O trastorno depresivo é un dos máis rexistrados nas historias clínicas de atención primaria (47,8 casos por cada 1.000 habitantes), segundo o último Informe Anual do Sistema Nacional de Saúde. Con todo, a curación e prevención de recaídas é posible
13 ene 2025 . Actualizado á 14:55 h.Patricia ten 60 anos e está xubilada, pero recoñece que a nivel profesional sempre sufrira estrés. «Ademais, xuntábaseme ser nai —ten dous fillos— e outro tipo de problemas persoais», di. Desde moi mozo, padeceu depresións. «Sempre se daba primeiro un pico de inquedanza. De feito, en cada unha das baixas que tiven que collerme, sempre puña o mesmo: cadro ansioso-depresivo». Era profesora. «Ao final, tes que entusiasmar aos nenos, tirar deles. Ter inquedanza non che permite planificar as clases, é moi inhabilitante estar mal». Pero a día de hoxe, é protagonista destas liñas porque conseguiu superar estes trastornos da saúde mental e a clave, segundo ela, poderíase resumir nunha palabra: o autocuidado.
A espiral
Antes de que se producise «o bajón» e onda ese estrés que sufría pola súa profesión, empezábanse a dar unha serie de fenómenos que, agora, Patricia sabe que eran signos de que as cousas comezaban a torcerse. A depresión asomaba. O primeiro, «que deixaba de poder organizar as miñas comidas, a miña día a día, xestionarme; deixaba de funcionar na miña vida cotiá». Ademais, curiosamente, «houbo unha tempada, sobre todo hai anos, que tamén me daba por ter algún choque pequeno co coche, tiña erros conducindo». E cando se viu superada, acudiu ao médico. Diagnosticáronlle ciclotimia ou trastorno ciclotímico, unha forma leve de trastorno bipolar na que unha persoa ten oscilacións do estado de ánimo durante anos, que van desde depresión leve ata euforia emocional. «Déronme medicación. E ao mes recuperábame, porque me funcionaban moi ben os fármacos».
Ata que os síntomas depresivos volvían de novo. Unha espiral con difícil saída. «Creo que a presión que sente en moitas ocasións a nivel laboral págase con depresións. O que necesitas é descansar. Pero tamén é verdade que o único que podería parar era o mundo laboral, porque non podía coller unha baixa de ser nai ou de levar a miña vida», reflexiona. Considera que, naquel momento, falar sobre este tema era tabú: «Sei que son unha de tantas, pero cando empecei coa depresión, nin se me ocorría dicir o que me pasaba».
«O que me gustaría transmitir é que coa depresión se pode, sobre todo, pedindo axuda canto antes», subliña. No seu caso, nun dos peores momentos, «caín en Feafes (Federación de Asociacións de Familiares e Persoas con Enfermidade Mental de Galicia); unha das mellores cousas que me pasou». Grazas ao servizos que proporcionan, Patricia puido acudir dunha forma máis regular a terapia psicolóxica. De feito, aínda que agora se atopa moito mellor, segue indo. Unha circunstancia que non sería posible a través da Seguridade Social. «Aí non te ven con frecuencia e dáme moita rabia que a recuperación teña que ver co teu poder adquisitivo. Porque eu agora mesmo gasto diñeiro na miña saúde mental, pero e aquel que non pode facelo? É moi inxusto».
O autocuidado
Está divorciada e desde hai un tempo, vive soa. «Penso que o medo á soidade tiña moito que ver. A síndrome do niño baleiro, non? Son consciente que pasar tanto tempo comigo mesma pode levarme a deprimirme», conta. Pero en pleno confinamento, todo deu un cambio. Patricia di que cambiou o foco. «Fíxate, nunha etapa tan complicada, descubrín a miña forza. Aprendín a tratarme ben. Deixei de considerarme unha persoa enferma, porque non o son. Conectando con afeccións que me apaixonan e provócanme pracer», explica.
Aínda que xa practicaba mindfulness desde antes da pandemia, fíxoo rutina. Explica que conta cunha aplicación pola que paga unha subscrición, «como un Netflix», que lle axuda moito. Tamén se afeccionou á xardinería, á pintura, e a escribir. E cando foi posible saír de casa, apuntouse a baile e a natación. Ademais, empezou a crear conexións con persoas que «me fan ben, xente que me fai sentirme querida e coa que podo falar tranquilamente». Actividades e proxectos «que me fan levantarme con ilusión cada día».
A día de hoxe, aínda que pasa «unha ITV» co seu psicólogo cada tres meses, non necesita medicación. «Cando lle contei todo o que estaba a facer ao psiquiatra, díxome que lle parecía estupendo, que seguise facendo todas estas cousas que me fan ben». Leva catro anos sen sufrir unha recaída: «Non só se pode saír da depresión, tamén previr non recaer en ela».
María, paciente de depresión: «Creo que no meu caso, o trastorno vai ser crónico, pero estou nun bo momento»
María (62) prefire non revelar a súa identidade. Non superou a depresión, pero si cre que está nun período de mellora. «Non considero que me recuperase do todo, pero si podo falar do tema sen chorar. Creo que, no meu caso, o trastorno vai ser crónico, para sempre. Pero si que estou a intentar que estes momentos de bajón sexan cada vez máis curtos ou espazados».
