Na mente dunha acosadora como a de «O meu reno de peluche»: «As obsesións teñen que ver cunha necesidade de control»
SAÚDE MENTAL
Analizamos xunto a dous expertos en psicoloxía as feridas e os trastornos que pode haber detrás de condutas como a de Martha Scott, o personaxe implacable que acosa a un comediante na serie do momento de Netflix
03 may 2024 . Actualizado á 11:31 h.«Sentín pena por ela. Iso foi o primeiro que sentín». Con esas dúas frases ábrese o abismo que é a miniserie O meu reno de peluche, de Netflix, cualificada por Richard Gadd, o seu creador e protagonista como «unha historia de acoso, pero diferente». Os sete episodios deste drama con escintileos de comedia narran a historia real que viviu Gadd cando, tras invitar a un té a unha muller descoñecida e triste nun bar, converteuse rapidamente en obxecto da destrutiva obsesión dela.
O personaxe de Martha, a acosadora, está baseado, supostamente, na escocesa Fiona Harvey, de 58 anos, quen se recoñeceu a si mesma ao ver a serie. A pesar de identificarse co personaxe, Harvey nega o relato de Gadd nO meu reno de peluche e asegura que os feitos non se deron como el os retrata.
A muller chega ao momento de sinalarse a si mesma como vítima da situación, chegando a compararse co actor Johnny Depp por verse sometida a unha persecución e a «ataques de tolos por internet». En declaracións ao medio británico Daily Récord, Harvey confesou estar aterrada debido aos comentarios que viu en redes sociais acerca da serie. «Estou a recibir ameazas de morte por cousas que realmente non son verdade»», asegurou, e engadiu: «onte á noite durmín dúas horas, porque estaba a pensar: "e se os seus seguidores empezan a facer esas cousas?"».
A mente dunha acosadora
Nun vídeo sobre a creación da serie, Richard Gadd cita algunhas cifras que axudan a poñer en perspectiva a obsesión da súa acosadora con el: Martha envioulle 41.071 correos electrónicos, 350 horas de mensaxes de voz, 744 tweets, 46 mensaxes de Facebook e 106 páxinas de cartas. Isto, claro, sen contar as instancias de persecución na vía pública, na residencia de Gadd ou no seu centro de traballo. Que leva a unha persoa para obsesionarse con outra ata o punto de chegar a ter estas condutas? Analizámolo onda dous expertos e atención porque entramos en terreo de spoilers.
Antes de explicar esta conduta, hai que definir o concepto de acoso, que en castelán non está limitado a instancias como as retratadas na serie. «É importante facer a diferenciación entre os diferentes tipos de acoso, como se fai en inglés. Por exemplo, se pensamos no acoso escolar, chámase bullying. Se é laboral, é mobbing. En cambio, este tipo de acoso a unha persoa que non coñeces chámase stalking», aclara o psicólogo forense Francisco Javier Gutiérrez, do centro Consilium.
Como explica Gutiérrez, un acoso como o que comete Martha, cara a unha persoa descoñecida e posiblemente «famosa» é cometido máis frecuentemente por mulleres que por homes. Estatística que se reverte no caso dun acoso exercido contra unha parella ou ex parella sentimental: neses casos, adoitan ser os homes quen ten este tipo de condutas e, ademais, poden chegar a ser máis violentos.
«Primeiro, esa persoa, a nivel psicolóxico, ten un funcionamento que non está na norma», sinala a psicóloga Alicia Ridao. «Vai ter un baixo control de impulsos. Cando nos namoramos de alguén, hai un compoñente obsesivo: estamos gran parte do día pensando nesa persoa. O que nos diferencia de alguén que é acosador é que non imos escribíndolle decenas de mensaxes como fai Martha na serie», observa.
«En moitos casos, acósase a alguén porque hai un delirio erotomaníaco, unha fantasía de que a persoa acosada sente atraída por un», detalla Gutiérrez. «Canto máis complexa é unha conduta, máis factores contribúen a ela. Pode ter certa relación coa infancia, pero ás veces é o propio individuo o que ten estas características, é dicir, hai un compoñente innato», explica.
O que está claro é que se trata de condutas baseadas nunha perda de contacto coa realidade, unha percepción que non se axusta ao que verdadeiramente pasa. Leste, sinala o experto, é un típico síntoma psicótico.
A personalidade de Martha
Detrás das condutas de acoso, adoitan estar presentes trazos da personalidade que son disfuncionais. «Martha ten moi pouco/pouo autocontrol e moi pouca/poua regulación emocional. Para min, o máis rechamante é cando Donnie lle di que non sente o mesmo que ela e entón ela empeza a golpearse, a autolesionarse. Estas persoas poden chegar a darse cabezazos, fincarse as uñas na pel, coller un obxecto punzante e autolesionarse. Todo tipo de actividade que provoque unha dor física intensa demostra unha falta de regulación emocional. Ademais, obviamente, das súas condutas extremas, como estar a lle escribir 200 mensaxes a unha persoa que non quere nada contigo», explica Ridao.
