Antonio Antela, médico internista: «Os homes heterosexuais maiores de 50 anos reciben o diagnóstico de VIH moi tarde»

La Voz

ENFERMIDADES

Antonio Antela, médico del CHUS.
Antonio Antela, médico do CHUS. XOAN A. SOLER

Tras a polémica que reavivou A Revolta, o experto en infeccións do CHUS aclara que «as persoas con VIH poden manter relacións sexuais non protexidas se toman tratamento antirretroviral»

16 dic 2025 . Actualizado á 14:39 h.

A pesar dos grandes avances das últimas décadas, que converteron ao VIH nunha enfermidade crónica coa que se pode convivir do mesmo xeito que sucede con patoloxías como a diabetes, o estigma que rodea ao virus segue presente e a información que se difunde acerca del non sempre é correcta. Tras a recente intervención do actor e director Edu Casanova nA Revolta, na que falou desta infección, o programa lanzou unha mensaxe en redes sociais que contribuíu a reavivar a polémica ao redor desta infección. A conta publicou un recorte das declaracións Casanova que aseguraba: «Indetectable é igual a intransmisible. Todo o mundo con VIH en España é indetectable. Non pode transmitir o virus de ningunha dos xeitos. Se non se di isto moito, créase un silencio e un estigma moi perigoso por medo e rexeitamento». Unha mensaxe que omite a importancia da medicación para frear a transmisión e pasa por alto a existencia de persoas con VIH que aínda non foron diagnosticadas. O doutor Antonio Antela, médico internista, presidente da Sociedade Galega Interdisciplinar da SIDA (Sogasida) e coordinador da Unidade de VIH no Complexo Hospitalario Universitario de Santiago de Compostela (CHUS), explica por que estas afirmacións non son exactas e repasa a evidencia científica que permite afirmar que indetectable equivale a intransmisible cando falamos de VIH.

—Que significa o lema «indetectable=intransmisible» desde o punto de vista médico?

—O que quere evocar este lema é que unha persoa que teña infección por VIH, que viva con VIH e que estea a tomar tratamento antirretrovírico correctamente, manterá debido a este tratamento unha carga vírica en plasma indetectable de forma continuada. Isto quere dicir que cando se lle faga unha proba de VIH e este non se detecte no plasma, poderemos afirmar que o individuo non transmite o VIH por relacións sexuais.

—En que evidencias científicas baséase esta afirmación?

—Isto foi confirmado hai anos. No 2017 publicouse a primeira parte do estudo PARTNER, no que se incluíron parellas serodiscordantes, é dicir, nas que unha das dúas partes tiña VIH e a outra non. Unha persoa era seropositiva e a outra, seronegativa. A persoa con VIH estaba a tomar tratamento e levaba polo menos seis meses con carga vírica indetectable. E eran parellas que xa tiñan relacións sen protección, non por entrar no estudo, senón porque era a súa práctica habitual. Foron incluídas 3.500 parellas en dez países de Europa. O estudo reuniu ao redor de 40 centros, un dos cales foi o Complexo Hospitalario Universitario de Santiago, no que traballamos. Seguiuse aos participantes durante máis de tres anos, ao cabo dos cales se contabilizaron máis de 70.000 relacións sexuais non protexidas. Durante ese tempo, e ao cabo desas relacións sexuais sen protección, non houbo ningunha seroconversión entre as parellas que eran VIH-negativas. Ningunha infectouse. Este estudo tivo continuación no PARTNER 2, no que se incluíu a máis parellas homosexuais. Ao final, entre os dous estudos contabilizáronse máis de 125.000 relacións sexuais non protexidas e non houbo ningunha transmisión de virus dentro das parellas. Si houbo 11 seroconversiones, pero en todas detectouse que o virus que adquirira a persoa que se infectou non era o virus da parella, senón que tivera relacións fóra da parella.

—Como se pode determinar quen transmitiu a infección a unha persoa?

—Faise un estudo filoxenético. As mostras da persoa que formaba parte da parella e que era VIH-positiva gardáranse e nestes casos comparouse esa mostra coa da outra persoa que adquiriu a infección, e viuse que en todos os 11 casos era distinto.

—A que conclusións chegaron estes estudos?

—Hai habido un metaanálisis posterior ao estudo PARTNER no que se reuniron distintas investigacións co mesmo obxectivo. Isto incrementou a mostra e seguiu sen ser detectada ningunha seroconversión en parellas estables serodiscordantes nas que a persoa seropositiva estaba a tomar tratamento antirretrovírico e tiña carga viral indetectable en plasma de forma continua.

—Que riscos supón a introdución de mensaxes contraditorias con respecto ao VIH?

—A controversia recente débese a que a mensaxe se transmitiu mal. Díxose que en España non se transmitía o VIH porque o 96% das persoas que teñen o virus están en tratamento. Isto non é así. Desafortunadamente, hai unha porcentaxe de pacientes, que son ao redor do 10% en España, que actualmente viven co VIH e non o saben. Por tanto, estas persoas non están a tomar tratamento, non están diagnosticadas e si poden transmitir a infección. Non podemos minimizar o risco de contraer VIH ou falar de que actualmente non se transmite a enfermidade no país, porque non é así. E do outro lado, cuestionar o lema «Indetectable=intransmisible» contribúe a manter o estigma das persoas que viven con VIH, de que non poden ter relacións ou ter unha vida normal, cando non é así.

—Recentemente produciuse un repunte de infeccións de transmisión sexual. Que impacto tivo nos casos de VIH?

