O municipio presume de patrimonio relixioso e a minería foi determinante no seu desenvolvemento
18 feb 2024 . Actualizado ás 23:43 h.Gomesende se mece entre os ríos Arnoia e Deva, na zona setentrional da Serra do Leboreiro. A súa localización transfronteiriza converte a este municipio nun lugar de paso entre Portugal, o val do Miño e Celanova, comarca á que pertence. Da súa importancia patrimonial dan conta as súas igrexas e capelas, algunhas conservadas desde a Idade Media. Gomesende tivo tamén importancia mineira pola existencia de estaño e wolframio. A mina Sultana, que compartía con Ramirás, foi determinante na súa economía. O xacemento está inactivo desde 1969, pero quedan os seus restos.
SANTUARIOS
Nosa Señora do Val de Poulo. Coñecido tamén como santuario de Trasportela, alberga a igrexa parroquial do Val. O edificio, sen rematar, é barroco. No exterior destaca o dobre cimborrio, octogonal e rematado en lanterna. Ao redor da igrexa hai unha área recreativa que acolle en maio unha popular romaría. Fronte ao templo atópanse as ruínas dun casarón do século XVIII que serviu de pousada para os peregrinos. Outro centro de peregrinación mariana é o santuario de Nosa Señora dá Guía. En xuño acolle a tradicional procesión dos fachos da patroa dos emigrantes e os refuxiados. Exteriormente, este templo é máis sinxelo que o de Trasportela e do seu interior destaca o retablo, que representa a fuxida a Exipto . Data do século XVI e sufriu varias remodelacións e ampliacións. Ademais dos santuarios, Gomesende conta con outros exemplos de arquitectura relixiosa como son as igrexa de San Pedro de Poulo e San Lourenzo de Fustáns, ambas as barrocas na súa maioría. A estas hai que engadir as capelas das Angustias do Viso e San Antonio, en Fustáns.
MIRADOIRO
Santiago do Viñal. Esta contorna ten unha importante connotación histórica. Desde alí contémplase o val onde, segundo conta a tradición, reuníronse no século XII os reis Fernando II e Alfonso I de Portugal para solucionar as súas disputas territoriais. Ademais, a súa contorna ten mesas e bancos de pedra, fonte e grellas. Está ao lado da capela de Santiago e da paisaxe destacan os carballos centenarios. En leste mesmo enclave, a poucos metros no medio do monte, atópase a Cruz do Viñal.
ETNOGRAFÍA
Hórreos do Outeiro dá Guía. Xunto á igrexa e santuario da Guía hai once hórreos de madeira e granito que foron restaurados no ano 2009. O proxecto íase a completar co soterramento do cableado, que segue pendente. O Concello adquiriu os hórreos aos seus propietarios, xa que estaban en desuso, para poder restauralos e darlles un valor turístico.
SENDEIRISMO
A ruta do río Arnoia. Con saída e chegada ao Santuario Nosa Señora do Val, este camiño compárteno os municipios de Gomesende e Ramirás. A través dos seus 16,34 quilómetros de lonxitude, a ruta é de dificultade moderada. No inicio do camiño chégase á presa de Cachón e percórrense uns dous quilómetros da canle hidráulica que desviaba a auga do río e producía enerxía para as minas de estaño da Serra do Val, tamén denominada do Seixo ou Seixival. No meandro do Arnoia, denominado Coto de Seoane, comeza o ascenso que leva aos vestixios dos Muíños dá Chancela e á aldea do Viso, onde se atopa a Capela dás Angustias. De aí chégase de novo ao Santuario de Nosa Señora do Val. Tamén se pode visitar a aldea de Escudeiros, por unha pista de tres quilómetros. Alí atópase a mina A Sultana, nos límites deste concello e o de Ramirás.