José Antonio Marina , catedrático de Filosofía: «En política moitas veces non tomamos boas decisións porque non recoñecemos que estamos enfermos»

As enquisas revelan que os políticos son un dos problemas que máis preocupan aos españois. Pisándolle os pés á crise económica (máis resiliente que calquera de nós) e ao aceite da compra, está o clima político á cabeza das preocupacións da maioría dos cidadáns. Por diante da sanidade e o paro. «É unha opinión estraña, porque a tarefa do político é, precisamente, atopar solucións», advirte o filósofo e pedagogo José Antonio Marina , Premio Nacional de Ensaio. De adolescente, a Marina , ese profesor que se cansa de aprender e lembrar, quedou gravada unha frase dun empresario que dicía: «Hoxe pasei unha mañá espléndida. Resolvín unha chea de problemas». Esa capacidade das persoas resoltas e resolutivas mantívose sempre no «fondo de armario» da memoria do mestre, que en Historia universal das solucións. En busca do talento político insta a   a creación dunha academia que sexa capaz de transformar os conflitos en problemas.

«O pesimismo ten un prestixio que non merece», apunta Marina , que, de cara ás próximas eleccións europeas, considera que «temos todos o imperativo moral e práctico de defender o que supuxo a Unión Europea. Porque a alternativa é moi negra».

—A miúdo oímos a ameaza, pero ás veces non abrimos os ollos ata que se materializa a catástrofe.

—Ás veces, no canto de resolver o problema, trabállase máis en aplacar os síntomas, pero isto non soluciona os problemas. Se quito un síntoma de malestar nacionalista, pero non resolvo o problema, estou ao dopar, vendo a ver se se tranquiliza dándolle calquera pastilla orzamentaria, por exemplo...

—Cal é o maior problema hoxe, a realidade social ou os políticos que temos?

—O como se configurou a política nos últimos dous séculos, que pasou de ser a gran solucionadora de problemas a centrarse na xestión do poder. Os cidadáns danse conta de que os políticos están «noutro rolo» e rende a desafección xeneralizada. Nunha reportaxe emitida en televisión, preguntaban: «E vostede por que vai votar a Trump?». A contestación era: «Porque non é un político». É curioso que vaian votar para o cargo máis importante a unha persoa que non é un político. Por iso é urxente rehabilitar a función política. Esa idea devaluadora dos políticos é unha especie de virus social. Desde hai tempo, estou a traballar nunha vacina contra a estupidez. Porque as sociedades teñen unha especie de enfermidade que é unha síndrome de inmunodeficiencia social. Igual que un organismo cando ten deprimido o seu sistema inmunitario non detecta os antígenos, as sociedades deixan de percibir os axentes patógenos e non responden.

—Xulgamos mal aos políticos?

—A idea de considerar aos políticos uns lerchos é un virus social, ¡e a quen beneficia é ao virus! A idea de considerar malos a todos os políticos a quen beneficia é aos políticos malos. Ao «todos son así» e o «e ti máis» do Parlamento, o cidadán acaba por acostumarse pensando: «É o que hai. Non ten solución». E iso é algo que sempre beneficia aos malos...

—Hai solución?

—Claro que as cousas teñen solución... Claro que os políticos poden encaixar coa idea clásica de «á política debe ir a xente máis excelente, porque son os que inflúen máis na vida da xente». Interésanos que sexan os mellores.

—Como logralo?

—Necesitamos unha academia do talento político. Necesitamos desenvolver ese talento que nos pode organizar ben a vida. O talento político é o de toda a cidadanía... Esta é unha das grandes equivocacións que hai: separouse a sociedade política por unha banda (os gobernantes) e a sociedade civil por outro (os gobernados). O que hai que recuperar é que todos os que vivimos na polis somos políticos; unha parte dedícase a gobernar e outra a ser gobernada. Da conversación entre eses dous tipos de políticos deben saír as solucións. Pero se a sociedade se desentiende, ou se deixa levar polas emocións...

—Non parece doado avaliar con acerto.

—Non hai nada menos democrático e menos intelixente que o voto cativo; é dicir, que o «eu vou votar sempre ao mesmo partido faga o que faga».

—Non hai moito diso?

—Claro que hai moito diso. E é algo que nos impide exercer a crítica. Esa polarización xeneralizouse en moitos países. En España, en Portugal, en EE.UU., vemos que hai dúas metades enfrontadas que non saben colaborar. Por unhas marxes pequeñísimos, unhas veces gañan uns, outras outros, pero sempre con dificultade de colaborar. Para que saia unha conversación brillante as partes han de ser brillantes. Se a conversación é un diálogo entre xordos..., nada. Que nos acostumamos a iso é unha especie de perversión intelectual. Necesitamos unha vacina contra a estupidez política.

