulgar, pero á hora de tratar é un problema, porque con boa fe, ás veces pódese chegar a xerar incluso trastornos da conduta alimentaria.
—En que estado se atopa a investigación respecto a este déficit? Hai un documento de posicionamento do Colexio de Dietistas e Nutricionistas de Cataluña que di que non hai suficiente evidencia para falar de histamina e hemicrania.
—Si, ese documento é de hai tempo. Agora mesmo, esta investigación está no mellor punto da súa vida, porque cada vez hai máis grupos de investigación traballando este tema e a evidencia é sólida. O 80% dos estudos concéntranse nos últimos dez anos, e en co últimos cinco chégase ao 90%. De feito, xa está recoñecido pola Autoridade Europea de Seguridade Alimentaria. Estou a rematar o meu doutoramento sobre este tema, hai un grupo de investigación no que soamente traballamos isto.
—Por que di que di que o colon irritable está «mal chamado»?
—Mal chamado porque é unha etiqueta caixón de xastre. É dicir, que significa colon irritable? Non aparece en ningunha definición. Colon irritable é unha etiqueta que ao final se utiliza no medicamento cando non se sabe moi ben o que lle pasa ao paciente. É crónico, con diarrea ou estreñimiento, as probas médicas saen máis ou menos ben e ao final dicir que ten colon irritable e que controle a súa dieta. Vimos é que estes pacientes poden cursar con diarrea ou estreñimiento independentemente do seu tipo de vida. Cando empezan a seguir unha dieta baixa en histamina regúlaselles, e cóntanche que na súa escala de Bristol é de catro, que é a mellor consistencia fecal.