Nuria Rodríguez, oncóloga: «O consumo de graxas animais e carnes procesadas é o máis prexudicial»

O noso microbioma e os cambios que pode experimentar ao longo da vida teñen un papel cada vez máis claro no desenvolvemento e o tratamento do cancro. Diversos estudos publicados este ano en revistas como Science ou Nature falan desta relación entre o conxunto de bacterias e microbios que habitan en distintos tecidos do noso corpo e a xeración e progresión de tumores malignos.

A doutora Nuria Rodríguez Salas, oncóloga médica do Hospital Universitario A Paz de Madrid, moderou unha mesa redonda sobre este tema no congreso Seom 2024, da Sociedade Española de Oncoloxía Médica. En diálogo con La Voz da Saúde, a experta explica como protexer esa microbiota a través dos nosos hábitos pode axudar a previr diferentes tipos de cancro.

—Que é a microbiota e que importancia ten para a nosa saúde?

—O microbioma é o conxunto de microorganismos, virus, bacterias e fungos que conviven connosco, no noso corpo. Son decenas deles. Témolos en diferentes lugares: na nosa pel, na nosa boca, no noso intestino, no noso aparello respiratorio, entre outros. O seu papel é o de ser un ecosistema que forma unha barreira. Cando ese ecosistema altérase, cando eses microorganismos cambian en cantidade ou en calidade, poden ter un rol patolóxico. Poden aumentar o risco de cancro, poden ter un papel na progresión deste ou na toxicidade dos tratamentos oncolóxicos.

—En que tipos de cancro ten máis importancia este microbioma?

—Onde máis está estudado é no cancro colorrectal, por ese papel local que teñen eses conxuntos de microorganismos no noso aparello dixestivo. Estes poden ter repercusión na patogenia deste cancro, é algo estudado. Pero non significa que non poida estar implicado o microbioma noutras enfermidades oncolóxicas, senón que no cancro de colon é no que máis se estudou isto. Logo, tamén ten un papel en relación cos tratamentos oncolóxicos, especificamente, a inmunoterapia, no melanoma. O papel que pode ter a microbiota na resposta ou na resistencia aos tratamentos de inmunoterapia estudouse neste cancro cutáneo.

—Como impacta a microbiota nesta resposta á inmunoterapia?

—O que se sabe é que hai determinadas bacterias que, cando son preeminentes, poden estar relacionadas cunha resistencia a inmunoterapia. Son centos de microorganismos. Tamén poden ter un impacto en relación co efecto e a toxicidade dos tratamentos. O estudo de todas estas poboacións de microorganismos que conviven connosco vai ter impacto desde o punto de vista do papel que poidan ter na xeración dun cancro, pero tamén de cara ao prognóstico dunha enfermidade ou á resposta dos tratamentos. Cando falamos dun biomarcador, falamos de algo que dá unha orientación, ou ben de prognóstico, ou ben de tratamento, ou ben de recaída, ou de como se pode comportar a enfermidade. O único problema é identificar cal é a bacteria boa, cal é a bacteria mala ou cal é a bacteria que sinxelamente pasaba por alí e non ten importancia cando estamos a falar de decenas de microorganismos que están dalgún xeito todos relacionados.

—Que factores determinan como é a composición do microbioma nunha persoa?

—Temos un conxunto de microorganismos que conviven connosco e que son enormemente variables entre persoas, incluso da mesma persoa, en diferentes rexións do corpo, por exemplo, non é o mesmo medila na pel, nos ouriños ou nas feces. Pero estas poboacións tamén cambian ao longo da vida, en función da nosa situación, da nosa dieta, de se consumimos antibióticos ou non, do noso estrés e ata do noso ritmo circadiano.

—Que intervencións poden promover unha microbiota saudable?

—A mellor intervención que podemos facer é adecuar a nosa dieta, que é a que máis modula nosa microbiota. A mellor é a dieta mediterránea, que incorpora froitas e verduras frescas, ácidos graxos omega 3, aceite de oliva e legumes. Esta dieta vai facer que a miña microbiota sexa máis sa. Doutra banda, o que se chama a dieta occidental, que é a das hamburguesas, os preparados, as carnes procesadas, os fritos, e esta é a peor. É a que fai que sexan máis prominentes os microorganismos que teñen un papel na deterioración da nosa saúde. Por tanto, o consumo de graxas animais, carnes procesadas e pouca proporción de fibra dietética é o máis prexudicial. E hai datos relativamente contraditorios acerca das dietas cetogénicas ou keto, nas que diminúe a inxesta de hidratos de carbono e aumenta moito a inxesta de graxas. Os ácidos graxos bos son os de cadea curta, pero coas dietas cetogénicas temos ácidos graxos de cadea longa, que non son tan beneficiosos. O xaxún intermitente, coa exclusión os hidratos de carbono, agora mesmo tamén ten datos contraditorios e non se pode recomendar.