—Estamos enfermos, pero non sabemos que o estamos?

—Si, e chégase a extremos tremendos. Non recoñecer cal é a nosa situación é unha enfermidade do sistema nervioso seria. Non tomamos boas decisións porque non recoñecemos que estamos enfermos. O problema é dar por feito que a política debe ser a xestión do poder, esquecer que o importante é a felicidade pública, que dicían os ilustrados. É aí onde hai que traballar. Cando se esquece iso, dáse unha especie de endogamia. Sendo a profesión de político a máis complexa, onde aprenden os políticos o seu oficio? Apréndeno escalando o poder. Aprenden a escalar o poder, non a exercelo. Obama dicía que cando alguén aspira á presidencia de EE.UU. moitas veces non ten experiencia política. Na brega de campañas larguísimas é onde se aprende , pero apréndese mal. É unha aprendizaxe perversa: aí o que se aprende é o peor da política, a politiquería.

—Que distingue ao bo político?

—O gran político é o capaz de transformar un conflito nun problema, e de buscarlle solución. Cal é a diferenza? Que no conflito o outro é o inimigo, e o obxectivo, esnaquizalo. O outro formulación é: «Ti e eu temos un problema. O noso inimigo é o problema, a ver como o arranxamos». En España o que pasa é que tivemos mala educación política sempre. Basta con ver o século XIX: tres guerras carlistas, 19 pronunciamientos militares, seis ou sete Constitucións... Pero bo, que nos pasaba? E o comezo do XX, cunha guerra civil, con problemas que se expuxeron sempre como conflitos e, polo tanto, non tiveron solución, como o catalán e o vasco. Nunha democracia, os valores fundamentais poden entrar en conflito: o valor da liberdade pode estar en conflito co valor da seguridade. Quito un? Non, non é unha opción.

José Antonio Marina : «A experiencia en si non ensina nada, hai que querer aprender»

ana abelenda

—En política ten peso o compoñente emocional. Penso: «Estarei tan equivocada eu como vexo de equivocados a outros?»

—Hai que ser conscientes de que hai rumbos emocionais fortes, que non podemos evitar. Con eses rumbos, pasa como coas ilusións ópticas. Cando ves unha liña máis longa que outra e mídelas e son as dúas iguais. Fíache do que mediches e non do que estás a ver, ¡porque aí hai unha ilusión! Pois coa política o mesmo. É un proceso de coñecer as nosas debilidades. Igual que o cidadán debe ser consciente dos seus rumbos emocionais, o político debe saber que, por boa vontade que teña, en canto ocupa unha posición de poder, cambia, do mesmo xeito que cando alguén chega á cima da montaña e mira ao resto desde arriba. Afástase da xente... O que popularmente se chama ‘ten a síndrome da Moncloa', un efecto perverso e involuntario de ocupar unha posición de poder.

—En que consiste a academia do talento político que propós?

—Da boa conversación entre gobernantes e gobernados poden saír as boas solucións. Hai que coñecer os mecanismos de como se exerce o poder, os mecanismos de como se pode limitar... Os que ten a cidadanía, que non só ten o poder de votar cada catro anos. Iso debería formar parte do bo desenvolvemento do talento político. Os problemas que se nos veñen amais son moi grandes. Ursula von der Leyen falando da posibilidade dunha guerra en Europa, Macron dicindo que Francia está xa involucrada na guerra, Trump coa ameaza aos aliados da OTAN, Putin avisando do seu país está preparado para unha guerra nuclear... Oímos esas cousas e non as creamos? A comezos do século XX, había xente que pensaba que unha guerra era imposible, dados os lazos comerciais de todo o mundo. Pero en 1914 estalou unha guerra.

—Hai unha fascinación pola guerra?

—Si, pensar que a xente quere a paz non é verdade. Existe unha fascinación pola guerra. Max Scheler dixo que a guerra era o único lugar onde os Estados podían demostrar a súa gloria e a súa valía. Iso enardece as paixóns, hai unha manipulación emocional poderosísima que se debe desmontar. Ese armazón de crenzas, paixóns, odios, resentimentos, metidos na política fai que esta sexa un campo de minas. Métesche e estalan por todas partes. Se non temos a suficiente defensa crítica, pódesenos manexar con moita facilidade. E podemos cometer atrocidades.

---

---

---