Fotografía da obesidade en España: «Hai moita xente que aínda pensa que non é unha enfermidade»
ENFERMIDADES
Os expertos na materia lembran que as causas non só se explican por un aumento da inxesta de comida e unha redución da actividade física
19 sep 2025 . Actualizado á 15:38 h.É un problema de saúde pública que avanza polo mundo. O sobrepeso e, en especial, a obesidade, foron gañando terreo desde 1987, cando se empezou a monitorar a nivel nacional. Segundo a última Enquisa de Saúde de España, nese primeiro ano do que hai rexistros, o exceso de peso estaba presente no 45,3% dos homes e o 33,5% das mulleres. No 2023, estas cifras sitúanse no 62,2% para eles e 48% para elas. O mesmo documento tamén detalla os números relativos á obesidade que se engloban dentro dos xenerais; en concreto, sófrea o 15,2% da poboación masculina, e no 15,1% da feminina.
Lonxe de porcentaxes, esta enfermidade é tan común como descoñecida. «Ten un transfondo cultural, no que moita xente relaciona un neno pequeno con exceso de peso con esa visión de saúde», recoñece o doutor Diego Bellido, presidente da Sociedade Española para o Estudo da Obesidade (Seedo) e xefe de Endocrinoloxía e Nutrición do Complexo Hospitalario Universitario de Ferrol, que engade: «Isto fai que, moitas veces, a poboación xeral non a consideren unha enfermidade».
Que é a obesidade?
Por definición, a obesidade é unha enfermidade crónica, complexa nas súas orixes e con múltiples factores contribuíntes. Estes poden ser intrínsecos, como a xenética ou as causas fisiolóxicas; como extrínsecos, o estrés, a nutrición, a actividade física, o nivel socioeconómico, as horas de soño ou o consumo de certos fármacos. «É unha enfermidade recorrente. Non depende tanto da vontade do individuo, senón que hai unhas causas que fan que, nas mesmas circunstancias, un teña tendencia a engordar e outro non», apunta o doutor Bellido, quen ademais destaca que non se trata dunha patoloxía estática. O exceso de peso cambia ao longo do tempo «por unha serie de condicións laborais, psicolóxicas, culturais ou da contorna familiar, que condicionan un aumento da inxesta enerxética ou unha redución da actividade física».
Demostrouse, ademais, un ambiente obesogénico que inflúe na toma de decisións alimentarias do paciente. Por unha banda, o consumo de alimentos calóricos aumentou nos últimos anos e foi diminuíndo o nivel de movemento. Aquí non só impacta o que un quere facer, senón tamén o que pode. E, por outro, entra en xogo que cada vez resulta máis doado —alertan os expertos— o acceso a ultraprocesados. Así, sobre unha base xenética que poida predisponer ao individuo, coma se dun interruptor tratásese, quen o pulsa é este ambiente.
Neste sentido, a Organización Mundial da Saúde (OMS) destaca que as transformacións nos hábitos de vida saudables dunha poboación son resultado de «cambios ambientais e sociais asociados ao desenvolvemento», que ademais se entenden mediante «a falta de políticas de apoio en sectores como a saúde, a agricultura, o transporte, a planificación urbana, o medio ambiente, o procesamiento, distribución e comercialización de alimentos, así como da educación».
Por que fálase de obesidades?
A Guía Giro, que aborda a situación desta enfermidade e asinan distintas entidades médicas, entre elas a Seedo, anima a falar de obesidades en lugar de obesidade. «Non todas son iguais, hai diferentes fenotipos. Hai persoas que teñen unha resistencia á insulina, unha síndrome metabólica, que condiciona un exceso de acumulación de graxa corporal e aumento do risco cardiovascular», exemplifica o profesional do hospital galego. Tamén hai pacientes que conviviron con esta patoloxía e que, por circunstancias médicas ou persoais, «perderon peso, pero seguen tendo un exceso de graxa», diferenza Bellido en referencia aos mal chamados «obesos sans». De igual forma, hai individuos con outras patoloxías como a síndrome de Prader-Willi; ou que teñen unha predisposición xenética desde a infancia, así como aqueles que padecen lipodistrofia ou obesidade abdominal.
O sistema de saúde considéraa unha enfermidade?
