As novas dianas de tratamento permiten aos pacientes levar unha vida normal con mínimos efectos adversos
25 oct 2022 . Actualizado á 16:47 h.A pel é o órgano máis extenso do corpo humano. É a barreira que nos protexe do exterior e funciona como escudo protector fronte a todo tipo de ameazas. Por iso, cando ese escudo falla, a nosa calidade de vida pode empeorar de xeito súbito. Todo aquel que sufrise algunha vez un problema dermatolóxico poderao comprobar: a sensación dunha pel lesionada trae consigo unha molestia que impacta noutras esferas, desde o soño ata a concentración ou a vida social.
A dermatite atópica moderada-grave, que pode causar un proído intenso e constante nos momentos de brote, pode converterse nun factor que volve ás persoas vulnerables incluso á depresión e faias propensas a illarse socialmente. Pero grazas a avances que se desenvolveron coa investigación ao longo dos últimos anos, hoxe podemos dicir que, para moitos pacientes, a dermatite atópica non é a mesma enfermidade que era antes. A doutora Ángeles Flórez, dermatóloga e xefa do servizo do Complexo Hospitalario Universitario de Pontevedra, ilustra o panorama actual da dermatite atópica grave e traza o percorrido que a enfermidade terá nos próximos anos.
—Hai distintos tipos de dermatites e as súas causas son diversas. Que características específicas ten a dermatite atópica grave?
—Dermatite é un termo xenérico que case sempre se utiliza como sinónimo de eccema. A dermatite atópica é unha variante e trátase dunha enfermidade inflamatoria crónica que cursa con lesións que habitualmente se presentan en brotes. Pode afectar tanto o neno como ao adulto, aínda que é moito máis frecuente na infancia e adolescencia. Hai pacientes que debutan na infancia ou adolescencia e continúan na idade adulta, e outros pacientes inician a enfermidade na idade adulta. É un cadro que se caracteriza pola aparición de lesións simétricas, en placas eritematodescamativas que, en función da idade, teñen unhas localizacións ou outras. Son moi prurixinosas, pican moito e iso impacta negativamente na calidade de vida dos pacientes.
—Que causa esta enfermidade?
—Hai causas xenéticas que están en estudo e que son fundamentais, e hai desencadenamentos ambientais e emocionais que poden estar asociados aos brotes. Pero non sempre se consegue atopar unha causa inmediata do brote, como en todas as enfermidades crónicas inflamatorias inmunomediadas. Como dicía, é máis frecuente que debute na infancia ou adolescencia, pero tamén pode haber formas de inicio máis tardías, na idade adulta.
—Hai factores de risco que se poidan previr?
—É moi controvertido que haxa algunhas intervencións que poidan facer que isto se preveña. Falouse durante un tempo da lactación materna, pero tamén é moi controvertido. A alimentación é un tema delicado, porque a dermatite atópica non é unha enfermidade alérxica. Si que é certo que existe un maior risco de comorbilidades de espectro atópico nos pacientes que teñen dermatites atópica e entre eles están alerxias alimentarias. Pero hai que ter coidado, porque en ocasións inícianse dietas de exclusión sen fundamento clínico que, sobre todo en nenos, poden dar moitos problemas.
O que si está claro é que a presenza de antecedentes familiares é un factor de risco para a dermatite atópica, pero iso non é algo que se poida previr. E si que é importante que os brotes se traten de forma activa, non soamente para controlar a enfermidade en si mesma, senón para evitar complicacións. Ademais, débese hidratar a pel nos períodos entre brotes e evitar o contacto excesivo coa auga e substancias irritantes.
—Que síntomas produce? Como impacta na calidade de vida?
—Ata a data, o arsenal terapéutico estaba bastante limitado e a atopía grave provoca un proído que pode impactar moi negativamente na calidade de vida do paciente. Imaxinemos unha picadura de mosquito. É iso, pero xeneralizado, todo o día e toda a noite. Afecta moito a calidade do soño, impide conciliar o soño, provoca que o soño non sexa reparador, tanto no paciente como na súa contorna. Como é lóxico, todo isto pode impactar no desenvolvemento escolar e a vida profesional.
—Que está a facerse desde a investigación médica para mellorar ese impacto?
—Desde hai uns anos estamos a ensaiar uns fármacos que son innovadores e que están a entrar xa na práctica clínica. E a verdade é que están a cambiar o escenario da dermatite atópica. Tanto os anticorpos monoclonales, que bloquean vías moi concretas da inflamación, como os fármacos que inhiben a vía Jak-Stat, que se administran por vía oral e que están a dar moi bos resultados Evidentemente, isto está aberto aínda a que ocorran máis melloras, a que se teñan máis datos do seu uso en práctica clínica, a que entren probablemente novas moléculas. Pero si que estamos nun momento de revolución na dermatite atópica, para ben.
A vía JAK-STAT
Os sinais intracelulares son reaccións causadas por procesos dentro dunha célula na súa interacción con outras, con factores solubles ou coa matriz extracelular. Estes sinais inducen respostas diversas en diferentes tipos de células, o que se traduce en reaccións fisiolóxicas. Nos últimos anos, prestouse máis atención a unha vía de sinais intracelulares que se definiu. Trátase de sinais que se transmiten nos procesos de dous grupos de proteínas: as JAK e as STAT. Esta é unha das vías máis importantes de transmisión de sinal, e as alteracións que poida haber nela asócianse a problemas clínicos que van desde a morte fetal por anomalías do desenvolvemento ata algúns tipos de cancro. É por isto que se volveu prioritaria a vía JAK-STAT como diana de investigación terapéutica para a farmacoloxía molecular.
En dermatoloxía, achouse evidencia crecente do papel crave desta vía nas enfermidades inflamatorias. Por isto, os medicamentos que a inhiben, en formulacións orais ou tópicas, están a cobrar relevancia como tratamentos prometedores, ao modular de forma selectiva a resposta do sistema inmune.
—Os novos tratamentos constitúen unha cura definitiva?
—Realmente non se pode garantir a resolución definitiva do problema. Pero si que pode haber un control total do brote, de forma que o paciente non teña lesións nin síntomas. Por agora, aínda é pronto para que podamos dicir que estamos a modificar a historia natural da enfermidade, e pode haber recaídas.
—Que chegaremos a ver de cara o futuro coas novas investigacións sobre dermatites atópica?
—Está a investigarse na etiopatogenia da dermatite atópica. Canto máis e mellor coñezas os mecanismos que levan á enfermidade, máis posibilidades tes de desenvolver dianas que actúen sobre eles. Ese é o punto importante e de aí veñen en gran parte as melloras que se están tendo na estratexia terapéutica, do mellor coñecemento dos mecanismos nos que se basea a enfermidade. Tamén se está estudando o impacto que pode ter a educación para a saúde en como se aborda mellor a enfermidade. Estamos a avanzar cara a un enfoque holístico, con intervencións en todas as esferas da enfermidade.
