É profe de arte, nai de tres fillos con dislexia e autora do manifesto e libro Aprendemos Todos. «Parece que temos que ser supermán ao rescate dos fillos, e non», sinala a autora de «Mamá, pareime por dentro», que nos axuda a descifrar a adolescencia
19 ene 2023 . Actualizado ás 09:41 h.Desde moi pequenos, «desde que empezan a escribir palabras», os nenos poden asumir deberes vitais, domésticos, como axudar a facer a lista da compra, a pór a lavadora ou cambiarlle o cueiro a un irmán, sostén Marina Gradua del Olmo, creadora do manifesto educativo Aprendemos Todos. «Desde a etapa de infantil, debemos educar aos nenos na parte emocional, nas rutinas de benestar para el, en todo o que supón implicarse na orde, a limpeza, a alimentación para el e no coidado dos demais para que lle coiden, para sentirse parte da contorna e dese microuniverso que é a familia. Os nenos deben crecer coa idea de que todo é asunto seu», afirma esta profesora de arte e nai de tres fillos, que advirte que adultos e adolescentes repetimos patróns de comportamento que nos afastan da posibilidade de ser libres e felices. Existen tres modelos de paternidade con resultados máis ou menos categóricos, afirma a autora de Mamá pareime por dentro. Como coidar o motor interior do teu fillo (Desclée de Brower). «Son nai de tres fillos con dislexia, fixen un máster en dificultades de aprendizaxe e na vida. Os fillos traen unha especie de lentes e os pais ás veces temos que facer o esforzo de quitarnos as nosas para pórnos as súas», comeza. Segundo Marina Gradua, os pais vítimas ou quejosos adoitan xerar fillos que se senten culpables; os perseguidores ou invasivos, fillos ou miedosos ou rebeldes; e os pais sobreprotectores, fillos incapaces, desvalidos.
—Que viches nos adolescentes en anos de experiencia docente?
—Ves que se cumpren o programa e que hai rapaces que aproban e superan os cursos con boas notas, pero percibía neles un fondo de tristeza, de estar a facer algo que supuña cumprir un programa, unhas expectativas dos seus pais. Unha perda de sentido interior, de forza, de entusiasmo. Coma se houbese un muro de preguntas internas neles que non se atenderon ou respondido a tempo. Así que me pareceu bo facer un recompilatorio das cousas que baixo a miña experiencia e a miña formación hame demostrado que axuda aos rapaces a conectarse.
—«Mamá, pareime por dentro» comeza con María, esa nena exemplar que de súpeto se para, non quere saír do seu cuarto. Por que se desactiva un adolescente? E que podemos facer como pais?
—Ter a fórmula máxica sería o ideal... Pero hai dúas cousas que temos que ter cos nosos fillos: respecto e rigor, en equilibrio. O respecto de verlle a el, non a imaxe que nos creamos do que debe ser («o fillo perfecto para min é o que saca boas notas e ten esta imaxe»).
—Somos hoxe máis esixentes como pais, pedímoslles máis aos fillos que cumpran as nosas expectativas?
—A vida é agora máis esixente para todos que antes. Antes, moviámonos nunha contorna social máis pequeno con menos demandas, coa presión dunha mirada limitada. Hoxe, temos a visión do mundo enteiro sobre nós, cunhas expectativas de ser cada vez máis guapos, máis formados, máis interesantes, cada vez máis... Chega un momento en que é un afogo. Un día púxenlles este traballo aos meus alumnos: «Debuxade o voso inferno e o voso ceo». O seu ceo non tiñan nin idea cal era, pero o seu inferno, nun elevado número de casos, era a mirada excesiva dos demais. A cantidade de ofertas e demandas de cando nós eramos adolescentes a agora multiplicouse por mil.
—Máis que que eles sexan brandos, hai entón unha serie de factores e uns ritmos que confabulan para desnortarles e facerlles fráxiles?
—En parte si, claro. Primeiro: un adolescente é un ser que está nun proceso de mutación, coas emocións tamaño XL. Saen da infancia previsualizando o mundo dos adultos, e non lles gusta o que lle ofrecemos; atopan poucos adultos que lles xeren respecto...
Ouna das dificultades que temos os adultos é conectar co que a eles lles gusta, porque a vida hoxe ten que ser «divertida, incrible, estimulante» a un nivel como o dos videoxogos ou de TikTok. Eu digo que os profesores nos pasamos a vida cociñando pasteis marabillosos que levamos á aula e logo dámosnos/dámonos conta de que non hai fame diso... Non sabemos de que hai fame.
—Non nos damos tempo, non lles damos tempo aos adolescentes?
—Nin escoita, sobre todo escoita...
—Talvez porque os adultos estamos desconectados de nós...
—Absolutamente. Se non tes o teu motor interior ben colocado, dificilmente vas poder acompañalos a eles a que atopen a conexión co seu.
—No libro distingues tres modelos de paternidade, con resultados concluíntes de fillo... E deixas claro cal é o peor, o sobreprotector.
—Si, e o peor modelo de pai é o que está mellor visto. Parece que temos que ser supermán, ou superwoman, ao rescate dos nosos fillos, e non. Eses mesmos patróns de paternidade os nenos cópianos: convértense en nenos vítimas, en nenos perseguidores ou en nenos salvadores. Se un neno vibra en vítima, vai convocar os malos tratos dos demais.
—Falas de «deixar aos fillos ser». De deixarlles que aprendan o que son e queren ser, que xoguen á marxe da axenda extraescolares...
—¡Ou que se aburran! Cando era pequena e dicía: «Abúrrome», o meu pai dicíame: «Pois cómprache un burro» e aí acabábase o drama.
—Hai aburrimentos moi felices...
