Moito máis profundo que a pel: así impacta a dermatite atópica na calidade de vida dos nenos
ENFERMIDADES
A enfermidade adoita aparecer na infancia e está asociada a síntomas de inquedanza e depresión
20 oct 2022 . Actualizado á 16:09 h.A dermatite atópica, tamén chamada eccema, é unha patoloxía da pel que afecta a máis dun millón e medio de persoas en España. É unha das enfermidades dermatolóxicas máis frecuentes e adóitase dar en simultáneo coa asma, xa que ambas as teñen un mecanismo común a nivel inmunolóxico. A dermatite atópica, que está provocada por unha reacción coñecida como inflamación tipo 2, provoca picazón e enrojecimiento da pel. Trátase dunha enfermidade crónica con episodios periódicos de exacerbación.
Os riscos que implica a dermatite atópica van máis aló da pel. «A dermatite atópica é unha enfermidade inflamatoria da pel que adoita aparecer nos primeiros anos de vida, e caracterízase por proído na pel e brotes de eccema de xeito crónico que se pode asociar ademais a outras enfermidades alérxicas como asma, rinitis, alerxias alimentarias, alerxia ao pole», explica o dermatólogo infantil Raúl de Lucas, xefe de sección de Dermatoloxía Pediátrica do Hospital Universitario A Paz. «É unha enfermidade que produce unha grande alteración na calidade de vida porque interfire co soño, coa concentración, coa aprendizaxe. E a propia inflamación fai que estes nenos teñan ás veces déficits de crecemento. É moita inflamación, moitos brotes ao longo do tempo, e iso pode repercutir tanto na saúde xeral como na saúde mental dos pacientes e nas súas familias», engade.
De feito, varios estudos demostran que a dermatite atópica ten un impacto na calidade de vida dos nenos que é comparable ao doutras enfermidades crónicas como a insuficiencia renal. Un estudo publicado en British Journal of Dermatology no 2006 incluso achou que a dermatite atópica afectaba á calidade de vida dos nenos en maior medida que a epilepsia ou a diabetes, chegando a provocar depresión e inquedanza nos pequenos.
Ademais, as familias tamén se ven seriamente afectadas. Os pais de nenos con dermatites atópica dedican ata 12 horas semanais ao tratamento dos síntomas da enfermidade, que provoca unha disrupción da vida familiar en moitos casos. Segundo unha investigación, o 36% dos pais ou coidadores de nenos con esta enfermidade presentan síntomas de inquedanza e/ou depresión.
Causas da dermatite atópica
Aínda que existen distintos factores que contribúen a que unha persoa poida desenvolver unha dermatite atópica, non hai ningunha causa única para a patoloxía. «Falamos dunha enfermidade multifactorial. Hai unha predisposición xenética, de feito, hai mutacións en xenes de proteínas estruturais da pel que poden producir un fallo da barreira cutánea, facendo que a persoa sexa máis susceptible a este tipo de problemas. Prodúcese unha alteración da barreira cutánea que fai que se perda auga a través da pel, facéndoa áspera, e facilitando que poidan penetrar substancias como alérgenos, irritantes ou microorganismos que poden provocar estes procesos inflamatorios. Ademais, existe unha alteración inmunolóxica subxacente por un aumento de determinadas substancias inflamatorias, que manteñen a inflamación e os brotes no longo prazo. Ou sexa que é unha suma desta predisposición xenética, factores ambientais, coidados, factores infecciosos e outros temas o que dá lugar á dermatite atópica», explica de Lucas.
Por outra banda, sinala o especialista, «a contaminación pode empeorar a dermatite atópica, porque hai substancias no aire que poden danar a barreira cutánea, e tamén a empeora o clima. Sobre todo, os climas secos e fríos son os que máis se asocian con brotes de dermatites atópica».
Asma e dermatite atópica
Frecuentemente, a dermatite atópica dáse en simultáneo coa asma, unha afección das vías respiratorias que provoca que estas estreiten e se inflamen, dificultando a respiración e producindo un asubío ao facelo, dando unha sensación de falta de aire. Segundo a Clínica Mayo, a dermatite atópica pode preceder, en moitos casos a esta enfermidade: máis da metade dos nenos con dermatite atípica contraen asma.
Isto débese, explica de Lucas, a que a asma e a dermatite atópica comparten un mecanismo inmunolóxico, que é a inflamación tipo 2. «A inflamación tipo 2 é un tipo de inflamación que depende duns linfocitos que forman parte do noso sistema inmune, os linfocitos Th2. Estes procesos inflamatorios poden aparecer de forma simultánea na pel e no aparello respiratorio, dando lugar a esa clínica tan característica de contracción dos bronquios», observa o dermatólogo.
A inflamación tipo 2 é entón unha resposta inmune excesiva ante alérgenos ou outros factores desencadenamentos mencionados, como a contaminación ou os climas fríos. Esa resposta xoga un papel determinante en enfermidades inflamatorias como a dermatite atópica e a asma, así como noutras enfermidades como a rinosinusitis crónica con poliposis nasal, a esofagitis eosinofílica ou algunhas alerxias alimentarias.
