Repunte de casos de TCA: «Estamos a ter unha media de tres consultas de valoración por semana, algo desorbitado»
SAÚDE MENTAL
Explicámoste cales son os posibles síntomas dos trastornos da conduta alimentaria, os principais factores de risco e como se poden tratar
13 dic 2022 . Actualizado á 20:40 h.«Á hora de definir un Trastorno da Conduta Alimentaria (TCA) é importante indicar o que non é: non é un capricho, nin un estilo de vida, nin menos unha elección, senón que se trata dun sufrimento indescritible», empeza relatando Alba Martínez, terapeuta da Asociación de Bulimia e Anorexia da Coruña (ABAC). Así, os TCA son trastornos psicolóxicos graves que implican a alteracións da conduta alimentaria. A persoa afectada mostra unha forte preocupación polo seu peso, a súa imaxe corporal e a alimentación, entre outros.
Cando falamos dun TCA vénsenos á mente a anorexia ou a bulimia, pero existen outras categorías. «Por exemplo, o trastorno por atracón consiste na inxesta diaria de grandes cantidades de comida nun curto período de tempo; a vigorexia, a necesidade de gañar graxa magra xunto cunha distorsión da imaxe corporal; a ortorexia implica a unha obsesión pola comida sa...», explica Martínez.
Segundo o Manual Diagnóstico e Estatístico das Enfermidades Mentais da Asociación Americana de Psiquiatría (DSM-5), os trastornos de conduta alimentaria clasifícanse en anorexia nerviosa, bulimia nerviosa, trastorno por atracón, TCANE (Trastorno de Conduta Alimentaria Non Especificado), pica, trastornos por rumiación, trastorno por evitación ou restrición de alimentos. Ademais, empézanse a incluír novos diagnósticos como a vigorexia, a ortorexia, diabulimia —omisión da insulina para baixar de peso—, adicción á comida, e a obesidade.
Síntomas dun Trastorno da Conduta Alimentaria (TCA)
«Dependendo da categoría diagnóstica, poden darse uns síntomas ou outros. Hoxe en día a categoría non é tan importante, xa que se traballa a nivel transdiagnóstico. É dicir, centrándonos no que teñen en común: unha regulación dos seus conflitos internos a través da comida e unha insatisfacción coa súa imaxe corporal», apunta a terapeuta. «Algunhas persoas comen en exceso para premiarse ou para castigarse. Outras necesitan desesperadamente medir todo o que inxeren e así controlar algún aspecto de vida. Outras queren encher un baleiro, e hai quen necesita rituais e dietas ríxidas para verse ben e ser vistos», amplía.
En calquera caso, Martínez considera que o síntoma é aquilo que todos podemos apreciar: unha mala alimentación e unha mala relación co seu corpo, pero necesitamos comprender cal é o malestar subxacente para que a persoa actúe dese xeito.
Segundo a Guía de Práctica Clínica sobre Trastornos da Conduta Alimentaria, as manifestacións clínicas dos TCA inclúen:
— O rexeitamento ao peso normal e distorsión da imaxe corporal.
— Perda de control sobre a conduta alimentaria (con posible presenza de mecanismos compensatorios como provocarse vómito despois dun atracón).
— Alteracións psicopatolóxicas, como humor depresivo, apatía, dificultade para concentrarse, inquedanza, irritabilidade, illamento social, perda de libido, rumiaciones e/ou rituais obsesivos ao redor da comida.
— Alteracións hormonais e metabólicas.
— Amenorrea primaria ou secundaria (alteracións no ciclo menstrual).
— Hiperactividade física.
Existirían unhas causas dos TCA? Cales son os principais factores de risco?
Son moitos os factores que interveñen na súa aparición, polo que son trastornos de orixe multifactorial. Neles englobaríanse os de tipo xenético, psicolóxico, familiar, sociocultural e persoal.
«Isto é como facer un caldo, necesítanse varios ingredientes. Hai factores de risco de tipo xenético, factores de personalidade como unha autoestima negativa, elevada autoexigencia e perfeccionismo ou estilos cognitivos moi ríxidos. A nivel familiar, as estruturas familiares pouco tolerantes aos cambios tamén poden influír no desenvolvemento dun TCA, así como os límites difusos e a baixa comunicación emocional», apunta Martínez.
Non cabe dúbida de que o contexto social tamén inflúe, sobre todo se temos en conta o «bombardeo» que existe, e máis nestas épocas do ano, acerca de como deben ser os nosos corpos. De feito, a terapeuta comenta que «en consulta vemos como os pacientes, especialmente os máis mozos, teñen un sentido do seu 'eu-ideal' completamente irreal».
A que idade se adoitan manifestar os TCA?
«Aínda que os adolescentes son a principal poboación de risco, tamén se destaca unha crecente incidencia pediátrica, promovido en gran parte pola exposición cada vez máis temperá ás novas tecnoloxías e redes sociais. Onde se promoven corpos enfermos, editados e con filtros, que distan moito da realidade», alerta a terapeuta.
