En Toledo, a mesquita de Bab ao-Mardum é agora é a igrexa do Cristo da Luz; dúas antigas sinagogas conságranse a Santa María a Branca e a Asunción, e a catedral aséntase sobre as ruínas doutra mesquita
26 abr 2024 . Actualizado ás 17:07 h.Nun país tantas veces visitado, no que deixaron pegada material e moral as tres relixións monoteístas, é lóxico que as igrexas, mesquitas e sinagogas fósense transformando ao ritmo das conquistas e as migracións. Por iso hai en Toledo unha mesquita do século X, a de Bab ao-Mardum, que agora é a igrexa do Cristo da Luz; dúas sinagogas dos séculos XII e XIV, baixo as advocacións de Santa María a Branca e Do Tránsito (a Asunción); e unha grandiosa catedral, do século XIII, que se asenta sobre as ruínas dunha mesquita.
Toledo é un abigarrado museo de culturas que ás veces foron dominantes e outras conviviron en paz e equilibrio estable, pero sempre sen mesturarse, xa que a entidade dos seus barrios estaba moi definida e con espazos fortificados intramuros da cidade. Así se explica que a tolerancia que houbo entre as tres culturas durante a Reconquista e ata o século XIV chocase finalmente coa formación do Estado moderno, que, ao unificar e reunir todo o poder público, impuxo unha pauta común que as identidades relixiosas non puideron asumir.
A sinagoga de Santa María a Branca, bellísima no seu interior e austera ao exterior, foi construída en 1180, en estilo mudéjar, por alarifes árabes. Os seus cinco naves —separadas por catro arcadas de fustes octogonales, capiteis xeométricos e vexetais, e arcos de ferradura califal— danlle un aire de mesquita. A planta é irregular, con medidas entre 26 e 28 metros de longo, e entre 19 e 2 de ancho, con alturas diferentes que culminan na nave central. Na súa parte baixa, salvo os capiteis, carece de ornamentación, e define un espazo acolledor e excelso. Pero a parte alta, sobre os arcos, está profusamente decorada con dous frisos de yesería que no primeiro nivel son xeométricos, mentres que no segundo se tallaron arcadas polilobuladas cegas e puramente decorativas. Os teitos, independentes para cada nave, son cimbras de madeira delicadamente trazadas, que pechan un conxunto de extraordinario mérito. O hejal desta sinagoga adaptouse como presbiterio abovedado para a igrexa, no século XVI, aínda que o respecto con que se traballou permite observar a súa estrutura orixinal, iluminada por un ajimez con dous arcos de ferradura.
A sinagoga do Tránsito construíuse en 1355, con permiso de Pedro I, cando o Código das Sete Partidas xa prohibía levantar sinagogas. Máis pequena que a de Santa María, ten planta de salón rectangular, de 23 metros de lonxitude, 9,5 de ancho e 17 de altura, que, ao mostrarse nun só volume, non desmerece en grandiosidade á súa melliza. Os muros laterais son brancos e lisos ata o último terzo de altura, onde a profusa decoración ábrese cun friso xeométrico intensísimo, sobre o que trazaron unha galería de fiestras, alternativamente cegas e abertas —estas últimas con laxas caladas—, que proporcionan unha luz cenital de marabillosos efectos. A cuberta resólvese cun grandioso artesonado, de enxeñosa estrutura e deliciosa plana, que pecha un conxunto bellísimo. A cabeceira está decorada na súa totalidade, e conserva un hejal ajimezado de tres arcos, mentres na parte máis alta dá continuidade ás galerías laterais e a un ajimez aberto á luz exterior. E no exterior do recinto conserva un mikve —pozo de ablucións de auga corrente— para baños rituais. Esta sinagoga foi convertida en igrexa de San Benito pola Orde de Calatrava en 1492, e a advocación do Tránsito chegou no século XVII, cando Juan de Correa pintou o cadro que a preside.
As dúas mesquitas sufriron usos inapropiados nos séculos XIX e XX, ata que na década de 1950 foron restauradas e abertas ao público. Desde 1964, o recinto do Tránsito acolle tamén o Museo Nacional Sefardí.