Lugares que son espectáculos por si mesmos. Percorremos da man de Noite Bohemia, compaña galega que se alzou co Premio Nacional de Teatro Grecolatino, estes enclaves históricos
07 dic 2025 . Actualizado á 05:00 h.O teatro naceu en Grecia e foi unha das moitas débedas que o Imperio romano ten coa civilización helena. Así, toda cidade de certa importancia acabou cun teatro que servía de institución cultural e comercial. Os historiadores calculan que en Hispania levantáronse unha vintena de teatros romanos. Os máis soados, os de Cartaxena e Mérida; o primeiro, porque é o mellor conservado e o máis grande; o segundo, pola súa impresionante fachada de escena. Pero hai moitos máis.
Coñécenos ben os membros da compaña galega Noite Bohemia, que interpretou as súas obras clásicas en case todos os teatros romanos de España, pero tamén nalgúns impoñentes monumentos que se manteñen en pé na Grecia contemporánea. O pasado setembro, este grupo de teatro nado no instituto Ramón Menéndez Pidal da Coruña logrou o Premio Nacional de Teatro Grecolatino coa súa interpretación dAs Bacantes —obra cume do dramaturgo grego Eurípides— na cidade romana de Segóbriga. «Temos o privilexio de non só facer teatro e cultura, senón de poder actuar nestes espazos», comenta Javier Fernández Mariño. Coñece ben este xacemento romano situado no municipio de Saelices (Cuenca), ao que acoden cada ano para participar nos seus festivais de teatro grecolatino. E recoñece que, aínda que «non é o máis grande nin o mellor conservado, é máxico e especial». Unha das razóns é a súa localización, no centro dun conxunto arqueolóxico onde están presentes todos os edificios referentes da arquitectura romana: ademais do mencionado teatro, o anfiteatro, as termas, o foro, a basílica… Todo iso nunha paisaxe que se mantivo practicamente intacto desde a súa fundación. «De todos os teatros romanos é o que te dá máis sensación de recollemento», comenta Fernández Mariño, e engade que isto se debe ao pouco espazo que ten entre o escenario e as bancadas, «o que fai sentir o público moi cerquita»; ademais da inclinación da cavea (a bancada), que é moi empinada. «Cando actúas, entre a proximidade e que tes ao público moi amais, esa transmisión de enerxía que se produce entre actores e publico é moi grande», lembra.
Neste xacemento arqueolóxico están este outono de parabén: nunhas escavacións recentes acharon unha pintura mural con motivos xeométricos e figurativos, ancorada á súa parede orixinal de sete metros de lonxitude. «Atopar pintura mural nun xacemento romano non é estraño, o que non é habitual é esa magnitude de lonxitude, conservando unha altura interesante», explica Javier Atienza, director da escavación. Agora pasan á fase de restauración.
Clunia Sulpicia
Tamén na meseta, no municipio burgalés de Peñalba de Castro, eríxese outra cidade monumental que destaca polo seu bo estado de conservación. Chámase Clunia Sulpicia e o seu teatro, con capacidade para uns mil espectadores, é un dos máis grandes da península ibérica. Na súa época, acolleu tanto representacións teatrais como reunións políticas. Levantouse no século I e aproveitouse a ladeira en forma de media lúa para a súa construción. É un dos elementos arquitectónicos máis representativos deste xacemento arqueolóxico, que deixa constancia da grande escala da cidade romana na que se construíu e da paisaxe no que se enclava. Hoxe o viaxeiro pode pasear polos vestixios do seu foro, as súas termas e os restos das casas dos seus habitantes grazas ás visitas, os talleres arqueolóxicos ou os cursos de verán. Só algúns días, durante o mes de agosto, o seu teatro volve cobrar vida.
Regina Turdulorum
A ruta por teatros romanos imprescindibles continúa en Badaxoz, que na época romana pertencía á provincia Bética. No municipio de Casas de Reina atópase o xacemento de Regina Turdulorum, onde o seu monumento máis impoñente exhibe a enxeñosa arquitectura romana ao aproveitar a ladeira natural do terreo para cimentar a súa ampla bancada, que no seu día resoou coas voces de preto de mil espectadores. «Son unhas ruínas marabillosas e pouco coñecidas», apunta o director de Noite Bohemia. E destaca o seu espectacular acústica: «É un teatro magnífico onde podemos actuar sen micrófono e que de noite, sen contaminación lumínica ningunha, estás a actuar coa Vía Láctea no ceo estrelado», lembra. Os seus restos evidencian a sociedade que se asentou e que mantivo un alto nivel de desenvolvemento cívico, co seu foro, termas e templos. A súa recuperación arqueolóxica permite imaxinar a intensa vida económica da antigüidade no sur de Hispania.
Acinipo
Máis ao sur, en Rolda (Málaga) atópase o xacemento de Acinipo, onde outro teatro romano conserva case na súa totalidade a cávea, tallada directamente na roca calcaria do terreo, aproveitando unha vez máis a pendente natural ao xeito dos teatros gregos. Na súa orixe, tiña capacidade para uns dous mil espectadores e, aínda que se conservan os muros da escena, tanto os mármores como a decoración que os recubrían foron expoliados. Deste asentamento que baseou a súa riqueza na agricultura e a produción vinícola pódense visitar os restos do que puido ser o foro ou a praza pública e tres piscinas que pertenceron ás súas termas, o que deixa entrever o importante desenvolvemento que acadou a cidade na súa orixe.
Pollentia
Este percorrido prosegue na illa de Mallorca, onde se conserva o xacemento de Pollentia, considerada a cidade romana máis importante das illas Baleares, peza esencial para entender a expansión de Roma a través do Mediterráneo. Os seus restos, situados estratexicamente entre dúas baías naturais, conservan o urbanismo propio das cidades do Imperio. Están ben conservados o seu foro, a súa zona residencial e, sobre todo, o seu teatro, un reclamo por estar situado fóra das murallas. Parte da súa bancada está escavado na roca, e o resto elevábase mediante estruturas de cachotería.
A estes cinco lugares monumentais poderíanse sumar uns cantos máis: o de Baelo Claudia, en Tarifa, «onde se pode actuar nun teatro romano co estreito de Xibraltar e África detrás», rememora Fernández Mariño; o de Sagunto, «que aínda coa reconstrución segue sendo enorme e espectacular»; o de Itálica, en Sevilla, ou o de Medellín, en Estremadura, «recentemente restaurado e situado nun alto desde o que ves todo o campo estremeño debaixo»... Todos son espazos onde representar obras clásicas é un privilexio, insólitos no noroeste español.
Pero tampouco hai que esquecer os vestixios que o Imperio romano deixou en Gallaecia: «Ser coruñeses e actuar xunto á torre de Hércules é tamén un privilexio, facer Bacantes no monte galego ou ver baixar a Edipo Rey pola ladeira do castro de Elviña, co sol do anoitecer son tamén recordos inesquecibles».