Ramón Cobián, oftalmólogo: «Ter un familiar de primeiro grao que padece glaucoma é un factor de risco para padecelo»

Imaxínese por un momento que o centro da súa vista empeza a estar rodeado dun círculo de escuridade. Que o seu campo de visión redúcese, cada vez é máis pequeno, e que as cores perden intensidade. Todo iso, de xeito gradual e indoloro, polo que é posible que non o perciba ata que o avance sexa demasiado.

O glaucoma é a segunda causa de cegueira máis común a nivel mundial, só por detrás das cataratas. Unha de cada dez persoas acaban perdendo a visión e a metade dos que a padecen nin tan sequera sábeno. Calcúlase que, en España, afecta a un 3% da poboación. O 12 de marzo celébrase o día mundial desta enfermidade, unha patoloxía que, a pesar de supor unha lesión irreparable no nervio óptico, hoxe en día experimente, en palabras do doutor Ramón Cobián, oftalmólogo da Unidade de Glaucoma do Instituto Oftalmolóxico Quirónsalud A Coruña, «toda unha revolución». 

—Que é o glaucoma?

—É unha enfermidade neurodegenerativa, que non ten cura. Por iso, a forma máis importante que temos de atacala é diagnosticala dunha forma precoz. Isto é importante. Hai moitos tipos, aínda que o máis frecuente é o glaucoma primario de ángulo aberto. Esta enfermidade afecta ao redor dun 3% de persoas en España e produce cegueira evitable. Aquí en Galicia, temos unha prevalencia maior dun glaucoma específico, que é máis agresivo. Chámase glaucoma pseudoexfoliativo, e ten a súa orixe na síndrome homónima. Atopouse nun 6% das persoas maiores de 50 anos, que se operaban de cataratas, e nun 32% a partir dos 80. Todos eles non o sabían. 

—Por que en Galicia?

—Esas persoas tiñan predisposición a padecer ese glaucoma. É xenética. Crese que é consecuencia do predominio celta que tivemos aquí.

—O glaucoma é un grupo de enfermidades neurodegenerativas, pero moitos non o saben. 

—Si, éo porque afecta directamente o nervio óptico. En concreto, a presión intraocular alta, que é o único factor que nós podemos controlar para intentar frear esta enfermidade, é a que o dana. Que sucede? Que tamén hai glaucomas que se producen coa tensión en valores normais, aínda que sexan os menos. 

—Un diagnóstico precoz é clave, a partir de que idade debemos prestar especial atención á saúde ocular?

—A partir dos 40 anos deberiamos facernos unha revisión oftalmolóxica anual. Se aquí vemos que o paciente ten a tensión intraocular alta, que hai signos de que pode existir unha predisposición xenética ou que, incluso, xa haxa un dano, podemos actuar facendo estudos para telo todo controlado e aplicar un tratamento. Iso si, é un tratamento co que a maioría de pacientes vai ter que convivir, pero non rematarán desenvolvendo unha enfermidade moi avanzada. 

—Ningúns definen ao glaucoma como o ladrón silencioso da vista, está de acordo?

—Si, porque non dá síntomas ata que a persoa ten o centro da visión afectado. Na maioría de ocasións, empézase danando a parte máis periférica do campo visual. Só cando o dano está moi avanzado, o paciente percíbeo. De aí a necesidade de prevención, especialmente, se hai familiares de primeiro grao que tiveron glaucoma. 

—Que síntomas ten a persoa cando a enfermidade se manifesta?

—Nos primeiros estadíos, non se dá conta. Non a notas. Despois, vai quitando visión porque reduce a sensibilidade ás cores, é dicir, non se percibe a escala de cores con tanta nitidez. O peor é que se trata dunha causa de cegueira evitable. 

—Ata que punto é prevenible?

—A maioría de pacientes que se detectan e tratan a tempo fan vida normal. 

—Cales son os factores de risco principais?

—Realmente, os máis importantes son os xenéticos, é dicir, ter un familiar de primeiro grao afectado por glaucoma. Tamén importa a idade, o risco aumenta a medida que se cumpren anos, de aí a importancia de revisións periódicas a partir dos 40 anos. E, despois, está a miopía. 

—Como se aborda este problema en consulta unha vez aparece?

—Á hora de tratalo temos, nun primeiro nivel da escala terapéutica, a observación. É dicir, se é un familiar dun paciente de glaucoma que aínda non o padeceu, debe realizarse un control anual. No segundo, contamos tanto con colirios como con láser. Actualmente este último, que se chama trabeculoplastia, pasou a ser primeira liña de tratamento á mesma par que a medicación, que as gotas. E logo, nun terceiro nivel, xa pasariamos á cirurxía. 

—Desde a especialidade destácase que hai habido moito avance na cirurxía do glaucoma. 

—Si. Creo que actualmente, dentro de oftalmoloxía, o glaucoma é unha das áreas nas que máis se está innovando mediante cirurxía minimamente invasiva con implantes, o que nos axuda a, por exemplo, operar catarata —se as ten— e asocialo a cirurxía minimamente invasiva con pequenos implantes ou procedementos na zona da drenaxe do ollo. Isto fai que ou ben, non se chegue a cirurxías máis clásicas, máis grandes, ou ben, que o retarde e tárdese máis tempo en chegar. Isto é importante porque é unha enfermidade que non ten cura, por iso a nosa intención é freala. 

—Como se realizan?

—Realizamos dous tipos. Nunha das intervencións colocamos pequenos implantes no trabéculo, que é a zona de drenaxe no interior do ollo; e na outra, facemos algo similar só que con pulsos de enerxía láser excímer na mesma área e dun xeito controlado. Entramos por incisiones de dous milímetros. Antes, as intervencións eran máis invasivas, pero desde fai uns vinte anos, o glaucoma está a vivir unha moi boa época de revolución que nos axuda a ter máis ferramentas para tratar aos nosos pacientes e que non desenvolvan un glaucoma avanzado. Estas dúas tecnoloxías, que son as máis recentes, son moi rápidas, moi seguras e o paciente ten un postoperatorio menos molesto que con outras cirurxías máis grandes. Ao final, trátase de mellorar a súa calidade de vida. 

—A presión intraocular é similar á hipertensión arterial?

—Si, pero non está relacionado. Hai que imaxinarse que o ollo é como un globo. No seu interior ten unhas estruturas que lle dan forma, e producen un líquido, o humor acuoso. Cando hai un exceso de produción, as zonas de drenaxe naturais do ollo non son capaces de sacar todo ese líquido que se vai formando, e o ollo acábase inchando. Isto aumenta a tensión ocular. Por iso a medicación está enfocada en reducila ou en aumentar a saída a través da drenaxe natural, que iso por exemplo faríao o láser, o trabeculoplastia láser. Cando isto xa non é suficiente, avánzase ás cirurxías. 

—Canto tempo pode estar a se formar esta enfermidade sen que o paciente o saiba? 

—Hai datos que falan de que máis dun 40% dos pacientes que teñen glaucoma non o saben. A enfermidade pódese presentar ata de xeito conxénito na infancia, pero hai moitos tipos.