Empezou a sufrir este trastorno moi mozo: «Levo practicamente toda a vida con depresión». Enumera momentos puntuais nos que a sufriu con máis intensidade. «Un foi aos 19, outro aos 35 e o último, hai tres anos». E cre que no seu caso, existe certo compoñente xenético. «Levo toda a vida intentando sabelo. Preguntei a varios profesionais e ninguén soubo contestarme de certo, pero o meu pai tamén era depresivo e morreu por iso hai moitos anos».
O detonante do seu primeiro episodio depresivo foi a mala relación que tiña coa súa nai. «De desvalorización. Cando me tiven que enfrontar ao mundo, na adolescencia, sentía que non estaba preparada. Non me sentía forte nin competitiva. Para ela todo facíao mal, non era o suficientemente boa, sempre había outra persoa mellor que eu. Por iso tiña baixa autoestima».
Esa percepción de si mesma foi trasladada ao longo dos anos a outros ámbitos da súa vida. «Trasladeino cun xefe, un amigo, unha parella, a todo, porque o levo dentro». Di que agora o ve e explícao con claridade, pero non foi doado descubrilo. «Encantaríame resolver isto cando tiña 20 ou 30 anos, pero non se deu ou non fun capaz. Se cadra non era o momento e si o é agora, porque teño máis experiencia e unha visión de vida que non tiña cando era máis mozo».
Ademais, remarca que se atopa nun momento bo grazas a que ela mesma buscouse máis alternativas que as que lle proporcionaba a sanidade pública. «Non quero entrar en política, pero danme unha cita de psicoloxía cada seis meses, é imposible recuperarse con ese sistema», lamenta. Foi ela a que lle derivou a unha asistenta social en Lugo e esta, á súa vez, recomendoulle Feafes. «Grazas a eles saio da miña cama, da miña casa e socializo. Formo parte de dous grupos que eles teñen, xustamente, con ese fin. Porque cando un padece depresión, non ten ganas de nada, iso é un gran logro; e eles axúdanme moito con iso».
María está nunha etapa na que ve a saída. «Hai que ter forza de vontade para atopala e sostela. Ser honesto cun mesmo, porque se un non sabe ou que está a pasar ou tápao, é imposible. Ese é a miña mensaxe final, que hai que ter fe nun mesmo», conclúe.
As claves da depresión
Gualberto Buela-Casal, catedrático de Psicoloxía Clínica e presidente da Asociación Española de Psicoloxía Conductual, explica as claves da depresión.
Pódese curar a depresión?
«Sen dúbida. Ten tratamento, aínda que o resultado final e o tempo necesario dependen do tipo de depresión, da comorbilidad (padecemento doutros trastornos de xeito simultáneo) e da cronicidade, é dicir, do tempo transcorrido antes de iniciar o tratamento», indica.
Que abano de tratamentos existe?
O catedrático expresa que, a día de hoxe, cóntase cun importante catálogo de tratamentos psicólogicos e farmacolóxicos para abordar a depresión. «A elección vén determinada pola avaliación dos síntomas e o consecuente diagnóstico diferencial».
En función diso, pódese aplicar terapia cognitivo conductual, de solución de problemas, activación conductual, terapia interpersoal, farmacolóxica, etcétera. «E, por suposto, estas opcións pódense combinar», engade.
Son posibles as recaídas?
«Si. As recaídas son bastante frecuentes», confirma Buela-Casal. Engade que a terapia psicolóxica máis eficaz para que iso non suceda é a cognitivo conductual porque «se fai unha intervención máis guiada polo diagnóstico diferencial da sintomatoloxía». E proporciona un exemplo: «Se un paciente identifica os fracasos da vida persoal, social e profesional como propios (causa interna), e os éxitos atribúeos a factores externos ou ao azar, ten unha alta probabilidade de recaída se só se trata a depresión e non se cambia o seu estilo atribucional».
É posible previr a depresión?
«Sen dúbida, ter un estilo de vida saudable afecta á prevención de múltiples trastornos, tamén a depresión», confirma o experto. Desta forma, proporciona varios factores para ter en conta:
- Evitar a soidade e ter actitude positiva ante a vida. «Resulta importante ter relacións sociais e non culpabilizarse por todos aqueles fracasos persoais ou profesionais. Como se adoita dicir, ver a botella media chea», explica o experto.
- Non rumiar os problemas. «É un factor moi importante para previr a depresión e a inquedanza». Ademais, resalta a importancia de tomar decisións «e darse conta de que non facelo e seguir dándolle voltas a ese problema impide a súa solución».
- Facer interpretacións obxectivas dos éxitos e fracasos. Non atribuír os éxitos ao azar ou a factores externos e os fracasos a un mesmo. «Isto é un caldo de cultivo para padecer a depresión», asegura.
- Levar un estilo de vida saudable. Durmir ben. «Isto non implica oito horas, senón o necesario para non sufrir somnolencia durante o día», amplía Buela. Levar unha dieta sa e equilibrada, e practicar exercicio de forma regular (adaptado a cada persoa e idade).
- Evitar o consumo de substancias tóxicas. «Alcol, tabaco, drogas e outras substancias con alta porcentaxe de azucres», conclúe.
