Os alumnos do Pondal investigan máis que estudan e desenvolven o seu talento tamén nas horas de clase
02 may 2017 . Actualizado ás 11:20 h.Piteas era un tipo curioso. Nacido en Marsella no século IV a.C., colleu a súa barca de remos de escaso calado, deseñada para custear o Mediterráneo, e foise a coñecer mundo. Foi o primeiro que sinalou a Iberia como unha península e seguiu subindo ata Dinamarca e o Ártico, onde viu a aurora boreal e o sol de medianoite. Piteas é un exemplo de motivación, talento e traballo. Por iso elixiuno a Fundación Barrié para dar nome ao seu programa para o fomento do talento e a aprendizaxe autónoma no alumnado.
O CPR Eduardo Pondal é un dos oito centros galegos elixidos para o plan piloto de Piteas. Para esta cooperativa de profesores, un centro laico que inclúe desde gardería a ESO e agora unha aula de educación especial, a innovación é algo habitual. Dos colexios que saíron nesta serie de Centros Innovadores, o Pondal está na parte máis alta, cun desenvolvemento espectacular da aprendizaxe baseada en proxectos e o traballo colaborativo.
Alí a curiosidade ten categoría de materia, porque sen esa necesidade de saber máis non se entende o traballo de profesores. De ningún curso, porque desde o primeiro momento foméntase a investigación. En primeiro de primaria, a clase de Doris está a estudar a Picasso. Dividida en grupos -nos que cada alumno ten un papel, que vai rotando- cada equipo elixe un cadro e etapa. Estudan a técnica utilizada polo mestre, as cores, as súas innovacións... e despois plásmano en algo práctico, o produto final que vai unido á filosofía de Piteas: cada grupo vai pintar o cadro que estudaron, despois farase unha especie de galería no colexio, con tenda incluída e o diñeiro recadado irá á oenegué que decidan os nenos. Deste xeito os alumnos de primeiro aprenden o currículo que lles indica a Lomce en practicamente todas as materias, ademais de fomentar a oratoria (teñen que expor un traballo), a psicomotricidade (farán unha performance con música e co seu corpo formarán o nome do pintor) e a educación en valores.
No Pondal os profesores poñen moita énfase en que os nenos aprendan a razoar e a investigar. Pero non nos enganemos, seis ou sete anos non dan para moito. Por iso están todo o intre preguntando a Doris, que dulcemente derívalles á fonte: o libro que lles pasou, a información do comprimido... É difícil acostumarse a facelo uno mesmo, máxime cando en casa hai unha familia ansiosa por cumprir os desexos antes de saber que se teñen. Polo si ou polo non, no corredor hai uns carteis que lembran aos nenos o proceso: «Vexo, penso, pregunto». É «unha rutina, unha destreza que se aprende », di Guiomar López Troncoso, a directora pedagóxica.
A por o talento
Co método SEM (en que se basea Piteas) un dos obxectivos, quizais o máis emocionante de todos, é fomentar o talento de cada un. «Se es bo nunha cousa -resume Doris-, nós fomentámolo, porque nos damos conta que che sentes mellor, máis a gusto e es capaz de traballar máis e aprender máis. Ao final, melloras en todo». Non vale iso do que vai mal en mates teña dobre ración de materia.
Permitir que o alumno desenvolva as súas habilidades serve ademais de guía para o mestre sobre que estimular en cada caso: «Detectas as capacidades de cada un, pero moitas outras cousas, porque ás veces os nenos se expresan dos xeitos máis sorprendentes», confirma Mari Vilas, profesora de quinto. Para o día da paz, a clase analizou o poema O corazón da terra de Gloria Fortes, e Vilas propúxolles aos alumnos que fixesen o seu propio poema utilizando as mesmas palabras, pero nunha orde diferente. ¡Impresionantes algúns poemas! Por non falar dos debuxos. Nalgúns detectábase claramente o sufrimento interno do alumno, unha pista que pode explicar comportamentos e serve para pór ao titor sobre un problema que doutro modo quizais nin supuña.
O Pondal leva moito tempo na senda da innovación e por iso agora vai dando pasos vetados aínda para a maioría dos centros. Por exemplo, en quinto e sexto de primaria xa non hai unha aula A ou B. O que existen son clases temáticas: aula de comunicación matemática, lingüística, científica... alí vaise acumulando coñecemento, de verdade: pirámides xigantes que valen para estudar os alimentos, monicreques que se usan ano tras ano (unha das actividades máis repetidas é crear marionetas, e escribir e representar obras con elas).
Linguas «compactadas»
Ademais, compactáronse» as linguas: galego e castelán danse á vez de quinto de primaria a segundo de ESO. En cada aula hai dous profesores (un por materia) e «imos falando como se fala na vida normal, tes conversacións en galego e outras en castelán. Os nenos nin se dan conta», explica Mari Vilas, titora de sexto.
Os alumnos xa non conciben outra forma de aprender. Recoñecen que traballan moito, pero ninguén se expón dormitar nun recuncho na hora de clase. De feito, no colexio, onde comen, o horario ás veces difumínase: «Ao mediodía aproveito para adiantar traballo», di un alumno tras ensaiar coa súa frauta.
Proxectos
Esforzo do estudante para facelo o mellor posible
En Piteas os colexios implicados comprométense a desenvolver un proxecto ao ano. Teñen que seguir a metodoloxía SEM (siglas inglesas do Modelo de Enriquecemento Escolar) que supón fomentar as intelixencias múltiples en clase a través duns pasos que teñen como misión motivar ao alumno, desenvolver o seu talento e conseguir que traballe para melloralo. A aprendizaxe é colaborativo pero tamén se fomenta a individualidade, sobre todo ao crear un produto (físico ou inmaterial) que resuma o traballo feito. «É incrible o esforzo que dedican para facelo o mellor posible», comenta Anxo Currás, titor en ESO.
Motivación
O profesor ten que ser flexible na organización
Motivar é a primeira das tarefas para o profesor. «Ás veces hai que frealos, porque non se pode facer todo o que queren», recoñece Guiomar López. No Pondal non hai apriorismos, o profesor non pode chegar a clase cunha idea do que van desenvolver: «Isto non funciona así», resume Currás. E contan un caso real: «Cando estudamos as crónicas de indias, os alumnos decidiron facer os seus textos. Como houbo varios moi bos, editámolos, así que houbo que recadar diñeiro, imprimilos e vendelos nas feiras que facemos», conta López Troncoso. Hoxe, estes libros están expostos na clase e serven de motivación para o curso seguinte: «Xa queren facer o mesmo co realismo», apunta Currás.
Todo se aproveita
«Levamos dous anos cunha liña do tempo»
As paredes do corredor de ESO están decoradas cunha liña de tempo, ideada, construída e actualizada polos alumnos de toda a secundaria. Primeiro mediron os espazos para distribuír de forma proporcional o paso do home sobre a Terra, e un tubo de plástico serve de soporte para colocar os fitos que os alumnos destacan. Xa levan dous cursos engadindo produtos, que «todos os alumnos coidan moito», algúns rechamantes como os capiteis gregos do tamaño dunha maleta e que «fixeron no taller de Arte, Artellando». Un traballo de investigación impresionante, como todo o que se ve nesta liña enriquecida cada ano: a balanza, o sextante ou as pedras bifaz. Un orgullo para profesores e alumnos.