Rafael Gómez, experto en obesidade: «Temos o páncreas de Pedro Picapiedra e estamos a tomar dónuts industriais»
VIDA SAUDABLE
O endocrinólogo desenvolveu unha dieta flexible e adaptou que permite baixar de peso de xeito sostido, sen o risco dun efecto rebote e sen complicacións
30 abr 2024 . Actualizado á 14:19 h.A obesidade é unha condición tan prevalecente que, entre os expertos, está considerada como a pandemia deste século. Aínda que o sistema español non a recoñece como unha enfermidade, a obesidade está relacionada con numerosas patoloxías, entre elas, ao redor de douscentos tipos de cancro. Esta falta de recoñecemento dentro da lista de enfermidades supón un obstáculo para os tratamentos. Pero non é o único. A gran dificultade a nivel médico consistiu en deseñar unha estratexia terapéutica baseada en hábitos de alimentación e actividade física que as persoas poidan soster ao longo do tempo. Unha dieta que teña en conta como é o día a día dos pacientes, que non estea pensada como unha intervención a curto prazo, senón como un estilo de vida que se axuste ás necesidades das familias.
Isto é o que se propoñen o doutor Rafael Gómez e Blasco e o seu equipo. Gómez forma parte da xunta directiva da Sociedade Española para o Estudo da Obesidade (SEEDO), é director académico da Federación Centroamericana e do Caribe, México, Colombia e Ecuador de obesidade e metabolismo (FECCOM) e representante para Europa da Federación Latinoamericana de Sociedades de Obesidade. Leva tres décadas desenvolvendo o que hoxe se coñece como dieta FAFO (Flexible and Friendly For the Overweight, polas súas siglas en inglés). Un enfoque baseado na flexibilidade e a facilidade para que o paciente poida levalo a cabo. Agora, o equipo liderado por Gómez publicou unha guía para adoptar este patrón alimentario de precisión e personalizado.
—Que características ten a dieta FAFO?
—A súa particularidade é que é unha dieta contextualizada, que se preocupa pola situación do paciente a nivel socioeconómico e familiar e de onde proveñen, para poder facerse moi a medida. Se a persoa ten pouco diñeiro, expomos alternativas que custen pouco diñeiro. Se non te podes permitir unha pescada ou un bacallau, igual podes comer máis sardiña ou cabala. Todo isto aumenta as probabilidades de que o paciente se adhira á dieta.
Que é a dieta FAFO
«Podemos definir a dieta flexible FAFO (Flexible And Friendly For the Overweight), como o conxunto de medidas que abarcan, no paciente, varios dos cambios fundamentais na súa vida diaria, non soamente o aspecto nutricional, aínda que o acrónimo do seu nome, así o pode parecer», explica a guía. Esta dieta permite a unha persoa perder aproximadamente entre medio e un quilo á semana; a súa flexibilidade e accesibilidade aumentan o cumprimento por parte do paciente e tamén incrementan a adhesión de todo a súa contorna familiar.
—Que resultados se conseguen con esta dieta?
—Foi avaliada por investigadores da Universidade Complutense de Madrid e considerárona a mellor dieta do mundo, porque se logra unha perda de peso formidable, duradeira, unha mellora nos valores non soamente de peso e medida de cintura, senón en todos os valores bioquímicos: glicosa, colesterol, triglicéridos, resistencia á insulina e hipertensión arterial. E os pacientes quedan agradecidos por poder manter os seus costumes e porque é moi económica.
—Que vantaxes ten con respecto a outras dietas?
—Eu son un defensor dunha alimentación natural, como a mediterránea ou a atlántica, pero hai dous aspectos nos que a dieta FAFO é absolutamente imbatible. Un é a adherencia. Se unha persoa quere facer unha dieta para adelgazar, pero ten que facer para toda a súa familia unha comida diferente, é complicado. Entón, aquí, o que se propón é unha alimentación axustada a toda a familia, adaptando as calorías ás necesidades de cada un. En segundo lugar, é unha dieta que calquera pode manter, desde o punto de vista económico. Hai que ter en conta que o gran problema de dietas como a mediterránea ou a atlántica é que son custosas. O aceite de oliva volveuse difícil de pagar, o peixe tamén. Entón, poder adaptalo é importante.
—A pesar da flexibilidade, a dieta FAFO recomenda evitar determinados produtos...
