Carola García-Calvo, investigadora: «Entre as españolas yihadistas hai mulleres ben inseridas na sociedade»

YES

Real Instituto Elcano

Que as leva a radicalizarse, cantas condenadas hai no noso país e cal é o seu perfil. Esta experta en terrorismo global explica como son as noivas da xihad. «Aínda estamos nun nivel de risco alto de atentado», di días antes de que un home asasinase a un sancristán en Alxeciras ao berro de «Alá é grande»

26 ene 2023 . Actualizado ás 23:01 h.

Yolanda García e Lúa Fernández son as últimas españolas yihadistas repatriadas e que se enfrontarán á Xustiza. Pero non son as únicas que se radicalizaron. Falamos con Carola García-Calvo (Ourense, 1978) sobre como se produce ese proceso e en que situación de ameaza real está España. Esta galega, fincada en Madrid, é investigadora do Real Instituto Elcano, especializada en radicalización violenta e terrorismo global, e realiza unha análise minuciosa sobre o perfil deste tipo de mulleres que abrazan o yihadismo. Tamén nos fala do risco de sufrir un atentado yihadista no noso país, días antes de que oun home asasinase a un sancristán en Alxeciras ao berro de «Alá é grande».

—Cada vez hai máis casos de mulleres españolas que se radicalizan?

—No verán do 2014 produciuse a detención de dúas mulleres tratando de cruzar a fronteira cara a Marrocos, onde as agardaban uns pasadores que as trasladarían ao califato. Unha delas era menor de idade, de 14 anos, que quería casar alí cun yihadista. Ata ese momento ningunha muller fora detida no noso país por delitos de terrorismo yihadista. Desde entón e ata o 2019, son unha vintena as condenadas. Algunhas son retornadas de Siria e outras iniciaran a viaxe ao califato, pero nalgún momento foron interceptadas. Tamén hai mulleres que permaneceron en zona de conflito. E son outra vintena, entre as que se atopaban estas dúas repatriadas. É un fenómeno relativamente recente e vinculado ao conflito de Siria.

—Por que se produce esta mobilización de mulleres?

—É na urxencia do Estado Islámico e no establecemento do califato, cando as mulleres se mobilizan en Europa a favor deste grupo yihadista. Nese momento [2014], ese grupo fai un chamamento explícito ás mulleres para contribuír á expansión do califato. E vese a resposta. Calcúlase que en torno ao 15 % dos mobilizados desde Europa eran mulleres. Son unhas 500 ou 600. E vemos algunhas características que nos chaman a atención.

—Por exemplo?

—Hai mulleres musulmás de orixe, pero tamén hai conversas. É dicir, mulleres que, sen ningunha bagaxe nese sentido, radicalízanse na ideoloxía yihadista, que nada ten que ver co Islam, senón que é unha versión tergiversada, unha ideoloxía que abandeiran grupos como Al Qaida ou o Estado Islámico. Se as comparamos cos homes, elas son máis novos. Segundo os casos que se deron en España, son uns cinco anos máis novos. En torno ao 75 % das condenadas en España teñen entre 18 e 26 anos. E é verdade que tamén hai un maior número de conversas que entre os homes. Mentres unha cuarta parte dos homes teñen antecedentes penais, no caso das mulleres ningunha tíñaos. Outro dato interesante é que se radicalizan en maior medida a través de Internet e das redes sociais.

—E que lles leva a iso?

—As motivacións coinciden coas dos homes, como a sensación de agravio ou discriminación. Hai casos de mulleres que queren vestir a roupa tradicional islámica e cubrirse co veo e, por isto, sofren episodios de racismo e de islamofobia. Isto xera un sentimento de rexeitamento, unha crise e un descontento con occidente. E o mesmo por cuestións da súa relixión ou da súa cor de pel.

—Algunhas poden chegar á radicalización tras ter contraído matrimonio con yihadistas?

—Si, tamén vemos motivacións de tipo romántico. Esa idealización que venden as organizacións terroristas nos seus procesos de captación de casar na zona do califato, ter alí á súa familia, traer ao mundo á seguinte xeración de yihadistas e ter unha vida idílica dentro da ideoloxía e coas leis propias deste grupo, que é o estrito cumprimento da sharía [lei islámica]. Todo responde a unha estratexia específica deseñada polo Estado Islámico para captalas e atraelas. Estamos a falar dunha organización de ambición global, cuxo obxectivo era establecer este califato universal e, para iso, as mulleres eran fundamentais. Delas dependía traer ao mundo a seguinte xeración de yihadistas, transmitir a ideoloxía, as actitudes, as crenzas, é dicir, educar a esta nova xeración que contribuiría á consecución do califato global.

—No caso destas dúas repatriadas, a familia dunha delas dixo que se criou no barrio de Salamanca e nun colexio católico.

—Moitas veces téndese a vincular yihadismo con exclusión social, pobreza, falta de educación... Nas análises que fixemos, en base ás condenadas, vemos que iso non é totalmente certo. Son mulleres moi novas, pero todas acadaran, polo menos, os estudos secundarios. E se fixámonos na súa situación económica ou laboral, é certo que había casos de familias en situación precaria, pero tamén hai mulleres de clase media, ben inseridas na sociedade, na súa contorna, que, nun momento dado por unha algunha motivación individual, transitan cara ao extremismo violento.

—Entendo que ese foi o caso de, polo menos, unha destas dúas repatriadas.

