Mario Redondo, especialista en exercicio físico e cancro: «Camiñar está ben para non estar mal, pero non é suficiente»
ENFERMIDADES
O fisioterapeuta e educador físico deportivo pon en valor o movemento como terapia coadxuvante no proceso oncolóxico
18 dic 2025 . Actualizado á 13:50 h.A primeira vez que Mario Redondo (Valencia, 1989), fisioterapeuta e educador físico deportivo, tratou a unha paciente de cancro de mama metastásico no 2014, decatouse da importancia que supón o exercicio nos pacientes oncolóxicos e sobreviventes. Atopouse co que el describe como «grata sorpresa» de ver como o movemento é unha terapia coadxuvante «moi potente para mellorar a calidade de vida das persoas que están a cursar un proceso oncolóxico».
—Que papel está a adquirir o exercicio na abordaxe do cancro?
—Hai tres puntos que son claves. Un que ten que ver con que mellora a calidade de vida do suxeito. Outro que ten que ver con que reduce os efectos secundarios que produce a medicación, como por exemplo a dor articular ou a perda de masa ósea. E, para rematar, a evidencia de que a xente que fai exercicio tolera mellor a medicación e responde mellor o tratamento. Eses son os puntos craves polos cales o exercicio ten que ser parte integral dun proceso en si, do mesmo xeito que a nutrición, do mesmo xeito que o descanso, e sen dúbida a quimio ou o tratamento de elección.
—De que forma resulta beneficioso á hora de mitigar os efectos adversos?
—Axuda a preservar o óso, porque a muller no cancro de mama sofre unha deterioración moi importante da masa ósea, porque as terapias que suprimen as hormonas ao final repercuten a nivel negativo no óso. É como unha menopausa inducida. Tamén afecta a nivel cognitivo; a nivel da súa calidade do soño, a nivel da dor articular, a nivel de perda de masa muscular; incluso, o tratamento aumenta o risco cardiovascular, por tanto, tamén hai que preservar a saúde cardiovascular. O exercicio, dalgún xeito, vai axudar a intentar paliar ou frear a cantidade de efectos adversos que poden aparecer non soamente durante o tratamento senón anos despois de que este fose superado.
—Queda por avanzar?
—Si, queda bastante. E non é tanto un problema de que non haxa evidencia científica que destaque a importancia do exercicio, senón que simplemente non se lle deu a importancia nos servizos médicos, nin hai unha divulgación e comunicación, nin se comparte a importancia que ten o proceso. Ao final, o problema é que o que leva a batuta do proceso é o oncólogo médico e leste, se non lle dá a importancia suficiente, o paciente nin o coñece, nin sabe que é parte do proceso, nin lle dá a importancia que se merece.
—En que momento ten que acudir un paciente oncolóxico á consulta dun especialista do exercicio?
—Canto antes, mellor. Sen dúbida, unha vez está instaurado o diagnóstico, porque antes podemos empezar a traballar para que a persoa sufra o menos posible, pero o máis importante é durante o proceso en si. É dicir, cando a persoa está con quimioterapia, con radioterapia, cando está previo ou poscirugía, eses son os momentos máis importantes. É onde hai que darlle máis seguridade, hai que supervisar moito máis. Cando o paciente xa superou todo o proceso, está libre de enfermidade e volve un pouco á vida común, claro que ten necesidades porque segue tendo secuelas do tratamento, pero non é tan determinante ou non necesita unha supervisión de xeito tan relevante.
—Como ten que ser o adestramento para un paciente con cancro?
—O adestramento enfócase de dous xeitos. Ten unha primeira parte, fundamental, que se centra no traballo da capacidade muscular. Son persoas que perden moita masa muscular e deterióranse de xeito bastante rápido polos tratamentos que reciben. Despois, hai unha segunda parte que está enfocada en intentar manter e mellorar a condición cardiorrespiratoria ou cardiovascular así como tamén, o metabolismo, que é a capacidade que ten o teu corpo de manter as reaccións químicas para producir enerxía. O exercicio é unha ferramenta moi potente para preservar a función e a masa muscular así como para preservar a función cardiovascular e metabólica.
—Existe a idea de que estes pacientes poden estar nun estado físico máis fráxil e deben facelo con máis coidado.
—Si, pero non é realmente así. Hai que adestrar á intensidade que permita á persoa recuperarse e que poida xerar. Non é tan determinante o tratamento senón a condición física xeral. É dicir, se eras un triatleta que antes adestrabas sete horas en semana, tes unha boa condición física e, dalgún xeito, o tratamento oncolóxico non te está sentando tan mal, podes seguir adestrando a case o mesmo ritmo. Non haberá tantos problemas. Pola contra, se es unha persoa sedentaria e nunca fixeches exercicio, por moito que queiras correr, hai que ir máis amodo.
