Alejandro Cencerrado, analista do Instituto da Felicidade de Copenhague: «Ser infeliz é inevitable e necesario»

A felicidade é escurridiza, se a pensas vaise e en canto se ha ir apréciala. Pero pódese medir, segundo conclúe o estudo científico máis longo levado a cabo sobre a felicidade do día a día. Alejandro Cencerrado (Albacete, 1987), licenciado en Físicas pola Complutense de Madrid, e analista de big data do Instituto da Felicidade de Copenhague (Dinamarca), mediu a diario a percepción da súa felicidade 17 anos, o que lle valeu para distinguir os factores que máis afectan o seu benestar. En defensa da infelicidade é un ensaio froito dos máis de seis mil días en que avaliou a súa felicidade, que nunca se levou nin un 0 nin un 10. «O día en que comecei tiña 18 anos e agora teño 34. Entrei e saído dunha crise financeira, pasei dun Nokia a un smartphone... Hoxe podo volver a eses días e saber o que sentín o día da miña voda ou cando aquel test de embarazo deu positivo», escribe. Unha das claves do seu método é preguntarse cada noite se querería que un día como hoxe se repetise. Este traballo persoal parécese moito, revela, ao que fai no Instituto da Felicidade, que ten como labor pescudar que fai a unhas persoas máis felices que outras, que distingue ás sociedades máis felices, e orientar a Gobernos e empresas a implementar con rigor políticas de benestar. As súas conclusións poden ser tan anecdóticas como esenciais. Entre elas, unha crucial: «A nosa principal fonte de felicidade e de infelicidade é a relación cos demais». Facer un diario da felicidade a el valeulle, entre outras cousas, a modo de filtro para detectar, e tratar de eliminar, as relacións tóxicas. As raíces do estrés e a inquedanza, da pandemia da saúde mental, revélanse neste exame preciso, esixente, que golpea a mercadotecnia da felicidade ultraprocesada e revela as fontes do malestar: desde o paro ou os horarios e a contorna laboral á nosa relación de parella. Cencerrado estuda como nos afectan a desconfianza cara aos demais, os pais emocionalmente inmaturos, a soidade, unha sociedade perfeccionista e tensa ou a felicidade do conxunto da poboación. Os resultados son dispares entre uns países e outros. Pero «a felicidade nórdica non é só un clixé», asegura. Interesante o estudo masivo, que recolle o analista, levado a cabo en 40 países para o que se deixaron perdidas 170.000 carteiras nas rúas. É rechamante a diferenza na devolución de carteiras entre España e Dinamarca.

 —A felicidade, entón, pódese medir?

—Si. A felicidade pódese medir. Se che pregunto se o día foi bo ou malo, poderás dicirmo. Se foi malo, pódesme dar unha idea de por que o foi, e igual ocorre co bo. Todos os días nos levantamos sabendo se a nosa vida nos gusta ou non. O que facemos no Instituto da Felicidade, onde traballo, é aproveitar ese coñecemento que temos, que é subxectivo, pero tamén é claro.

—Non tan claro... Se uno non mide a súa felicidade, non sabe ben se é feliz ou non. E tendemos a edulcorar o pasado.

—Si. A memoria tergiversa os recordos. E, ao final, o noso cerebro está feito para sobrevivir, non para ser feliz. É como cando estás angustiado e pensas naquela viaxe a Indonesia... e dische que entón eras máis feliz. Pero a memoria selecciona só o que lle interesa, antes podías ser máis feliz nuns aspectos, noutros non. Cando me mudei de volta de Copenhague aquí [a España], os tres primeiros meses era feliz con calquera cousa, pero agora acostumeime...

—O que se ten non se valora? Uno non é capaz de valorar o que ten ata que o perde?

—Si, pero non podemos (e isto é algo no que os libros de autoaxuda fallan, creo) dicirnos iso de: «Se tes todo para ser feliz, por que non che centras niso?». Adaptámonos a todo, e esta é unha das pezas crave das dinámicas da felicidade. Non podemos lamentarnos de non valorar o que temos, porque isto é algo normal.

—A felicidade, advirtes, necesita desacomodos, cambios, sorpresas.

—Si. Un dos mellores exemplos é o que pon o filósofo André Comte, que dicía que pensaba: «Un cego, se lograse ver, sería feliz e, en cambio, eu intento ser feliz a diario por ver e non podo». Isto é así aplicado a toda na vida... É a felicidade por contraste. Valoramos a tranquilidade só despois do estrés.

—Que é ser feliz por contraste? Nun exemplo.

—Creo que se reflicte ben no exemplo da saúde. Os días nos que valoras estar san son os que veñen despois dunha enfermidade. E eses días dische: «Pero por que non gozarei eu todos os días de estar san?». Porque non se pode, porque che adaptas, porque é necesario o contraste coa enfermidade. Na pandemia sentímolo cando tivemos que encerrarnos en casa, pensamos que foramos felices sen darnos conta.

—Canto nos inflúe o clima?

—Tamén é necesario o contraste. Cando vivía en España, antes de irme a Copenhague, o tempo nunca aparecía no meu diario como unha fonte de felicidade. Con todo, cando me mudei a Copenhague, o sol empezou a aparecer como unha fonte enorme de felicidade. En Copenhague é duro o inverno, por iso, en canto sae un raio de sol, ¡xa non necesitas máis para ser feliz! Nun estudo que fixo Kahneman, premio Nobel, preguntou á xente que vivía en EE.UU. con pouco sol como de feliz cría que era a xente que vivía en California; e respondían que máis felices que eles. Con todo, os de California ¡eran menos felices! Isto é o que se chama o focus illusion: cando che centras no bo que é algo, tendes a sobrestimar o bo que é.