«En España, calcúlase que preto de 400.000 persoas padéceno, aumentando dita cifra de xeito considerable tras o confinamento. Na poboación galega, as cifras tamén están repuntando. Desde comezos de 2021, estamos a ter unha media de tres consultas de valoración por semana, algo completamente desorbitado. Acoden pacientes das catro provincias galegas, e incluso, tivemos casos nos que se desprazaban desde Asturias ou León», indica Martínez.
Segundo apuntan desde a Asociación contra a Anorexia e a Bulimia de Cataluña (ACAB), a presión social por adelgazar, as redes sociais, a necesidade de ser aceptado e a preocupación por un ideal estético delgado asociado ao éxito social, familiar e profesional poderían ser factores que poderían explicar o feito de desenvolver un TCA.
Como se pode tratar un TCA? Pódese curar do todo?
«A pesar de que todas as intervencións realízanse desde unha perspectiva multidisciplinar, incluíndo médicos, psicólogos e nutricionistas, existen diferentes dispositivos e modalidades dependendo da gravidade do cadro, desde centros de día ata ingresos hospitalarios», asegura Martínez. Engade que en ABAC, ademais das consultas con ditos profesionais, contan cun comedor terapéutico para poder traballar medos e dificultades grazas ao apoio profesional que reciben alí as persoas que padecen un TCA.
É un trastorno que se pode curar do todo? «O proceso de recuperación é un camiño longo e, sen dúbida, duro, pero que merece a pena percorrer. Ás veces este proceso vólvese moi complexo, xa que a falta de conciencia de enfermidade e de gravidade é algo habitual. Moitos pacientes chegan 'obrigados' por terceiros, mentres que outras veces, atopámonos con diagnósticos tardíos que se complicaron con moita patoloxía física asociada», confesa Martínez. «En calquera dos casos, cun tratamento adecuado e unha boa rede de apoio, pódese conseguir a recuperación total nunha elevada porcentaxe de pacientes, e con iso refírome á funcionalidade en todas as esferas da súa vida, non só en termos arcaicos de índice de masa corporal (IMC)», engade.
Desta forma, os obxectivos do tratamento dos TCA son, entre outros, conseguir e educar sobre unha alimentación saudable; tratar as complicacións físicas derivadas dunha alimentación inapropiada, mellorar o estado psicolóxico dos persoas que sofren este trastorno; proporcionar asesoramento e apoio para favorecer o apoio familiar, e previr recaídas.
Falsos mitos sobre os TCA:
- Se se estabiliza o peso, a persoa xa está curada? Non. A normalización do peso a través duns hábitos alimentarios saudables é imprescindible, pero por se só, insuficiente. Debe acompañarse da mellora psicolóxica e social da persoa.
- É un trastorno que só padecen mulleres delgadas? «Hoxe en día os TCA non entenden de xénero, idade, etnia ou clase social. Non discriminan entre constitucións delgadas, normopeso ou obesidade», aclara Martínez.
- Son os atracones exclusivos da bulimia? Non. «É moi común atoparnos diagnósticos de TCA non especificados, que presentan síntomas de varios diagnósticos».
- O trastorno por atracón é un problema de forza de vontade? «Moitas persoas aínda cren que isto é un problema de motivación e ganas, de intentalo e xa. O certo é que para moitos pacientes o feito de comportarse así coa comida, é a única ferramenta da que dispoñen para sentirse ben».
Como axudar a unha persoa querida que sofre un TCA
A falta de conciencia da enfermidade é un trazo típico dos TCA. Dáse en moitos casos, sobre todo ao comezo da enfermidade. Isto pode carretar que a persoa afectada, a pesar de sentirse mal, non sexa capaz de recoñecer a eficacia do tratamento sobre a enfermidade. Sobre todo nestes casos, a familia ten un papel destacado para axudar á persoa afectada a tomar conciencia do trastorno e aceptar a axuda profesional. Ademais, o tratamento psicolóxico dos trastornos da conduta alimentaria inclúe cada vez máis, e na medida que resulte posible, a implicación de familia e seres queridos no proceso terapéutico tendo en conta os bos resultados que presentan.
«O principal é axudar a esa persoa para tomar a decisión de recibir axuda profesional, pois isto non é algo pasaxeiro que poida desaparecer no tempo sen máis», considera Martínez. A terapeuta advirte que nestes pacientes, a comida ocupa un gran volume mental, polo que resulta de grande axuda desvinculalos dela: «Non é recomendable facerlles comentarios sobre a alimentación ou aspecto físico».
«As familias ou acompañantes deben estar moi mentalizados para recibir recciones negativas, xa que son respostas normais nunha persoa que está a sufrir. Por iso, non debemos levalo ao terreo persoal. Temos que seguir acompañando á persoa, facela rir, pero con límites claros, sen caer en dinámicas de pactos coa alimentación. O certo é que para facerse cargo dun familiar que padece un TCA é moi importante coidar a propia calidade de vida e non desgastarse no longo camiño», asegura.
A recuperación total é posible. De feito, un 70% dos afectados por TCA recupéranse seguindo un tratamento correcto. Iso si, hai que ter en conta que, do mesmo xeito que sucede con outros trastornos mentais, a duración dos trastornos da conduta alimentaria é longa, e ás veces, cambiante e flutuante en función de diferentes factores ambientais e/ou situacións estresantes.
