Isabel Rojas Estapé, psicóloga: «Avogo moito por eses abrazos longos que ao principio poden ser incómodos»
SAÚDE MENTAL
A especialista en saúde mental asegura que o abrazo é o instumento «máis sanador que temos a día de hoxe»
06 oct 2024 . Actualizado á 15:10 h.«Xusto píllasme rematando de escribir a última Neurita (así se chama a neurona exploradora que vive no cerebro da protagonista do seu primeiro conto infantil). Non me deu tempo, pero non pasa nada», di Isabel Rojas Estapé mentres insignia á cámara o bolígrafo e un folio con anotacións. Coméntanos que xa escribiu varios capítulos en libros de dous integrantes da súa familia, pero que este é o seu primeiro proxecto literario en solitario. O seu pai, o recoñecido doutor Enrique Rojas, penetrou, tanto a ela como á súa irmá maio, Marian Rojas, no mundo da mente humana. Así, Necesito un abrazo (Timunmas, 2024) é o primeiro dunha colección de contos que teñen por obxectivo ensinar aos pequenos de casa como funciona a súa mente para entender tamén as súas emocións.
—Os pais deberían falar do que é a tristeza cos seus fillos?
—Non só da tristeza. Os pais deberían falar das emocións, en xeral, cos seus fillos. De feito, un dos problemas que se dan é que, como a día de hoxe os pais apenas falan delas cos seus fillos, eles non saben como xestionalas. Non podo ensinar algo que nin eu mesmo non sei. Con este conto quero aterrar as emocións dos nenos, pero tamén dos pais. Para aqueles aos que non lles gusta a psicoloxía ou non teñen tempo para ler un libro sobre ela. «Teño no meu día quince minutos para ler e estes quero gozalos co meu fillo». Pois este libro é para iso.
—Cres que todos deberiamos de ter nocións sobre psicoloxía?
—Todos. Creo que hai un mínimo que é moi necesario. No momento no que un comprende o que lle pasa a un amigo ou o que lle pasa a un mesmo, todo adquire outra dimensión. Comprender é aliviar. Pero para comprender, hai que saber, aínda que sexan nocións básicas. É algo polo que avogo moito tanto nos nenos como nos pais.
—Cústanos máis falar de emocións como a tristeza que outras máis «positivas» como a alegría?
—Non, non ten por que. O tema é que a tristeza, durante moitos anos escondeuse. É unha das emocións cuxa resposta custa máis sacala de forma natural. Tes medo ante algo e bloquéaste. Tes rabia ante algo e enfádaste. Pero a tristeza, como durante moitos anos díxosenos que non choremos, que é de débiles e unha infinidade de frases así, durante moito tempo custou que se puidese expresar e manexar. Por iso empezo esta colección de contos coa tristeza. Estar triste non é malo, nin moito menos; é sanador.
—Di que chorar limpa o corazón.
—Si. A ilustradora, Marta Orse, representouno moi ben o conto. Mostra como as bágoas limpan o corazón. É dicir, realmente chorar é unha forma de expresar esa tristeza. Outra cousa é que nos pasemos todo o día chorando ou o porqué dese choro. Non é o mesmo facelo porque se nos rompeu unha folla de papel, a facelo como Cris, a nena protagonista deste conto, porque se ten que mudar. Insisto, o choro non é malo, é unha forma de expresar emocións e é moi sanador. Agora ben, unha vez que choramos, hai que saber xestionar esa tristeza.
—Ademais do choro, como poden manifestar a tristeza os nenos?
—Realmente o choro non é a manifestación primaria da tristeza nos nenos. O primeiro que adoita ocorrerlle a eles é unha certa apatía: non ter ganas de nada. Deixar de gozar coas cousas que sempre gozaron. Non quere xogar co seu xoguete favorito, non quere comer a súa comida favorita… Íllase moito máis. Logo vén o choro. De feito, na rabia é todo o contrario, o primeiro que ocorre é o choro por frustración.
—Poden ter síntomas somáticos?
—Si, a somatización dáse tanto nos nenos como nos adultos. Vivimos algo que nos xera unha emoción e ante esta, o corpo tamén responde. Adultos que se calaron durante moitos anos, hai un momento dado no que o corpo vomita esas emocións. Se estou durante moito tempo sufrindo inquedanza, tristeza, estrés ou o que sexa, ao longo da vida vai saír en forma dalgún tipo de enfermidade.
—Que tipo de enfermidades?
—Por exemplo, relacionadas coa pel. A día de hoxe demostrouse a relación que existe entre a dermatite atópica e persoas que non se senten tan queridas. Imaxinémonos o impacto que isto xera no ser humano. Volvendo aos nenos, por regra xeral, eles responden máis as chamadas do seu corpo que os adultos. Quéixanse máis que o adulto. Pero nesa queixa, o que el ou o seu corpo está a dicir é que está emocionalmente mal. Por iso é clave que escoitemos aos nenos. «É que o meu fillo se queixa moito» ou «é que é un mequeiro». Non, ao neno está a pasar algo e estacho dicindo desa forma.