Non se trata dunha correlación unicamente entre a dermatite atópica e a asma: as persoas cunha enfermidade inflamatoria tipo 2 teñen máis risco de convivir con outra patoloxía da mesma clase. No que se refire aos nenos, máis do 85% dos afectados por unha dermatite atópica tamén sofren outra enfermidade inflamatoria tipo 2, convivindo con asma máis da metade. Esta porcentaxe aumenta ata o 93% nos adolescentes con dermatites atópica moderada ou grave, dos cales un 81% tamén ten asma.
Doutra banda, o fallo da barreira cutánea característico da dermatite atópica fai que tamén a pel dos pacientes sexa máis susceptible a procesos infecciosos cutáneos. «Son particularmente máis severas as infeccións víricas, por exemplo, o molusco contaxioso, que é un virus que se estende moi rapidamente en pacientes con dermatites atópica, ou as infeccións de herpes. Hai procesos de infección bacterianos como o impétigo. Son mais frecuentes as infeccións, pero non son causa da dermatite atópica, que non está producida por nada alérxico nin infeccioso, senón por esa serie de factores que afectan á pel», aclara de Lucas.
Síntomas e diagnóstico
Podemos sospeitar dunha dermatite atópica cando alguén, especialmente un neno, presenta unha inflamación arroibada na pel, con manchas de cor vermella ou marrón agrisado en mans, pés, nocellos, bonecas, pescozo, peito, na parte interna de cóbados e xeonllos, ou tamén, no caso dos bebés, no rostro e o coiro cabeludo. Pero a sintomatoloxía inclúe tamén unha picazón molesta, especialmente durante a noite, unhas protuberancias pequenas nas zonas afectadas, que poden supurar líquido e formar costras se llas rasca, e en xeral unha pel escamenta e seca, extremadamente sensible.
Cando isto ocorre, indica de Lucas, o adecuado é consultar cun especialista. «O patrón de inflamación é moi característico na dermatite atópica e realmente non se parece a outras. Por iso é tan importante que o paciente, cando ten unha enfermidade da pel, vaia ao dermatólogo. Nós, vendo as lesións, facendo unha boa historia clínica, podemos chegar a un diagnóstico con moi poucas probas. Hai veces que hai que facer unha biopsia, pero moitas veces, coa historia clínica é suficiente», di.
«É importante facer un diagnóstico correcto. É unha enfermidade moi prevalecente, pero moitas veces abúsase do diagnóstico. Cando alguén teña unha enfermidade crónica, convén que o paciente sexa visto polo menos unha vez por un dermatólogo», insiste de Lucas.
Tratamento da dermatite atópica
Os tratamentos para a dermatite atópica evolucionaron significativamente no último tempo. «Ata hai pouco, utilizabamos un tratamento antiinflamatorio, fundamentalmente con formatos tópicos e orais, con inmunomoduladores tópicos, inmunosupresores sistémicos, e sempre indicando unha serie de coidados con emolientes, con xeles sen deterxente. Pero nos últimos anos, hai habido un desenvolvemento espectacular de novas opcións de tratamento, entre as que destaca o dupilumab, que está aprobado en poboación pediátrica desde xaneiro e que cambiou a vida dos pacientes», sinala de Lucas.
«O mecanismo de acción é moi lóxico, o que fai é moderar a inflamación de linfocitos H2, co cal estamos por fin utilizando un medicamento específico que modula o proceso inflamatorio da dermatite atópica, e ademais ten un efecto reparador da barreira cutánea e funciona moi ben na maioría de pacientes con formas graves e moderadas da enfermidade. É un tratamento que se administra de forma subcutánea cada dúas semanas. En nenos pódese administrar cada mes. Ten moi poucos efectos secundarios. Pode quizais provocar unha irritación ocular leve, pero iso solucionámolo utilizando bágoas artificiais, adóitase tolerar moi ben», observa o dermatólogo.
Por outra banda, existen medidas que poden axudar aos pacientes para previr os episodios ou exacerbaciones da dermatite atópica, minimizando as molestias que, para estas persoas, xorden, por exemplo, tras tomar un baño. Neste sentido, a humectación da pel é fundamental e debe facerse con cremas ou lociones indicadas especificamente para peles atópicas. O uso de vaselina na pel dos bebés tamén pode axudar a previr a aparición desta patoloxía, suxire a Clínica Mayo. Recoméndase así mesmo secar a pel con golpecitos suaves, evitando fregala, ao saír da ducha ou o baño.
Para os pacientes, tamén é crucial identificar os desencadenamentos que empeoran ou exacerban a enfermidade, para poder evitar ou minimizar a exposición a eles: factores como a suor, o estrés, certos xabóns, o po ou o pole son ningúns dos máis frecuentes, aínda que nalgúns casos poden darse exacerbaciones ligadas ao consumo de certos alimentos, como os lácteos, os ovos, a soia ou o trigo.
Baños de lixivia
A Academia Americana de Dermatoloxía (AAD) recomenda os baños de lixivia como medida preventiva fronte ás exacerbaciones da dermatite atópica. Para preparalo, debes diluír media cunca de lixivia de uso doméstico nunha bañeira chea de auga morna. Mergulla a pel das zonas afectadas durante uns 10 minutos, evitando mergullar a cabeza. Pero coidado: estes baños pódense tomar dúas veces por semana como máximo.