Alberto Cordero, cardiólogo: «Empezamos a ver a mulleres mozos con infartos, cando antes era moi raro»

As enfermidades cardiovasculares pódense previr. A Fundación Española do Corazón sinala que, se se fixesen pequenos cambios no estilo de vida, poderíanse evitar ata o 80% de mortes prematuras por esta causa. Os piares son dabondo coñecidos: practicar exercicio físico, seguir unha alimentación saudable e abandonar o hábito tabáquico. Os tres son, ademais, fundamentais no control do colesterol.

Esta substancia graxa natural e imprescindible para a vida é, á vez, unha variable de risco cando os seus niveis se disparan. O doutor Alberto Cordero, coordinador do grupo de traballo de Dislipemias e Risco Residual da Sociedade Española de Cardioloxía (SEC), analiza un problema que afecta a máis do 50% da poboación adulta en España. 

—Cales son os principais inimigos da saúde cardiovascular na actualidade?

—Hai tres cousas moi importantes: o sedentarismo, a dieta inadecuada e o tabaco. Todo o contrario, que é comer san, facer exercicio e non fumar son as bases da prevención. Cando non cumprimos con todas, ou con ningunhas, é cando se empezan a descontrolar certas variables como son a tensión, o sobrepeso ou o colesterol. 

—De que forma contribúen a pór en risco a saúde cardiovascular en concreto, e a saúde en xeral?

—O tabaco, en si mesmo, é un factor de risco independente. É un tóxico e non hai ningunha cantidade sa. Un cigarro ao día tamén é perigoso porque ao final son moitos nunha vida. É un axente moi daniño para as arterias, xa que deriva na arteriosclerosis. Ademais, produce cancro en todos os sitios aos que se achega. Desde a boca, a lingua, a larinxe ata os pulmóns ou a vexiga. Os factores de risco poténcianse entre si, basta con ter un para que se empeore co resto. 

—Cre que se teñen máis en conta?

—Creo que houbo unha onda moi boa contra o tabaco. Desde os 70 e 80, a publicidade foise abordando. Logo creáronse as leis antitabacos, que en realidade eran para protexer aos non fumadores, pois somos maioría. Estas fixeron moito. Pero si que é certo que nos anos posteriores, rexistrouse  unha relaxación e un incremento do consumo de tabaco, sobre todo, protagonizado polas mulleres. Este tóxico segue sendo un perigo e é unha substancia que, máis aló dos impostos, non se regulou demasiado. En España, entre o 20 e o 30 % da poboación segue fumando, e nalgúns grupos de idade supérase. Son cifras altas aínda. Por outra banda, vivimos unha corrente de fomentar o exercicio e a dieta sa. Un claro exemplo ver no supermercado, no que todas as marcas de alimentación teñen a súa versión fitness. Para min, máis aló da publicidade enganosa que se poida facer a este respecto, a cal habería que auditar, penso que é unha mentalidade e educación sanitaria moi positiva, algo que sempre hai que apoiar. 

—Segundo a Fundación Española do Corazón, o prognóstico dun infarto de miocardio é peor en mulleres que en homes e unha porcentaxe maior falece antes de chegar ao hospital. Que causou esta diferenza?

—Explícano varios aspectos. Por unha banda, a muller está máis protexida polas hormonas ata a chegada da menopausa. Nesta etapa, debido aos cambios hormonais e biolóxicos, prodúcese unha aparición de moitos factores de risco que incrementan as probabilidades de ter un infarto. Por iso, por baixo dos 60 anos, é moito máis frecuente nos homes, pero a partir desta idade, as mulleres iguálanos e incluso os superan. Á parte, está o feito de que elas son máis lonxevas, e agora, en grupos de 80 e 90 anos, hai máis mulleres con infarto. Esta diferenza pre e post menopausa víase mellor antes que na actualidade, porque fuman máis e iso minimízao. Hai datos nacionais moi alarmantes que mostran como a mortalidade por tabaco ou por causas atribuíbles ao tabaco nos homes non fai máis que baixar, e nas mulleres non fan máis que subir. Isto é algo que nos preocupa moito porque xa empezamos a ver mozas con infarto ou con cancro de pulmón, cando antes era moi raro. Por outra banda, está a manifestación clínica do infarto, que non é igual en mulleres que en homes. Isto provoca que elas minimicen os síntomas ou non lles presten atención porque teñen máis responsabilidades laborais ou familiares, que acudan máis tarde, e detéctese máis evolucionado, máis grave, con máis complicacións e maior mortalidade. Para rematar, hai outras causas que son biolóxicas e non podemos loitar contra elas; ou que, cando son maiores, non saben explicar ou detectar o que lles pasa. Por iso, ás veces, tamén é un problema para os médicos independentemente de se o paciente é home ou muller. 