—Si. Sen ser demasiado dogmáticos, tense que intentar evitar todo o que sexa ultraprocesado, que teña azucres engadidos, que sexa moído ou licuado. Hai que ter en conta que nós temos o páncreas de Pedro Picapiedra e estamos a tomar un dónut que foi industrialmente procesado. Entón, o páncreas non está preparado para iso. Segue sendo o mesmo que hai 500.000 anos, está feito para cortar encimas e dixerir unha raíz, non un dónut que se absorbe de xeito inmediato e produce un pico de glicosa enorme cun disparo da insulina. Ese é o problema. Por iso, os ultraprocesados hai que eliminalos e nesta categoría atopamos as bebidas azucradas, os refrescos, as galletas, as patacas fritas conxeladas, as hamburguesas. Non están incluídos nesta lista procesados como os botes de legumes, que poden solucionar a alimentación cando a persoa non ten tempo. É dicir, non fai falta que vaias ao mercado e compres todo natural da horta.
—Como ve o panorama da obesidade actualmente?
—O crecemento da obesidade nos últimos anos é exponencial. Isto quere dicir que en algo nos estamos equivocando. Non atopamos a fórmula para que esa pandemia deixe de crecer. Fixemos bastante, pero nos toca romper algo para cambiar o panorama. No caso de España, se contamos os pacientes que teñen sobrepeso e obesidade, chegamos a máis dun 40% das persoas. Case unha de cada dúas teñen sobrepeso ou obesidade. Temos que facerlles máis doado a perda de peso. Cremos que achegándonos ao terreo do paciente, entendendo como son os seus costumes, a súa alimentación e o exercicio que realiza, estamos a conseguilo.
—Como se chegou a esta situación na que tantas persoas teñen sobrepeso?
—Con diferenza absoluta, a principal causa é a ambiental. O ser humano ten que alimentarse de pequenos mamíferos, de bagas ou de raíces para ir mantendo o seu combustible, porque a evolución levou a facerse resistente á insulina e, por tanto, o seu corpo acumula graxa para momentos difíciles. Pero desde a industrialización, na maioría de países hai unha gran produción de alimentos. Entón, o ser humano acostuma comer de máis e empeza a acumular graxa. O problema está en que neste momento, non necesitamos ese acúmulo de graxa nin esa resistencia á insulina. O que produce é obesidade e sobrepeso, porque a insulina é unha hormona que favorece o apetito, e o acúmulo de graxa a nivel visceral e abdominal, xerando moitísimas comorbilidades que a acompañan, entre elas, 200 tipos de cancro. Logo, existe o factor xenético, pero non ten tanto peso na nosa contorna.
—Que consecuencias ten a obesidade na saúde?
—A obesidade debería recoñecerse como unha das enfermidades non transmisibles que son as responsables do 70% das mortes no mundo. Son as enfermidades cardiovasculares, o cancro e a diabetes, entre outras. A obesidade debería estar incluída, porque xera diabetes, problemas cardiovasculares, problemas do aparello locomotor, problemas psicolóxicos, dixestivos, de autoestima e preto de 200 tipos de cancro.
—No último tempo, medicamentos como Ozempic foron unha revolución para os pacientes. Cal é o rol da farmacoloxía no tratamento da obesidade?
—O tratamento farmacolóxico é, para moitas persoas, fundamental. O problema é que estes tratamentos non están subvencionados para pacientes con obesidade. Estes inxectables son tremendamente custosos e moitas persoas non llos poden permitir. Pero xogan un papel determinante e poden axudar moitísimo. De todos os xeitos, requírese dun apoio nutricional e psicolóxico para que esta pandemia da obesidade resólvase. Con liraglutida ou semaglutida soa, non facemos nada, porque o paciente vai experimentar unha perda de peso espectacular, de dez ou quince quilos, pero os vai a recuperar inmediatamente despois do tratamento. O que se busca é que isto estea no contexto dun cambio de hábitos.
—Cales son ningúns dos erros que os pacientes cometen ao intentar baixar de peso?
—Un dos erros importantes é buscar que haxa unha perda de peso demasiado rápida. Isto pode ser agradable para a persoa que o necesita, pode ser motivador, pero ten problemas engadidos. Un é que esas perdas rápidas adoitan ter efecto rebote e outro é que se produce unha falsa crenza de que un domina a situación e que se pode permitir comer comida rápida porque vai seguir perdendo. Pero o organismo ten mala memoria. Se perdiches durante uns meses 15 quilos e abandonas a dieta, logo, cando queres retomar o estilo de vida saudable, o organismo xerou unha defensa coa resistencia á insulina que impide a perda de peso. Iso ocorre en obesidades refractarias ao tratamento.
—A dieta FAFO é aplicable no caso dos nenos?
—Si, perfectamente. A idea é que un neno en momentos determinados poida ter unha flexibilidade extras, no aniversario dos seus amigos ou na fin de semana. Pero se pode reeducar a toda a familia e esta dieta ten unha vantaxe moi importante que é que mellora moito todo o ambiente familiar. Iso é moi reforzador desde o punto de vista psicolóxico.