Sonia Santos, neuróloga: «O propio paciente se culpabiliza cando sofre unha crise de hemicrania porque cre que non fixo algo ben»
ENFERMIDADES
A doutora fai fincapé en que é unha enfermidade máis prevalecente en mulleres e que a maior parte delas «teñen episodios máis intensos, duradeiros e con peor resposta ao tratamento durante a menstruación»
18 nov 2024 . Actualizado á 18:26 h.A hemicrania é a enfermidade neurolóxica máis prevalecente en España. Máis de cinco millóns de persoas padécena, das que un 80% son mulleres de entre 20 e 40 anos, segundo a Sociedade Española de Neuroloxía (SEN). Aínda que os profesionais recalcan que estas cifras poderían ser incluso maiores, xa que se considera que está infradiagnosticada e, ademais, infratratada.
En palabras de Sonia Santos, neuróloga do Hospital Clínico Universitario Louzán Blesa de Zaragoza, as características desta patoloxía poden verse modificadas segundo a etapa na que se atope a muller, «non só durante a menstruación, senón tamén no embarazo, menopausa, co uso de fármacos anticonceptivos ou de terapia hormonal de substitución; todo parece relacionado coa fluctuación e caída dos niveis de estrógenos». É un dos temas que a doutora abordou no II Seminario Lundbeck de Hemicrania celebrado en Alacante, onde diferentes profesionais trataron as particularidades desta enfermidade neurolóxica en cada capítulo da vida.
—Un cerebro nace sendo migrañoso?
—Eu creo que si. O cerebro nace con hemicrania e facelo significa que ten moita dificultade para adaptarse aos estímulos, tanto internos como externos. Os primeiros poden ser os cambios hormonais, no horario de comidas ou de soño. En canto aos externos, variacións meteorolóxicas ou unha luz moi intensa. Alguén que non ten hemicrania pódelle molestar a luz, pero adáptase; un paciente con hemicrania moléstalle moito máis, cústalle máis adaptarse e incluso esa luz pódelle chegar a desencadear un ataque. Así que si, o cerebro nace con hemicrania.
—Fala de factores desencadenamentos, que diferenza hai entre estes e os denominados síntomas premonitorios?
—Cando un paciente ten un ataque de hemicrania dicimos que non só ten dor, senón que 48 horas antes pode empezar con estes síntomas premonitorios que nos indican que o ataque empezou. Poden darse en forma de alteración do ánimo, irritabilidade, bostezos, apetito de cousas doces. E como nos imos achegando ao comezo da dor, o paciente cóntache que sente unha rixidez no pescozo, moléstalle a luz, os ruídos, e que xa empeza a ter molestias. Iso xa forma parte da crise.
En cambio, o factor desencadenamento, é que ti te expós a ese factor en concreto e desencadéase a crise. Por exemplo, no caso dos alimentos, tres horas despois tes o ataque de hemicrania. Esa é a diferenza, os síntomas premonitorios xa forman parte da dor.
—Os factores desencadenamentos poden combinarse, non teñen por que ser só un?
—Iso é. Hai factores desencadenamentos que son moi comúns a todos os pacientes con hemicrania. Sen ningunha dúbida o estrés é o máis frecuente e sófreo case o 80% dos pacientes; xunto coas alteracións hormonais no caso da muller. Hai unha gran variabilidade entre os pacientes e incluso en cada caso particular. Cando un paciente asegura que a súa hemicrania mellorou, posiblemente débase a que ese factor desencadenamento deixou de xerala. Pero si, adoita ser a suma de varios factores o que leva a desencadear un ataque. Por exemplo: hoxe durmín mal, teño moito estrés porque teño un exame, tomeime tres copas de viño porque non sabía como xestionar o estrés e entón teño hemicrania. Pero iso non quere dicir que sempre o viño vaia xerar un ataque. Iso é o que volve tolos ás veces aos pacientes e que nos custa un pouco educar.
—Mencionou os cambios hormonais no caso da muller. Podería dicirse que existe a hemicrania menstrual?
—Hai unha entidade que é a hemicrania menstrual pura que a sofren aquelas pacientes que xa teñen dor desde dous días antes do inicio do sangrado ata dous días despois. Está recollida na clasificación das cefaleas, pero non como unha entidade independente. No entanto, é verdade que existen mulleres que, coincidindo coa menstruación, teñen máis días de dor. O concepto de hemicrania menstrual pura ten uns criterios diagnósticos que a día de hoxe aínda non foron avalados como para metelos no corpo da clasificación, pero iso non quita que a maior parte das mulleres teñan crises máis intensas, duradeiras e con peor resposta ao tratamento durante a menstruación.
Entre o 18 e o 25% das mulleres teñen hemicrania durante a menstruación e entre o 8 e o 13% describen a súa primeira crise de hemicrania durante o climaterio.
—Esas crises de hemicrania mellorarían coa chegada da menopausa?
—Nunca lle dicimos á paciente que se vai a curar porque non sempre ocorre. De feito, ata que se chega á menopausa, son cinco ou dez anos nos que a muller está francamente peor. Iguala á hemicrania de adolescencia en canto a frecuencia e síntomas asociados. É verdade que a gran maioría, sobre todo cando hai un compoñente hormonal, melloran coa menopausa; pero non todas. Hai pacientes que debutan nesta etapa e xa é un reto diagnóstico en canto a tratamento, porque xa adoitan sufrir enfermidades asociadas e teñen polimedicación.
—É unha enfermidade infrarrepresentada nos homes?
—A hemicrania é unha enfermidade da muller. A día de hoxe o sexo masculino está infrarrepresentado en todos os ensaios clínicos. Un 10% da poboación son homes que teñen hemicrania e é verdade que ao home, polo que sexa, presúmeselle que vai queixarse menos de dor. Esa parte emocional permítelle máis á muller que ao home e ademais, están infrarrepresentados.
A duración media das crises de hemicrania é menor no home (32,1 horas) que na muller (36,7 horas e 44,4 horas na menstruación). Nelas, asóciase con máis frecuencia fotofobia, sonofobia, náusea e percepción anormal da dor, mentres que a aura é máis frecuente en homes.
—A hemicrania é só unha dor de cabeza?
—Para nada. O problema da hemicrania é que cando valoramos ao paciente, estudamos como está no seu traballo, na súa casa, coa súa familia e na súa vida social. Describiuse e estudado o estigma, cando practicamente ata o de agora non se fixo. Sabemos que un de cada catro pacientes con menos de catro días de dor de cabeza ao mes, de tipo migrañoso, teñen xa o estigma a miúdo ou moi a miúdo. Pode ser autopercibido. É dicir, é o propio paciente o que ou se culpabiliza porque cre que non fixo algo ben por ter un ataque, cre que non vai ser capaz de afrontar un reto no seu traballo, ou incluso non ten fillos porque lles aterra (no caso das mulleres) que empeoren durante a xestación. Do mesmo xeito que lles dá medo ter que xestionar a crianza con esas crises. Tamén hai un estigma laboral e familiar, da parella ou os fillos, que non sempre entenden o que implica a enfermidade. A combinación de todos estes tipos de estigma provoca que moitos pacientes ás veces nin sequera consulten ou non queiran ir ao médico para non exporse á sociedade a dicir que teñen hemicrania.