Dúas inxeccións ao ano para reducir o colesterol: como funciona o novo fármaco?, a quen vai dirixido?

UXÍA RODRÍGUEZ

—Que diferenzas hai entre o infarto do home e o da muller?

—O síntoma típico do infarto é unha dor opresivo no tórax, que irradia cara ao pescozo e brazos; sensación de malestar ou suor frío. A paciente nota que se pon malo de verdade. Pero, á muller, ás veces, só lle doe un brazo, ou teñen unhas suores frías que ela identifica como consecuencia da menopausa, ou fáltalle o aire e explícao cun constipado ou infección respiratoria. 

—Supoño que algo cambiaría, non?

—Claro. Estamos moito máis alerta e máis concienciados de que non hai que minimizar os síntomas atípicos. É dicir, aínda que a paciente pense que non é nada, nós temos que ser máis exhaustivos. Tanto con ela, como cos anciáns que se poden expresar peor ou ter algún déficit neurolóxico.

—Explicar o camiño do colesterol no noso corpo. 

—Dá para moito. Creo que é importante que a xente saiba que o 75% do colesterol que temos no noso sangue fabricámolo nós, e o outro 25% vén da dieta. É dicir, comer de forma moi estrita, sen apenas produtos de orixe animal, ten o seu efecto pero non vai reducir, por completo, o colesterol en sangue, xa que unha parte moi importante fabricámolo nós. O fígado elimina parte do sobrante a través das bilis e das feces. Con todo, a cantidade que non logra refugar continúa circulando polo torrente sanguíneo ata que se acumula nos tecidos como enerxía. Se a cantidade sobrante é demasiada, introdúcese onde non debe, nas arterias. E así aparece a arteriosclerosis. Son pequenas placas de colesterol, que se potencian moito pola inflamación que xera o tabaco e a diabetes. O perigo chega cando as arterias estreitan, o sangue non pasa ben, a placa rompe e forma un trombo, co infarto final.

—O malo é tan malo e o bo é tan bo como se di?

—As partículas do colesterol malo, o LDL, son sempre malas, porque é o que sobra, o que vai circulando e deposítase nas arterias. Con todo, o colesterol HDL recibiu o nome de bo porque teñen propiedades para limpar as partículas do malo. De feito, chámase transporte reverso de colesterol e a súa función é sacalo cando está nas arterias e levalo ata o fígado para que o elimine. No entanto, hoxe en día sabemos que esa capacidade non é suficiente como para protexer, ao completo, á persoa. 

—O colesterol alto pode explicar un infarto?

—Por si só, por suposto, xa que é o que fai posible que se formen esas placas de colesterol. Pero en cardioloxía, os factores de risco poténcianse. É dicir, se alguén é diabético e fuma non ten o dobre de risco de infarto, senón que ten o triplo ou o cuádruplo. A asociación potencia o efecto de cada factor. Por iso, canto máis controladas estean as variables, menos risco. 

—Se o que o organismo produce non se pode controlar, que condutas elevan o colesterol? 

—Ter unha dieta alta en graxas, presente nalgúns lácteos como os queixos ou a carne vermella. Por exemplo, aínda que é certo que un neno que está a crecer necesita máis cantidade, a un adulto abóndanlle dúas racións á semana. Tamén sobe o colesterol a graxa presente na bolería, na alimentación industrial, xa que conteñen moitísimos triglicéridos en forma de graxas pois son un moi bo conservante para os sabores. Pero, sen dúbida, o que máis colesterol ten son os vísceras como o fígado, os riles ou os miolos. 

Pilar Mazón, cardióloga: «Os produtos que axudan a baixar o colesterol poden ser un complemento, pero a maioría das veces non é suficiente»

Cinthya Martínez

—Facer exercicio elévao? 