—Os pacientes teñen medo a forzar demasiado?
—Si adoita haber medo e é unha das barreiras que hai, como é normal. Aínda que no meu contexto persoal, como traballo con xente que xa vén moi informada, ese medo non é tan evidente como en xente que nunca fixo nada.
—Camiñar é suficiente?
—Camiñar non é suficiente. Camiñar está ben para non estar tan mal, pero non é suficiente para estar ben. É algo que me gusta dicir moito. Ao final, axuda a manter unha actividade diaria normal, pero cando hai un proceso oncolóxico, cando hai envellecemento, cando hai unha deterioración, camiñar non é suficiente para detelo. Fan falta máis cousas.
—Canto máis exercicio fágase, mellor?
—Non ten por que, é unha campá de Gauss. Hai unha dose mínima que é necesaria para mellorar, hai unha dose óptima que é para mellorar o máximo que se poida, e hai unha dose que é insuficiente e outra dose que é excesiva. Realmente, máis non é mellor e como ben che digo, nun proceso oncolóxico onde o paciente presenta fatiga, pode ter anemia e pode ter outras alteracións que lle impiden moverse a máis intensidade ou durante máis tempo, máis non é mellor. De feito, hai que ir de xeito progresivo.
—Nas súas redes sociais fala da importancia que ten realizar unha correcta valoración funcional do paciente. En que fíxase?
—Divido a valoración funcional en dous bloques. Por unha banda, a condición, é dicir, a forza dos diferentes grupos musculares e diferentes accións musculares, e logo, fíxome tamén na condición cardiovascular e metabólica. Para iso, facemos cousas tan sinxelas como un salto, para ver que forza ten a persoa nas pernas para aplicar e para poder desprazarse, ata a forza de prensión manual, que é canta forza ten para agarrar e é un predictor de saúde, de lonxevidade e supervivencia. E tamén test en bicicleta ou en cinta, que serve para avaliar a capacidade cardiovascular e o fitness metabólico, que aborda como está o teu metabolismo por dentro e como funciona o corpo.
—En que adóitase ver máis afectada a capacidade funcional dun paciente?
—Dentro dos diferentes aspectos que se ven moi limitados, o que máis lles prexudica é a capacidade que teñen para manter a enerxía e para producila durante un esforzo continuado. É xente que, sobre todo o máis mozo, pode facer a súa vida normal, pero teñen unha fatiga e unha dor importante que, ás veces, impídelles facer unha actividade un pouco máis intensa ou facer unha actividade que se sustente no tempo. Por exemplo, poden ir andar media hora, pero non poden estar tres horas andando porque se esgotan. É dicir, o que máis se ve afectada é a capacidade que ten o teu corpo de producir enerxía.
—Destacou en máis dunha ocasión a relevancia da capacidade mitocondrial. Por que interésalle?
—Para que se entenda. As mitocondrias son uns orgánulos que teñen a gran maioría das nosas células, e unha das misións da que se encargan é a de producir enerxía. Cando hai un proceso oncolóxico, estas estruturas deixan de funcionar ou fano mal. Ademais, o tratamento oncolóxico tamén as empeora. Así que, se un paciente ten esas fábricas de enerxía que non son capaces de funcionar de forma correcta, vai ter moitas alteracións, como é a fatiga ou a incapacidade para manter un esforzo. Tamén vai empeorar o sistema inmune, terá máis estrés oxidativo e todo isto condicionará que o resto de células funcionen peor. Ao final a mitocondria vai condicionar moito a enfermidade. É máis, hai moitísima ciencia en camiño para entender como podemos mellorala para optimizar a saúde das persoas.
—É clave en pacientes oncolóxicos?
—Si, éo. De feito, a maioría de evidencia que está a saír ultimamente vai moi encamiñada a isto. O exercicio ten a capacidade de axudar a que a mitocondria xere máis enerxía e funcione mellor. Dalgún xeito, axuda a reparala.
—Como se recupera?
—Xeralmente, o que se debería facer, que sei que é complexo, é facer unha proba incremental nunha cinta ou nunha bici, con análise de gases, o que nos vai a permitir analizar onde está a zona na que a mitocondria funciona mellor. E unha vez que a atopemos, o obxectivo é intentar que a persoa adestre, é dicir, camiñe, pedalee, corra ou nade á intensidade que determinamos que a mitocondria fai mellor a súa función.