—Que alimentos, concretamente, pódense recomendar?

—Todo aquilo que vén das verduras de folla verde, ou das verduras que teñen moita cor. Estes teñen compoñentes beneficiosos para a microbiota. Tamén é recomendable o consumo de probióticos naturais, presentes nos iogures e no kéfir. Porque teñen ácidos graxos de cadea curta que son saudables para manter esta proporción de bacterias saudable na miña contorna. Co cal, dieta mediterránea, consumo de froitas, verduras frescas, moita fibra dietética, proteínas que veñen dos legumes e proteínas magras, é dicir, carne branca ou peixe.

—Que deberiamos evitar?

—Por exemplo, os queixos moi curados, que teñen ácidos graxos que non son de cadea curta. Outra das cousas que hai que intentar evitar son os edulcorantes artificiais.

—Recoméndase tomar suplementos de probióticos?

—De momento non hai uns estudos que permitan recomendar un determinado probiótico. O que si que se recomenda é que dentro da dieta, dentro dos lácteos que tomamos, prioricemos os iogures naturais. A única suplementación que podemos recomendar é a vitamina D cando é deficitaria, é dicir, cando nos fixemos unha análise de sangue e temos unha vitamina D baixa. Porque si que é certo, e de feito hai unha publicación este ano en Science respecto diso, que a vitamina D é inmunomoduladora. Ademais, a baixa vitamina D pode estar detrás dun incremento da incidencia de cancro colorrectal.

—Que outras intervencións poden mellorar a microbiota?

—Sabemos que a obesidade e o sobrepeso son un factor de risco enormemente importante para sufrir enfermidades oncolóxicas, non soamente para o cancro de colon, tamén para o cancro de mama, o de endometrio ou o de próstata. De maneira que reducir o sobrepeso e a graxa visceral que se acumula a nivel intraabdominal, ou a graxa hepática, vai diminuír moitísimo o risco de cancro de xeito directo e indirecto. Coa actividade física e a dieta conseguimos unha composición corporal máis adecuada, que xa non é tanto o que pesamos, senón onde temos acumulada graxa, o que pode desencadear un estado inflamatorio e temos que intentar evitalo. Neste sentido, máis que o exercicio físico é importante facer unha vida activa durante todo o día. Movernos é moito máis importante que facer un plan de exercicio físico. Correr media hora non substitúe ao ter esa vida activa, camiñar, subir escaleiras. Ambas as son importantes, pero sobre todo a actividade física, para o control desa composición corporal. Isto e a dieta é o que máis vai reducir o risco de cancro, despois de deixar de fumar.

—Cales serían algúns posibles sinais temperáns que nos poderían avisar de que a microbiota non está ben?

—O que lemos en redes sociais das síndromes de sobrecrecimiento bacteriano en realidade é algo bastante raro, pero serviu para pór sobre a mesa o importante que pode ser a microbiota sa para a funcionalidade dixestiva. O notar que temos un funcionamento dixestivo que non é óptimo, porque temos pesadez, flatulencias ou distensión abdominal frecuente pode ser un sinal para empezar a coidar a nosa dieta, evitar carcinógenos e facer exercicio, para non ter que vir ás consultas de oncoloxía. Pero hai que lembrar que coidarse non é facer unha dieta restritiva, porque estas dietas extremas ao final cambian a fisioloxía intestinal e poden producir máis molestias.

—Que terapias baseadas na microbiota están a utilizarse en cancro?

—Aínda queda moito que investigar, porque vai haber moitos xeitos de intervir. Pero unha das cousas máis estudadas ata a data, ao redor dos tratamentos de inmunoterapia, intentando mellorar a eficacia dos mesmos ou diminuír a toxicidade, foron os transplantes fecais. Pero eu creo que nos próximos anos seguramente teñamos outras moitas.

—Que deberiamos saber sobre a relación entre a alimentación e o cancro?

—Unha porcentaxe moi importante dos cancros son evitables e fundamentalmente son evitables se non fumamos, se non tomamos alcol en exceso, se coidamos a nosa dieta e intentamos manter unha vida activa e intentamos evitar a obesidade. Pero fundamentalmente o papel prexudicial téñeno os carcinógenos como o tabaco, o alcol, o exceso de exposición solar e a dieta inadecuada. Se nos coidamos neses aspectos, xa estamos a pór todo da nosa parte para evitar un cancro. 

---

---

---