—O exercicio, en realidade, queima moi pouquiño colesterol. Isto é algo que non se sabe. O exercicio é fantástico porque queima moitas graxas, calorías, consome azucres e baixa a tensión, pero apenas consome colesterol. Para baixalo, hai que levar unha dieta sa e, se alguén xa tivo un infarto, tomar algún medicamento vólvese case imprescindible. Neste sentido, estamos a vivir unha revolución porque cada vez contamos con máis tratamentos eficaces para reducilo. Proba diso é o fármaco inxectable dúas veces ao ano. 

—En cambio, o exercicio si aumenta o colesterol bo. 

—Efectivamente. O colesterol HDL increméntase co exercicio, cando a persoa deixa de fumar ou cando baixa de peso. É dicir, é un marcador dun estilo de vida saudable. É certo que hai habido moitas estratexias farmacolóxicas para subir este colesterol bo con fármacos, pero apenas funcionaron. Si que é certo que agora se están investigando outras moléculas, que teñen moi boa pinta, pero aumentar este colesterol bo non é unha prioridade. 

—«Nin o facemos tan ben como pensamos nin os pacientes toman tan ben as pastillas como nos din». Esta frase, que é súa, pronunciouna en referencia á aterosclerosis. Manteno?

—É verdade. Cando miras os resultados das prácticas clínicas, ver que non todos os pacientes están xenial tratados. Fáltanos moito por facer. Moitos deles non están ben controlados porque lles damos pouco tratamento ou un que é pouco intensivo. Por exemplo, hoxe en día está clarísimo que en alguén que tivese un infarto débense utilizar dous fármacos para o colesterol. Na realidade, só a metade dos pacientes cúmpreno. e logo, as persoas, que salguen con seis, oito ou dez pastillas despois dun accidente deste tipo, teñen problemas de adherencia. É máis, temos moitos datos que nos din que no primeiro ano xa non se toman nin a metade. Fáltanos concienciar neste sentido. A xente diche: «Eu non son de pastillas». Pero claro, se tiveron un infarto, non hai negociación. Iso si, fun un pouco cañero nas miñas declaracións [ri].

—Cando se expoñen varios fármacos para un mesmo paciente, sempre se fala da eficacia da polipíldora na cardioloxía. 

—Iso é. Ao xuntar tres pastillas nunha, falo máis doado, mellora a adherencia e, como consecuencia, o paciente ten menos complicacións. 

—O consumo de pastillas para reducir o colesterol incrementouse un 50% na última década. Crecen os eventos cardiovasculares ou vostedes prescríbenos máis?

—Non. Senón que a raíz de ter fármacos moi potentes, aprendemos que canto máis se reduza o colesterol, mellor. É das poucas cousas en medicamento que canto máis se reduce, maior melloría hai, os pacientes están mellor, hai menos infartos, menos ictus e morren menos. De aí, a prescrición. 

—Criticouse moito ás estatinas. Cal é a súa opinión?

—É unha fama totalmente inmerecida. Son uns fármacos moi seguros, súpers eficaces, e os que máis cambiaron o prognóstico dos pacientes. Reducen o risco de infarto, cunha incidencia de efectos secundarios moi baixa. Menos do 10% dos individuos teñen mialgias, que son dores musculares; e os efectos secundarios máis graves, como para morrerche, só se dan nun de cada millón practicamente. Penso que moi poucas especialidades teñen fármacos tan bos para cambiar o curso da súa enfermidade como é a cardioloxía, e son as estatinas. Ademais, están subvencionadas, o que as fai moi alcanzables e baratas.. 

—A Enquisa de Saúde da Fundación Española do Corazón (Esfec) revela que o 22,8% dos españois ten hipercolesterolemia; dato que chega a ser aínda máis elevado noutros traballos, como o estudo ENRICA. Neste último, só o 46,4% é consciente diso. Como é posible?

—É posible porque co colesterol te tes que facer unha analitica. Isto non doe, senón que a única forma de detectalo é cunha análise de sangue, cousa que moita xente non fai. De feito, hai moitas iniciativas para que a xente revise o colesterol e se sae alto, empezar unha prevención. Que non é cuestión de tratamentos, senón de sondar a quen teña máis risco.

---

---

---