—No caso das conversas, entre as razóns que identificamos, como é o caso de Yolanda Martínez, é a de coñecer a unha persoa musulmá, a súa parella, que ademais era un individuo que xa pertencía ao círculo radical da mesquita da M-30 en Madrid. E que, digamos por amor e para casar con el, radicalízase seguindo ao seu marido e acompáñao a Siria. Noutros casos de mulleres conversas, detectamos etapas de adolescencia rebeldes ou conflitivas, crise persoal pola separación dos pais, por situacións complicadas en casa ou pola vontade de crear unha identidade propia, á marxe da que vén dada da súa familia. E tamén, abusos e violencia sexual previos ao proceso de radicalización, aínda que estes dous últimos casos non os vimos en España, pero si noutros países como Francia.

—A Xustiza acúsaas de integración a organización terrorista, non son en certo xeito tamén vítimas?

—Voume cinguir aos feitos e con todas as precaucións porque estas mulleres teñen que ser xulgadas. Elas xa tiñan ordes de detención internacional cursadas porque foran investigadas por actividades de terrorismo en España, dado que os seus maridos pertencían á brigada Al Ándalus, unha célula yihadistas que se desmantelou en Madrid no verán do 2014 na operación Gala. Quero dicir que xa estaban nunha contorna yihadista. Os seus maridos estaban radicalizados e implicados na captación e envío de combatentes a Siria e eran coñecidos polas forzas e corpos de seguridade polos seus ideais radicais e extremistas. Trasladáronse a Siria o mesmo ano no que se conforma o califato e permaneceron alí ata o último reduto de leste, en Baguz, onde foron tamén as mulleres as que defenderon o que quedaba do que fora o califato. Elas estiveron ata o final baixo a bandeira do Estado Islámico, defendendo ou apoiando o califato.

—Máis ou menos está clara a súa implicación?

—Un proceso de radicalización sempre implica unha parte de manipulación. E esta organización terrorista deseñou produtos moi en sintonía coas inquietudes, os valores e os hábitos dos mozos europeos. Coñecían moi ben ao público ao que se dirixían e xa non o facían en árabe, senón en inglés ou en francés, cuns vídeos profesionais, e un impacto visual moi similar ao de calquera película de acción que lles gusta aos mozos occidentais. No caso destas mulleres, con todo, diría que proveñen de contornas yihadistas en España, que xa estaban a ser investigadas e que agora o importante é saber cal foi a motivación para trasladarse a unha zona de conflito. Incluso pondo en risco a integridade dos seus fillos. E o que si é importante saber é que fixeron alí desde o 2014 ao 2019, que estiveron baixo a bandeira do Estado Islámico.

—Entendo.

—O traslado ao califato xa é un xeito de lexitimar o proxecto. Ademais, ser esposa e nai é un rol en si mesmo dentro da organización terrorista. Sabemos que o rol das mulleres ha ir evolucionando e foron moi activas en tarefas de captación e radicalización doutras mulleres, tamén en apoio loxístico. E en Baguz, vímolas portando armas porque moitos combatentes homes habían morto e foron as mulleres as que defenderon este último reduto. É moi importante saber o que estas mulleres fixeron alí, cales foron as súas actividades e, en consecuencia, terán que render contas ante a Xustiza.

—Traen trece fillos, que non viron outra realidade que a do califato.

—O enfoque dos menores é completamente diferente. Eles son vítimas. E sempre prevalece o interese do menor. Son os servizos sociais de Madrid quen se fixeron cargo deles e trátase de facer programas de acompañamento para resocializarlos e reintegrarlos. Estes nenos estiveron sometidos a situacións de violencia e de guerra e non foron escolarizados. Hai moito traballo que facer e determinarase o que é mellor para eles: se estar coas súas familias ou baixo a custodia dos servizos sociais. No noso país non temos experiencia, estes son os primeiros menores que chegan, pero noutros países europeos levan tempo xestionando estas casuísticas. E os casos de éxito son numerosos.

—En que nivel de alerta terrorista está España?

—Establéceo o Ministerio de Interior. Actualmente, nun nivel catro sobre cinco. Estamos nun nivel alto desde o 2015.

—Significa que se podería producir outro atentado en calquera momento?

—Si. Aínda estamos nun nivel de risco alto de comisión de atentado.

—E que fai unha ourensá investigando o terrorismo islamita?

—Cheguei a Madrid con 18 anos para estudar Ciencias Políticas na Complutense e, dalgún xeito, decidín que a miña vida transcorrese no ámbito da investigación. Sempre me interesou a violencia política e os movementos sociais. E a miña traxectoria hame ir levando a especializarme. Levo xa 15 anos traballando nisto.

—Viviches atentados graves como o das Ramblas, agardábase algo así?

—Un atentado sempre é a historia dun fracaso. É moi triste porque sabemos o enorme traballo que fan todos os actores implicados na loita antiterrorista. No caso dos atentados do 17A [o das Ramblas], un atentado é a suma da vontade de alguén de querer cometelo, dispor dos medios, atopar a oportunidade e ter sorte. Nun contexto como o que viviamos no 2017, cun cambio estratéxico ditado pola propia organización de actuar nos propios países de orixe, pois por sorpresa non, aínda que sempre che dá un envorco o corazón. É unha noticia que non queres oír.

—Lembras como che decataches?

—Eu estaba en Menduíña, na praia, coa miña familia veraneando. E cando me estaba metendo na auga empecei a ver que todo o mundo estaba mirando os seus móbiles. Saínme da auga e funme a mirar o meu e xa vin a noticia. Iso implicou recoller todo e irme a casa dos meus pais, a Ourense, para poder facer alí un seguimento e despois virme a Madrid. Pero estando nun nivel de alerta elevado e naquel momento, inmersos nesa onda terrible de atentados en Europa, tristemente non era unha sorpresa. Era unha posibilidade e, ás veces, ocorre. O risco cero é imposible.