A violencia de xénero é un fenómeno que, a pesar de contar con múltiples manifestacións, tende a ser reducido a unha delas: a violencia física. Isto pode asociarse a que as súas consecuencias teñen un carácter máis visible, mentres que pode existir certa dificultade á hora de detectar outras tamén devastadoras, como a violencia psicolóxica, social, económica, sexual ou vicaria. Centrándonos na última delas, a miúdo pasada por alto, consideramos que é merecedora dunha análise detallada que facilite comprender o seu impacto e abordaxe.
A violencia vicaria defínese como a manipulación exercida por un agresor sobre as relacións que a vítima mantén con outras persoas, habitualmente os fillos. Desde a idea de que poden deixar de ser parella, pero non proxenitores, os agresores tenden a usar ás criaturas como vía de acceso para seguir exercendo control sobre a vida das mulleres.
Este tipo de abuso pode adoptar moitas formas, desde sementar a discordia entre a vítima e os seus seres queridos ata usar aos nenos como peóns nunha guerra psicolóxica. Por exemplo, un agresor pode socavar a autoridade da vítima como nai, minando a súa relación cos fillos e xerando un ambiente de desconfianza e alienación.
Un aspecto especialmente relevante da violencia vicaria é a súa capacidade para causar dano duradeiro. As fillas e fillos, que pasan a ser vítimas directas e ferramentas de control, poden experimentar unha profunda deterioración no seu desenvolvemento social e psicolóxico, véndose afectados as súas relacións interpersoais e crecendo expostos a patróns de conduta disfuncionais que poden ser aprendidos e reproducirse no futuro. Son frecuentes tamén as situacións de privación de comunicación ou contacto coa nai, triangulación, interrupción de tratamentos médicos e, nos casos máis extremos, asasinato. Todo isto xera nas mulleres un sufrimento psicolóxico inconmensurable, posto que ven sumidas no temor constante de que algo terrible poida suceder aos seus fillos, medo que facilita cesións ás peticións e manipulacións do agresor con tal de mantelos a salvo.
A violencia vicaria e as súas consecuencias susténtanse sobre un sistema que cuestiona ás mulleres e silencia á infancia, pondo en risco non só a súa saúde física ou psicolóxica, senón as súas propias vidas. Ao mirar a outro lado, e non atender a detección, prevención e intervención desta problemática, estamos a abandonar ás mulleres vítimas de violencia de xénero e aos seus fillos e fillas en man dos seus agresores. Démosle o seu sitio á voz das mulleres e a infancia, as súas vidas dependen diso, e para isto é necesaria moita máis sensibilización e concienciación no ámbito xudicial.
Pola nosa experiencia podemos dicir que, a día de hoxe, despois de ter atendido a máis de 4.000 mulleres nestes últimos anos, moitas delas con fillos, non coñecemos ningún caso onde un maltratador poida achegar nada positivo á súa prole.
Gregorio Gómez e Laura Salgado son o cofundador e a psicóloga da Asociación ALMA contra a violencia de xénero.