—«As persoas que nos fan sentir mal raramente cáusannos algún ben», advirtes. Quen ben che quere non é aquel que che fai chorar?

—A relación cos demais é un da maiores fontes de felicidade e de infelicidade que hai. É un tema crucial. Se alguén nos fai mal con esa filosofía de «se non cho digo eu, non cho vai a dicir ninguén» son os pais. Os pais temos a teima de dicir iso...

—Ou o «dígocho polo teu ben»...

—E é malísimo. Mellor non dicilo. Grazas a ter un diario, puiden comprobar que iso que me din «polo meu ben» non me fai ningún ben. Ou que xuntarme con esa parella de amigos que adoitan criticar a outros non me fai sentirme mellor, senón que mina a miña autoestima.

—Que facemos para soportar a esas persoas que nos achegan pouco?

—É difícil. Co meu diario, aprendín a non estancarme en relacións tóxicas, que me facían mal. Cando levo tempo cunha persoa e despois dun ano non me fixo feliz, é o momento de empezar a cortar a relación. Intento afastarme das persoas que non me fan feliz. É importante darse conta do efecto que outras persoas teñen na túa autoestima... Porque, en canto dásche conta, a situación mellora.

—O insomnio afecta á nosa felicidade, como os horarios laborais.

—Eu falo da sociedade tensa. Púxenme a analizar cunha base de datos de Europa que diferenciaba aos empregados que sufriran inquedanza dos que non; e os horarios laborais son cruciais. España é o peor país de Europa nisto. Ter máis traballo non che fai traballar máis horas; o que che fai traballar máis é a falta de confianza. A falta de confianza do xefe, a falta de flexibilidade, é o que afecta á inquedanza.

—Ter mellores horarios fíxoche máis feliz en Dinamarca?

—Si... Máis que facerme feliz, saber que o meu xefe confiaba en min aumentou a miña autoestima. Non ter que estar continuamente demostrándolle que estaba a traballar fíxome sentirme digno da súa confianza, algo que non sentira nunca en España.

—A infelicidade é necesaria?

—Si, ser infeliz é inevitable e necesario. E é unha mensaxe necesaria nunha sociedade na que sentirse infeliz parece que é ser un perdedor. Iso xera problemas. Desde que tiven ao meu fillo, hai un ano e medio, non son máis feliz. Son máis infeliz, e é algo que a xente ten problema en recoñecer. Que che faga infeliz non significa que o queiras menos. Pensar que ser infeliz é ser un perdedor lévanos a non ser sinceros e a soportar as miserias a soas. Pero ao final todos temos a autoestima baixa. E levar este problema a soas lástranos.

—A felicidade ten unha parte de esforzo, de sacrificio?

—Si. Un exemplo de que o sacrificio é importante tíveno no Camiño de Santiago. O segundo día esnaquiceime a perna, porque non estaba acostumado andar. ¡Aínda quedaban sete días para chegar a Santiago! A pesar do sacrificio que fixen, nunca sentira unha felicidade tan grande sentándome a comer nun pobo perdido de Portugal. Outra vez, felicidade por contraste.

—Hoxe somos adictos ao pracer, sinalas. O pracer non dá a felicidade?

—Non. Non buscamos a felicidade a longo prazo. Cando che comes unha hamburguesa ou fumas un cigarro, buscas unha recompensa momentánea...

—Pero ás veces a felicidade é máis duradeira que outras. Saír de festa dáme pracer inmediato e resaca. En cambio, perder unha tarde cunha amiga dáme un pracer duradeiro, sen resaca nin inquedanza posterior. «Un crecente número de investigacións mostra que o menos eficiente para reducir a soidade é tratar de unir á xente a través de acontecementos sociais», sinalas no libro. 

—Hai dous tipos de felicidade. A que eu mido, diaria, e outra que é a satisfacción coa túa vida; a cognitiva. Cando medimos que diferenza ás persoas satisfeitas coa súa vida das que non, vemos que a clave está na relación cos demais. Cando vas cunha amiga, afianzas un vínculo; ir de festa é un pracer que desaparece pronto. A fortaleza na relación cos demais é importante. O demais é pasaxeiro.

—A felicidade nórdica é un clixé?

—Non. Como sociedade o fixeron ben, souberon eliminar a bolsa de miseria que ten España, que con todas as nosas canas, terrazas e sol non logramos superar o desemprego, a pobreza. Hai que aprender dos nórdicos. A redistribuír a riqueza.

—España é un país iluso, que emborracha un pouco as súas carencias?

—Non se se polo noso pasado, parece que a liberación se volveu unha forma de felicidade. Pero creo que hai que empezar a ver unha felicidade un pouco máis tépeda, que xera máis benestar a longo prazo.

—Os emocionais somos máis infelices?

—Eu creo que hai que ter intelixencia emocional. Un exemplo é comparar o amor adolescente e o amor maduro. Cando tiña 18 anos, namorábame e sentía que era o amor da miña vida, primeiro ilusionábame e despois levábame o pau, os picos eran moi altos. E afectábame moito nos meus estudos... Creo que hai que ser emocional, porque ao final a vida é iso, pero non ser tan emocional como para que iso acabe afectando o teu traballo.

—Como sabes se unha parella che fai feliz ou infeliz, que hai que valorar?

—A relación coas nosas parellas é unha das cousas que máis afectan á nosa felicidade. Todos aprendemos sobre o amor do que nos contaban os nosos amigos, das películas... e iso xera a falsa idea de que estar namorado é ser feliz todo o tempo. A felicidade dura un tempo cando che namoras, uns sete meses, pero a partir de aí se estanca, e entón trae tantos momentos bos como malos. A cuestión é: Debemos agardar do amor ser felices todo o tempo? Eu creo que non.

---

---

---