—Que importancia teñen os abrazos?
—O abrazo é en grao sumo sanador que hai a día de hoxe. É unha forma de expresarlle á persoa que che importa e que lle queres. Hai abrazos de cortesía e outros nos que un sente acollido, recolleito, comprendido e querido. Avogo moito por eses abrazos longos que ao principio poden ser un pouco incómodos, pero que de súpeto dis: «Que ben se está en brazos de mamá, papá, do meu marido, da miña muller». Non teñamos vergoña a dar abrazos porque é unha das cousas que máis nos fan conectan co outro.
—Cales son os seus beneficios a nivel de saúde mental?
—É clave a oxitocina. Esa hormona, ese neurotransmisor é o antagonista, o que nos equilibra, cando temos niveis altos de cortisol. Témolo todos os seres vivos, é unha hormona que non é negativa, pero a día de hoxe estámola xerando de forma constante e iso fainos sufrir e enfermar. A través do contacto físico, da proximidade entre persoas, xérase oxitocina, a chave mestra que baixa o cortisol. Por iso é tan importante que, se vivimos en tensión e estamos constantemente hiperalerta, saibamos como podemos xerala: un abrazo, coller da man, unha caricia… Isto nos nenos é fundamental porque son pura emoción. Que os abracemos e toquémolos, que nolo comamos a bicos.
—No libro dás consellos para axudar ao neno para «saír do bucle». Haberá quen pense: «Se eu non son capaz de saír do bucle, como lle vou a axudar a un neno pequeno a facelo?»
—Por iso creo que este libro é tan bo. Porque hai un punto no que, sendo un conto, tamén axuda aos maiores. Que importante é que os pais, os propios adultos, sexamos coñecedores das nosas emocións e como podemos utilizalas para axudar aos nenos. Pero un dos puntos fundamentais deste conto, é que a protagonista entra nese bucle de pensamentos negativos que vai xerando esa voz interior de: non podes, non vas chegar, ninguén te quere, todo o mundo vai ir. Moitas veces, esa voz interior tamén a temos os adultos e fainos moito dano.
—E como se pode saír dese bucle de pensamentos negativos?
—Para iso hai que comprar o libro (ri). Pero o punto fundamental é saber frear o pensamento e detectar algo positivo que estea a pasar nese momento. Porque no momento que detecto algo positivo, a miña cabeza non se vai ao seguinte. Non salta en modo automático a «ninguén me quere», «non son suficiente», «non vallo», etcétera.
—Detectas moito en consulta que os nenos teñan dificultades para expresar os seus sentimentos?
—Ironicamente non vexo nenos menores de 10 anos. Pero si, vexo moito pai que vén á consulta e dime: «Isabel, non sei como xestionar ao meu fillo. Non sei como axudarlle a saír do bucle, a expresar emocións…». Ante a demanda de pais que o pedían foi cando me decidín a escribir un conto. Tamén ten truco porque son nai de tres fillas e á maior, xa empecei falándolle de Neurita. Ela apenas tiña dous anos e é verdade que eu lle explicaba que ela tiña unha neurona detrás da súa cabecita, detrás a fronte, que vivía aí e coa que ela podía falar. E que se ela falaba co seu Neurita, as dúas podían aprender a xestionar eses momentos malos, de perrenchas, de medos, de tristezas…
Creo que a día de hoxe, coas redes sociais e a velocidade á que imos, pasamos por alto as emocións dos nosos fillos. Vemos que non choran, que teñen bos amigos e interpretamos que todo vai ben. E ás veces, non é así. Ollo, paremos e preguntemos. Xeremos xogos para poder axudarlles a expresarse.
—Pode axudar que os pais compartan as súas emocións propias con eles?
—Sen dúbida. É bo que os adultos manifesten emocións, tanto fisicamente como verbalmente. Non pasa nada porque chegues á túa casa e dígaslle ao teu fillo que estás triste ou que pasaches un mal día. Canto máis se fala dun tema, máis se normaliza e máis se axuda ao neno para comprender e entender que é normal que lle pase e que por tanto, pode saír desa fochanca, momento de tristeza ou de rabia.
—E a que idade se pode empezar a falar con eles de emocións?
—Desde moi pequenos. O neno non cho vai a saber expresar, pero diríache que desde que o neno nace. Momento bo? A partir dos dous anos. Empeza un pouco a coñecer e a non vivir tanto de necesidades básicas. Aí xa lle podes dicir: «Sei que che dá rabia que non che deixase xogar», «sei que estás triste porque nos despedísemos dos teus primos», «sei que tes medo porque o can era moi grande». Este tipo de comentarios, vai facilitando que o neno detecte as súas propias emocións. E logo, a partir dos catro ou cinco anos, ten que ser fundamental. Ten que ser a base do vocabulario do neno.