Gloria e caída dunha miniciudad con dous cines, cinco bailes, doce tabernas, cinco ultramarinos, seis panaderías e unha funeraria
18 ene 2024 . Actualizado ás 23:18 h.Todo imperio tivo os seus anos de gloria e a súa inevitable caída. Tamén ocorreu na ría de Ferrol, onde mesmo a nai de todas as feiras galegas acabou convertida en po de estrelas. O Trece viviu máis dun século como unha miniciudad en Narón: cinco salóns de baile, dous cines, doce tabernas, cinco ultramarinos, seis panaderías, cinco ferreiros, cinco escolas, catro carpinteiros, barberías, xastres e unha funeraria. Como lembra Manuel Graña, dos poucos habitantes que quedan no Trece (Sedes), «era o gran centro comercial da comarca, era o noso Odeón».
Aquela celebración, nos seus días dourados mesmo dúas veces ao mes, está documentada polo Concello de Narón desde fai douscentos anos. Pero Manuel Graña, que ademais de vivir aquí investigou a súa historia, asegura que «pode remontarse a 1700 ou mesmo 1600, co culto relixioso a Santa Lucía». Aquela asistencia masiva ás misas levou a un intercambio de produtos, con mercadores de Madrid, Salamanca ou León. E ao redor deses postos creceron os habitantes, nunha sorte de poboado do Oeste no que había de todo ou que protagonizou episodios históricos como a Revolta dás Pedradas en 1918.
A mediados do XIX, Sedes tiña case 2.000 habitantes. Movíanse sobre todo vacas e cabalos, despois apareceron as cerámicas e produtos da canteira de cuarzo da zona que se vendían a Dinamarca . Xa no XX «a xente da feira quedaba ao cine, ao baile, aos bares, viñan os militares da Estación de Radio da Marina (A Carreira) e aquí xurdiron moitos matrimonios».
Os veciños aproveitaban a feira para lucirse: «Dous días antes ían buscar braña e toxos para telos no curral e dar a impresión de abundancia, sobre todo se había mozas casadeiras». Para a posteridade queda o anuncio en radio de 1987: «O 13 do 12 ás 12.00 no Trece traerá cola e levará rabo». Anunciaban unha vaca con dous rabos e un tenreiro con dúas cabezas, pero os mozos crían que inauguraban unha discoteca e invadiron a feira. O declive iniciouse en 1992, «antes creamos a asociación de Amigos da Feira do Trece grazas a Manuel Domínguez de Extensión Agraria, ou fixemos a primeira feira do coche usado de Galicia».
Toda esta historia foi ademais relatada por Manuel Graña nun dos episodios do libro Narón, Xuvia, Neda (coordinado por Fernando Masafret e Tomás Casal). Alí aparece a crónica dos mellores anos do Trece, incluídas as súas escolas. Ou anécdotas como a acción de os «estafadores que se dedicaban a levar carteiras que despois aparecían baleiras entre o millo».
Manuel lembra con pena «que pasamos de todo a nada, o meu pai tivo un bar con tenda, eu co meu irmán A Trasanquesa, había unha empresa de buses... o ideal é que o Concello recuperase aquela feira». Os anos de gloria relocen así como pebidas de ouro na memoria.