—É verdade que non conseguimos reducir a cero o número de transmisións de VIH. No último ano houbo algo máis de 3.000 novos diagnósticos, pero isto non é porque houbese un repunte de todas as infeccións de transmisión sexual, incluído o VIH. En realidade, o VIH non ha repuntado. Vemos as mesmas cifras que van decrecendo lentamente dos últimos anos.

—O lema «indetectable=intransmisible» contribuíu á prevención?

—O lema de indetectable igual a intransmisible é unha faceta do que se deu en denominar o tratamento como prevención. Se nós conseguimos diagnosticar a todas as persoas que teñen VIH, se todas esas persoas unha vez diagnosticadas son incorporadas aos servizos sanitarios e comezan a recibir tratamento antirretrovírico, fanse indetectables. Por tanto, a carga vírica poboacional, é dicir, o virus que circula, é moito menor e isto ten un impacto directo sobre o número de novas infeccións. Ao controlar ao maior número posible de persoas que viven con VIH e por tanto reducir a cantidade de virus que circula, o número de infeccións vai ser menor. Isto demostrouse no ano 2010, nun estudo levado a cabo nos Estados Unidos.

—Que outras estratexias forman parte da prevención actualmente?

—Hai un tratamento antirretroviral que usamos en persoas que non teñen infección por VIH como prevención. Isto é o que se denomina profilaxe pre-exposición, tamén coñecida como PrEP, polas siglas en inglés. Consiste en administrar unha pastilla que contén dous fármacos antirretrovíricos. Convén aclarar que isto non sería suficiente como tratamento antirretrovírico, é dicir que non se debe dar a unha persoa que ten infección por VIH. Pero as persoas que toman esa pastilla para previr a infección por VIH, se a toman correctamente, cunha eficacia de entre o 85% e o 100% nos distintos estudos. Nós temos preto de 400 persoas recibindo PrEP na nosa unidade desde o ano 2019, que foi cando se iniciou en España o seu uso, e non tivemos ningunha seroconversión. Algunhas persoas dixeron que debido a isto, como as persoas teñen relacións non protexidas, incrementouse o número de infeccións de transmisión sexual. Porque a PrEP protexe fronte ao VIH, pero non fronte a outras infeccións de transmisión sexual. En realidade o que ocorre non é que aumenten, é que se detectan máis. Porque estas persoas veñen cada tres meses ao hospital para recibir o tratamento e de paso fáiselles un cribado de ITS. Se non viñesen ao hospital, como moitas ITS cursan de forma asintomática, existiría o mesmo número de ITS, só que estarían non diagnosticadas.

—Que grupos poboacionais están en maior risco de contraer a infección por VIH hoxe?

—A posibilidade de adquirir a infección por VIH existe en toda práctica sexual non protexida.

—Cal é o desafío actualmente na prevención do VIH?

—O diagnóstico tardío, que é algo que non conseguimos reducir, defínese como diagnosticar a unha persoa cunha infección por VIH cando xa ten sida, é dicir, cando xa desenvolveu a enfermidade, ou ben, cando ten menos de 350 linfocitos CD4 por milímetro cúbico. Os linfocitos CD4 son as células diana do VIH. A cifra normal está por amais de 700. Se diagnosticamos por baixo de 350, esa persoa ten máis risco de ter infeccións e por tanto considérase diagnóstico tardío. En España, nos novos diagnósticos dos últimos dez anos, a porcentaxe de diagnósticos tardíos segue sendo o mesmo, ao redor do 45%. Non conseguimos reducilo e isto é porque en determinados sectores da poboación non hai percepción do risco.

—Por que non se consegue transmitir a importancia deste risco á poboación?

—A poboación segue asociando o VIH á prostitución, a homosexualidade ou o consumo de substancias. Esta ausencia de percepción do risco fai que o diagnóstico sexa tardío en moitos casos, porque as persoas non acoden a facerse a proba, só o fan cando se manifesta a enfermidade. Así como os homes que teñen sexo con homes fanse a proba de forma regular porque saben que teñen ese risco, as persoas heterosexuais, sobre todo homes maiores de 50 anos, que é o grupo máis representado neste diagnóstico tardío, non teñen esa percepción de risco, non se fan a proba, e só se lles diagnostica cando chegan e ingresan por unha patoloxía oportunista.

—Quen deberían realizarse a proba de VIH?

—Se non tes unha parella estable, se tes relacións con múltiples parellas e non son protexidas, tes risco de contraer a infección por VIH, como calquera outra infección de transmisión sexual. Hai que saber que aínda que non curemos a infección por VIH, hoxe podemos controlala perfectamente cun tratamento sinxelo, unha soa pastilla ou incluso un tratamento administrado por vía intramuscular cada dous meses, ben tolerado, moi eficaz, que non ten toxicidade a longo prazo. Por tanto, deixa que a persoa faga unha vida normal e teña unha supervivencia igual á da poboación xeral. Por iso é importante protexerse nas relacións cando un non ten unha parella estable para evitar adquirilo. E de cando en vez, non viría mal que todos nos fixésemos unha proba de VIH.

—Que mensaxes deberiamos levarnos desta entrevista sobre o VIH?

—Que as persoas que viven con VIH poden ter unha vida plena e facer unha vida absolutamente normal en todos os aspectos, incluído manter relacións sexuais non protexidas, se están a tomar tratamento antirretroviral correctamente, e por iso non deben ser estigmatizadas. E que o VIH segue existindo, todos os anos diagnosticamos a pacientes.