Serpe venenosa con ADN coruñés

Son grandes aliadas dos agricultores pero tamén o peor pesadelo de moitas persoas desde tempos inmemoriais. Todas as serpes e culebras da nosa contorna son inofensivas pero hai unha, a víbora de Soeane (Vipera seoanei), moi frecuente aquí e só presente no norte de España, que nos pode causar máis dun desgusto, porque o seu veleno pode ser letal.

Se nos morde hai que gardar a calma. «É por unha cuestión fisiológica. O aumento da frecuencia cardíaca contribúe á distribución do veleno», afirma Ricardo Ferreiro, presidente do grupo naturalista Hábitat e herpetólogo. «É como o enchufe da casa. Está aí e cumpre a súa función, pero nunca debes meterlle os dedos dentro». Pois, basicamente, pasa o mesmo coas víboras. Só atacan cando se senten ameazadas. «Se ven algo que avanza cara a elas como a nosa man ou a cabeza dun can que vai a olisquear».

Como evitar unha mordedura? Por exemplo, extremando precaucións na hora punta. «As víboras saen a quentarse e comezan a estar activas coas primeiras horas de sol». Se xa che picou, «non hai que facer cortes, nin chupar a ferida, nin intentar coller a víbora porque o máis probable é que nos volva morder», explica o experto. As estatísticas revelan que os casos de ingresos por mordedura de víbora son moi escasos. Os ataques poden ser cen ao ano en toda España, cos millóns de persoas e de víboras que existen, así que están moi por baixo de calquera outro accidente. «É case máis doado que che toque a lotería», chancea Ferreiro. Sábeno ben os seus compañeiros David Dopereiro e Ismael Espasandín, que levan catro anos estudando a herpetofauna, en concreto, a víbora de Seoane, na Coruña, para pór en valor a biodiversidade ligada ás prácticas agrarias.

Os outros «bichos» mal chamados perigosos da zona

Conviven connosco desde fai millóns de anos e son especies que cumpren un papel moi importante nos ecosistemas, pero as súas picaduras e mordeduras outórganlles unha sempiterna mala fama. Fama que para os naturalistas está inxustificada (porque só son o seu sistema de defensa ou arma de caza), pero que para o común dos mortais é a maior dos pesadelos. Por iso, din os expertos, é importante coñecer os seus costumes, beneficios e o papel que xogan no medio natural. Iso podería evitar a maior parte dos encontros desafortunados e, ás veces, mortais. Esta é a relación da fauna supostamente perigosa que temos presente na comarca coruñesa.

Insectos

Avespas e abellas pican e causan reaccións alérxicas, pero tamén controlan poboacións doutros insectos prexudiciais e son grandes polinizadores. Garrapatas e pulgas poden ser vector de transmisión de enfermidades, pero as arañas son fauna útil, porque controlan insectos como moscas e mosquitos. E ollo coas orugas de procesionaria e outras con pelos urticantes.

Animais mariños

Só saen sinalados a faneca brava, a quenlla azul (que se pode achegar á costa no verán), as medusas e os ourizos de mar.

Anfibios e réptiles

Á parte da víbora de Seoane, salamandras e sapos secretan unhas sustancias tóxicas (se se manipulan as súas glándulas) como método de defensa. Con non levar as mans aos ollos ou á boca, chega. Son animais protexidos.

Mamíferos

Os mamíferos non adoitan xerar problemas, pero achegarse a eles pode entrañar riscos. Como norma, nunca debemos alimentar a un xabaril, nin aproximarnos a femias con crías nin a exemplares feridos. As ratas e outros roedores poden morder se se senten acurraladas, do mesmo xeito que o raposo ou o tejón. E nunca manipules un murciélago sen luvas.

Ricardo Ferreiro, presidente Grupo Naturalista Hábitat: «Nunca debemos botarlle a man a unha víbora»

Un dos mellores herpetólogos (coñecedores de réptiles e anfibios) de Galicia é o presidente do Grupo Naturalista Hábitat.

LORETO SILVOSO

Herpetólogo: dícese da persoa que se dedica ao estudo de anfibios e réptiles. É a especialidade de Ricardo Ferreiro, presidente do Grupo Naturalista Hábitat.

—Hai serpes venenosas na comarca coruñesa?

—Si. Por sorte temos unha especie que é exclusiva do noroeste da península ibérica que é a víbora de Seoane. Un animal que, para cazar, utiliza o veleno.

—Onde se localiza?

—É moi frecuente en case todo os hábitats. Por exemplo, xunto ás zonas de cultivos, espazos húmidos, dunares, claros de bosque, etc. É un animal que está presente en moitos puntos da xeografía e moi ben distribuído.

—É venenosa?

—Si. Como todas as víboras, inocula veleno ás súas presas porque a víbora é lenta, as súas presas moitas veces son roedores e son rápidos. A súa estratexia é inocular o veleno: o animal escápase, segue correndo pero, aos poucos, para, morre e é cando a víbora pódese achegar a comelo.

—Cumpre algunha función positiva na natureza?

—Si. Como todas as especies que forman parte do ecosistema teñen a súa función e o seu nicho ecolóxico. E ademais de cumprir a súa función no ecosistema, é un animal protexido.

—Está en perigo de extinción?

—As súas poboacións están por baixo do que sería desexable. Todos os anfibios e réptiles están protexidos e ademais esta é unha especie que só existe no noroeste ibérico. Non hai outro lugar no universo no que exista. Entón, somos nós os responsables de coidar esas poboacións.

—Se é tan frecuente aquí, é doado toparse con ela?

—Si, hai moitos encontros próximos ou situacións nas que estamos preto dela. Moitas máis das que pensamos.

—Está a darme algo de grima oírlle dicir iso.

—Quero dicir que, simplemente, o animal cando nos detecta, escápase. Iso é o que pasa o 99,9 % das veces que nos atopamos cunha víbora. A maior parte das veces o ser humano non é consciente de que existiu ese encontro. Antes de que as persoas a vexan medio á sombra, entre a vexetación ou no bordo dun camiño. E cando pasa alguén, a víbora retírase discretamente e a persoa nin se dá conta. Isto é o que ocorre na maioría dos casos.

—En que punto da comarca é máis doado vela?

—En calquera zona verde, mesmo suburbana, ao bordo a cidade. Pode ser en Betanzos en toda a súa contorna, por exemplo, e na Coruña, na zona de Visma, Feáns… Calquera espazo que conserve algo de vexetación e de medio natural, aí atopámosnola/atopámonola. De feito, recentemente tivemos unha actividade na zona de Feáns, porque é un sitio onde é moi abundante. Presentámoslla a veciños para que a coñecesen e visen que é un animal valioso. Os nosos compañeiros David Dopereiro e Ismael Espasandín, dous expertos que están facendo un estudo sobre elas para a universidade, capturárona e mostráronlla aos asistentes para que a xente teña conciencia de que é un valor desta contorna e tamén para dicirlles o que non hai que facer. Sobre todo, para non ter que lamentar situacións que ás veces se dan.

—E que non hai que facer?

—Nunca debemos botarlle a man a unha víbora. Atacan cando se senten ameazadas. Iso é o que hai que ter claro.