A «Herba de namorar», no Atlas de Xenoma da Biodiversidade Europea grazas a un estudo científico da Coruña
A Coruña
Existen tres especies diferentes desta planta á que se lle atribúen curiosas cualidades
08 abr 2024 . Actualizado ás 13:01 h.Os nosos xenes son pasado, presente e futuro. «Ao conxunto de material xenético (ADN) dun organismo chamámoslle xenoma. Este dános información sobre as instrucións necesarias para constituír un individuo desa especie. O estudo do xenoma permite coñecer non só o pasado da biodiversidade da terra, senón que outorga unha mirada ao futuro e ás adaptacións evolutivas que poderían facer fronte a cambios climáticos», con esta descrición a Universidade da Coruña (UDC) pon en contexto o último logro que conseguiu unha investigadora do Centro Interdisciplinar de Química e Bioloxía (CICA) sobre unha das plantas máis xenuínas de Galicia, quen non colleu algún día un ramito de Herba de namorar?
A European Reference Genome Atlas (ERGA) seleccionou a Armeria pungens ou «herba de namorar» como especie a secuenciar nun proxecto liderado por Rosalía Piñeiro, investigadora distinguida contratada no programa María Zambrano en o Grupo de Investigación en Bioloxía Evolutiva (GIBE) do CICA. «Conservar a biodiversidade transcende máis aló da protección do medio ambiente, porque os cimentos das sociedades humanas están enterrados na contorna natural. Coñecer a composición xenética de plantas e animais cos que poderiamos convivir nun futuro cun clima diferente é clave para entender posibles impactos na saúde, na dieta ou na industria do futuro. Con todo, a pesar da relevancia destas investigacións é moi pouco o que sabemos sobre os xenomas da terra, en plantas a penas hai secuenciadas 1.575 de 350.000 plantas superiores», explican desde a UDC.
Para impulsar a investigación nesta materia naceu o EarthBioGenome Project, co obxetivo de catalogar e caracterizar xenomas de toda a biodiversidade eucariota da terra nun período de 10 anos. A nivel europeo, a iniciativa opera a través do ERGA, «que traballa co fin de optimizar a produción de xenomas de referencia mediante o desenvolvemento e o intercambio de protocolos e fluxos de traballo».
No que respecta á planta común na costa galega, desde o CICA apunta que «a Herba de namorar” está rodeada de lendas que lle atribúen propiedades de namorar a outras persoas. Bastaría con introducir no peto da persoa amada unha flor desta planta sen que a outra persoa se decate de que leva esa flor na súa vestidura. O cancioneiro popular tamén recolle esta práctica nunha letra que di: “Teño unha herba de namorar, teño pensado quen á levar, na faltriqueira heicha de poñer, para namorarte a ti muller”. Ademais das calidades de namorar, atribúeselle a capacidade de aumentar a fertilidade das mulleres, acollendo tamén o nome de “Empreñadeira” por unha suposta capacidade de facilitar o embarazo. É por isto polo que é común ver en San Andrés de Teixido ofrenda de ramalletes desta herba ao santo para pedirlle un embarazo ou parir sen dificultade».
A pesar de que comunmente falamos de «Herba de namorar» coma se tratásese dunha única especie, dentro do territorio galego áchanse tres especies distintas. A máis coñecido e amplamente distribuída é a A. maríitima. Ademais, «achamos o endemismo do noroeste da península ibérica da A. pubigera e da especie A. pungens, seleccionada por ERGA para pasar a formar parte do Atlas de Biodiversidade Europea», apostilan desde o CICA.
«O nome da especie fai honra ás súas follas, moi puntiagudas. A súa área principal de distribución é contínua nas dunas costeiras do suroeste da península Ibérica, aínda que ten dúas áreas en illas continentais. A primeira é unha poboación galega de A. pungens nas illas Cíes, a 400 quilómetros da poboación máis próxima, situada ao sur de Lisboa. A segunda está formada por varias poboacións nas illas mediterráneas de Córsega e Sardeña», precisan.
A presenza desta especie en o Mediterráneo e en Cíes, engaden, «supón unha importante disxunción na súa área de distribución. Esta particularidade animou á investigadora Rosalía Piñeiro a indagar sobre a historia desta planta e a súa distribución, combinando datos xenéticos clásicos e modelos de nicho climático. Neste exercicio observou que as poboacións corso-sardas de A. pungens proceden dunha colonización recente desde Portugal, probablemente mediada pola afinidade climática entre ambas as rexións en termos de temperatura e humidade».