Resposta negativa, aínda que a Organización Mundial da Saúde si a considere como tal. «Describiuna como a epidemia do século XXI», lembra o doutor. Que non se valore como patoloxía limita o financiamento de tratamentos. E, aínda que se trate de «unha materia pendente», ten esperanza: «É certo que no plan de cronicidade que está a elaborar o Ministerio de Sanidade xa se fala da abordaxe da obesidade como patoloxía crónica. É un pequeno avance».
Con que enfermidades se relaciona?
Nas persoas que conviven con obesidade detéctase unha disfunción do tecido adiposo nas súas dúas funcións principais: a de almacenar o exceso de enerxía e a de órgano endocrino. Por iso, a graxa empeza a acumularse noutros tecidos como o músculo, o fígado e páncreas, o que conduce a unha alteración destes, un proceso que se coñece como lipotoxicidad.
Así, este exceso e mala función deteriora o estado de saúde e contribúe ao desenvolvemento doutras patoloxías a curto, medio e longo prazo, á vez que reduce a esperanza de vida. Existe un amplo abano de enfermidades relacionadas coa obesidade, como a diabetes tipo 2, a enfermidade renal crónica, a enfermidade hepática graxa asociada a disfunción metabólica e as patoloxías respiratorias crónicas como a EPOC ou a apnea obstrutiva do soño. Tamén o desenvolvemento de cancro de mama, colorrectal, vesícula biliar, ril ou fígado, entre outros; a enfermidade cardiovascular como o infarto, hipertensión ou dislipemia; as patoloxías asociadas coa saúde mental, como a depresión, os trastorno da conduta alimentaria, e, para rematar, as complicacións musculoesqueléticas e a incontinencia urinaria e fecal.
Como se mide?
Ata o de agora, os estudos epidemiolóxicos e poboacionais utilizaban o IMC como medida antropométrica para determinar a gravidade dunha obesidade. Segundo os seus niveis clasifícase en obesidade leve ou grao I, moderada ou grao II, grave ou grao III e dobre obesidade grave ou grao IV.
Con todo, nos últimos anos, foi perdendo terreo porque, segundo a Seedo, presenta certas limitacións para ser empregada na práctica clínica diaria. Por unha banda, non mide directamente a graxa corporal, senón o tamaño; non indica a distribución do tecido adiposo no organismo, nin ten en conta a masa muscular, e aplícase sen distinguir entre homes e mulleres. Por iso, recoméndase incluír nesta medición outras ferramentas como a circunferencia de cintura ou, preferiblemente, o cociente entre cintura e altura.
Que tratamentos hai dispoñibles?
O tratamento da obesidade debe ser multidisciplinar. Se a persoa non ten hábitos de vida saudables, debe adquirilos, e ademais, pódese sumar a terapia conductual, o uso de fármacos e, en último, caso, as opcións endoscópicas e cirurxías bariátricas.
No terreo farmacolóxico, a enfermidade experimentou un cambio de paradigma nos últimos anos. A medida que se foron coñecendo os mecanismos hormonais involucrados no apetito e o metabolismo —alterados en ningúns destes pacientes— a industria soubo onde pór o foco. Así, apareceron os agonistas do receptor GLP-1, entre os que se atopa a semaglutida, cuxo nome comercial é Ozempic ou Wegovy; os agonistas duais de GLP-1 e de GIP, como a tirzepatida (Mounjaro); e, na actualidade, investíganse agonistas triplos que combinan GLP-1, GIP e glucagón.
O doutor Bellido, que leva traballando coa obesidade uns corenta anos, puido experimentar o avance da farmacoloxía nesta enfermidade. «Sempre tivemos a ilusión de ter un fármaco eficaz, que reduza tecido graxo, que baixe as comorbilidades, que sexa eficaz a longo prazo e que preveña as enfermidades cardiovasculares e a mortalidade», recoñece. Así, os últimos medicamentos que apareceron en consulta «parece que logran todos estes requisitos», indica o experto, quen asegura que esta é a vía correcta. «Hai máis de 200 fármacos en investigación, cando no mercado agora mesmo só temos tres. Potencialmente imos ter moitos máis», adianta o especialista. Iso si, o principal limitante segue sendo o custo, xa que, cando se fala de perda de graxa e, con iso de peso, non están cubertos pola seguridade social.