«Outro compoñente, que pode ser xenético, é esa carencia na empatía que impide ver como pode estar a recibir a outra persoa todo isto que fago. Un acosador sempre minimiza os seus actos. Se lle preguntas polo feito, non se vai a responsabilizar deles. Tamén vemos a falta de empatía cando na serie se revela que ela atacara á filla xorda dun avogado. Atacar a unha persoa con diversidade funcional é un claro signo desta carencia», sinala a psicóloga.
Estes trazos poden derivar dun trastorno. «Ás veces, hai trastornos como a depresión, a ansiedade, que son levados moi ao extremo. Mesmo na fase maníaca, un trastorno bipolar conéctase con estes comportamentos obsesivos», apunta Ridao.
O rol do apego na infancia
Aínda que pode existir un compoñente xenético detrás das condutas de acoso, moito do que facemos e somos na idade adulta está condicionado polas experiencias que vivimos na infancia. Neste sentido, «estas persoas tamén tiveron unha historia na que se produciu unha ferida de abandono e na que hai habido moi pouca/poua educación a nivel da interacción cos demais», apunta Ridao.
«Ao longo da nosa crianza, ir aprendendo aos poucos de que vai a vida. Ese bebé que necesita dos seus coidadores, se os seus pais lle están maltratando, vai aprender que a vida é hostil. Se cadra ten fame, ten frío, necesita que lle cambien, e ninguén o está facendo, sen importar canto chore. Isto xera un apego moi inseguro. Esa persoa crece coa crenza de que non é suficiente nin para os seus pais», explica a experta.
«Esta visión de que se lle pode rexeitar en calquera momento, porque non serve para nada, é o que fai que alguén como Martha envíe todas esas mensaxes, que son un sinal inconsciente de "Por favor, que alguén me queira", "por favor, non te vaias". O que pasa é que na idade adulta iso non é funcional, non é o pranto dun neno pequeno. Nese medo a que non te abandonen, o que consegues con eses comportamentos obsesivos é, xustamente, que te abandonen», observa Ridao.
Aínda que a soidade non é o único que move ás persoas para acosar a outros, si que está presente destes xeitos indirectos. «Esta é unha forma de estar no mundo máis que unha necesidade propia de cariño e contención. Por suposto que pode haber unha necesidade, pero a saúde mental da persoa está afectada. Ten moito máis que ver cun trastorno mental. Os trastornos da personalidade, dentro das moitas características que teñen, inclúen a inestabilidade e a resposta exacerbada a nivel emocional ante as rupturas», observa Gutiérrez.
Necesidade de control
Para Gutiérrez, «as obsesións teñen que ver cunha necesidade de control da outra persoa: quero saber por onde pasas, onde colles o autobús, a que hora te espertas. E en moitos casos vou asaltar a túa intimidade para satisfacer esa necesidade». Este é, posiblemente, o aspecto máis perigoso do acoso para as vítimas: en casos como o de Martha Scott, a procura de control pode ser tan poderosa que o individuo acaba violentando ao obxecto da súa obsesión.
Este patrón de conduta «non é tan motivado desde o medo ao abandono, senón desde o medo a non controlar situacións. Non vou permitir que me rexeites, non vou permitir que esteas con outras persoas. En Martha viámolo cando se poñía tan agresiva: esa imposición de "tesme que querer porque eu cho digo", "Eu de aquí non me vou"», observa Ridao.
«Incluso a persoa acosadora chega a actuar en contra das parellas da súa vítima ou dos seus fillos. Se hai menores polo medio, o risco dispárase. Entón, hai que poñelo en mans das forzas de seguridade e manter informado da situación tamén ao noso círculo máis próximo», indica Gutiérrez.
Neste sentido, as accións de Donnie non son as máis adecuadas para casos así. En lugar de acudir directamente á policía ante os primeiros signos de alarma, convéncese de que pode resolver o problema por si só. Pero, cando unha persoa entrou en psicose, «é moi pouco probable que entre en razón, por dicilo dalgún modo. Hai que pensar que para chegar a cometer leste acoso, a persoa atravesou moitas liñas: entrou onde non debía para obter información, perseguiu, controlou», sinala Gutiérrez.
Sobre todo, hai que ter en conta que unha persoa que está a atravesar este tipo de episodios de psicoses necesita un tratamento médico, posto que se trata dun trastorno mental que, en ausencia dunha abordaxe terapéutica, adoita ir a peor. «En pacientes con psicoses, o que está indicado normalmente é o tratamento farmacolóxico e a abordaxe multidisciplinar. Pódese traballar desde a psicoloxía e tamén pode ser necesaria unha educación para a adaptación da persoa á vida cotiá, para que entenda que cousas pode e que cousas non pode facer no contacto con outras», explica Gutiérrez.