—Claro. O que facemos como pais cando non lles deixamos ser, cando nos pomos no papel do salvador, é pórnos entre os nosos fillos e a vida. E só no encontro coas dificultades que van aparecendo a medida do que lles toca, van atopando a forza para vivir. Se lles pomos un mundo acolchado (que non sufra, que non se aburra, que non lle falte nada...), chega un momento en que se desconectan. Non lles deixas que se enfronten á vida. O ideal sería que lles dixésemos: «Ve ao mundo, atópache coas dificultades; vaiche doer, a min pasoume, e a min isto serviume para... E se a ti non sérveche, podemos buscar xuntos unha solución, pero ¡vaiche á vida, confío en ti!».
—Confianza é unha das claves que mencionas. O que subxace no pai helicóptero é a falta de confianza na capacidade do fillo?
—E é un medo noso, unha necesidade de protexernos da nosa dor. Aos adultos dóennos moitas cousas... Se o teu fillo non sofre, ti non sofres con el, e é que tampouco tes ferramentas para iso. É inevitable o encontro coa dor. O sufrimento é outra cousa, é non ter habilidades para atravesar esa dor e crecer. Debe haber un respecto cara ao fillo, pero á vez debe haber un rigor, que a vida pide. Sen rigor, estamos a facer nenos tiranos, que se senten o embigo do mundo e non son capaces de ceder, de entender nin de coidar a ninguén. Son inválidos e tiranos. O gran problema da xeración nosa é que actuamos demasiado, somos uns pais moi reactivos, que enseguida temos que saír a buscar solucións, no canto de dicirlle ao fillo: «Ti podes», «De que che fala este conflito?», «Que parte de ti hai que reforzar para afrontalo?». Podemos acompañarlles, pero resolverlles os problemas é interpornos entre eles e a vida.
—Ignoramos como é a infancia?
—Tendemos a idealizar a infancia, que debería ser o espazo da educación emocional e, en realidade, non hai ningunha. Como pais, deberiamos ensinar ao neno a pór palabras ao que sente e a tomar conciencia do que xera no seu corpo. Cando ten esa aprendizaxe, aprende a autorregularse, aprende a facerse cargo desa emoción e a non pór todo o peso nos demais, a saír por exemplo do rol de vítima. No momento en que me fago cargo, saio da vítima, fágome responsable. Puxemos todo o peso da educación en adquirir información. Estamos infraeducados.
—O rigor cos fillos hoxe está mal visto. O autoritario adoita ser moi extremo e o sensible pouco rigoroso. Estamos debilitando esa parte «masculina», de firmeza, necesaria nos fillos?
—O rigor está moi mal visto, porque o asociamos a malos tratos, a unha labazada. E non é iso. Como do respecto e o rigor, podemos falar da enerxía feminina e a enerxía masculina. O feminino é unha enerxía que vai cara a dentro (atenderme, respectarme, ser fiable para min) e a masculina é a que vai cara ao mundo (saber atopar un sitio nel, con todas as limitacións que che vai pór) e son dúas enerxías que temos que ter presentes en calquera ser humano, sexa home ou muller. Esas dúas vertentes teñen que estar no desenvolvemento de calquera ser humano. As mulleres collemos un sitio moi forte na sociedade, de seguridade, de poder, de capacitación profesional... e ás veces queremos coller todas as facetas (facer de pai e de nai, e de profesora...). «¡Ai, ao meu fillo no colexio un profesor halle levantado a voz!». E ti expuxéchesche se o teu fillo lle falado con educación? Hai que ver cada caso concreto.
—En que fallamos máis á hora de relacionarnos cos adolescentes?
—O maior problema dos adultos é que moitas veces nos colocamos diante dos adolescentes desde un sitio de superioridade, e hai que pórse desde un lugar de accesibilidade, é un «quéroche ver» pero á vez sabendo onde está cada un. En consulta, atópome moitos pais tiranizados polas demandas dos seus fillos, que entenden ademais que ser bo pai é atendelas todas, aínda que economicamente estean por amais do asumible. Unha nai en consulta contábame que a súa filla quería ser modelo, e que debían pagar un curso de 250 euros de formación. O pai queixábase de que cada 15 días a súa filla quería unha cousa diferente. Que sexa a vida a que lle limite: queres facer un curso de 250 euros, pois imos buscar un traballo ou a facer unhas tarefas en casa que che permitan pagar do teu diñeiro ese curso. A vida ponnos os límites con moita claridade. O problema é que moitas veces o que non toleramos é dicir que non aos nosos fillos. Cada fillo vén mostrarnos algo diferente, a expornos un traballo. Con eles non pode ser un «ti pides, eu págocho». Se non che fas cargo e dono do que pasa ao teu ao redor e dentro de ti, estarás vendido, queixándoche sempre do malos que son os demais, do desgraciado que che fan, do quítanche, do que non che dan.
—Que facemos co plumífero caro se o piden aos 13, comprámolo ou non?
—Talvez se é importante para eles, pódese chegar a un acordo e cos aforros que acheguen unha parte. Os adolescentes necesitan pertencer, pero dígoche: «O teu valor non está nese plumífero de 200 ou 300». É importante que o saibas. Como crezas sentindo que vales máis por levar ese plumífero... é un problema. Iso que queres é o que necesitas?, axúdache a quererche a ti ou che afasta de quererche? Porque esta é precisamente a clave. É o traballo que temos que facer todos na vida: aprender a querernos, e a contorna ponnos as probas e as metas para conseguilo. «Con isto que estás a facer, estás a quererche máis?». Se non é así, estás a contarche a vida e o que es dunha forma equivocada. Para un adolescente a contorna é superimportante, si, necesita ese vínculo, o sentimento de pertenza... ¡pero sen perderse en ela! A clave é que non lle deas o teu poder a algo externo.